Izgradnja žičare na Lovćenu za vrijeme vladavine Austro-ugarske monarhije (II)

Priredio: Božidar Proročić, književnik i publcista

Izgradnja žičare na Lovćenu za vrijeme vladavine Austro-ugarske monarhije predstavlja jednu dragocjenu nedovoljno prezentovanu i istorijski intresantnu priču koja zavređuje više pažnje. Poseban doprinos u istraživanju ove teme i brojnih činjenica pružio nam je Velizar Radonjić istaknuti istraživač kulturne i graditeljske baštine Crne Gore. Ujedno on je i autor vrijedne knjige Hronika graditeljstva Crne Gore. Zahvaljujući njemu ali i dostupnim istorijskim izvorima kao i sopstvenim i drugim istraživačima prezentovaćemo ovdje jedan lijepi segment istorije Lovćena i Crne Gore koji je on predstavio u časopisu inžinjerske komore Crne Gore ,,Pogled” 2013. godine. Kroz ovu istorijsku priču moramo početi sa istorijatom razvoja infrastrukture u vrijeme Austro-ugarske monarhije kako bi priča bila kompletna.

ŽIČARA KOTOR-CETINJE

Na Vidovdan, 28. juna 1914. godine, u Sarajevu, Gavrilo Princip je izvršio atentat na austrougarskog prestolonasljednika i nadvojvodu Franca Ferdinanda. To je bio neposredan povod za početak Prvog svetskog rata. Crnogorska narodna skupština je, na sjednici održanoj 1. avgusta 1914. godine, donijela jednoglasnu odluku da Crna Gora objavi rat Austrougarskoj. Rat je objavljen 6. avgusta 1914. godine. Austrougarska vojska je 13. januara 1916. godine zauzela Cetinje. Narednih dana i sve ostale važnije gradove u Crnoj Gori. Crnogorska vojska je, i zvanično, raspuštena, odnosno kapitulirala, 21. januara 1916. godine. Početkom marta 1916. godine Austrougarska uvodi vojnu upravu u Crnoj Gori. Vojna uprava zahtijeva uredno snadbijevanje okupiranih teritorija, prije svega vojnih jedinica, oružjem, municijom, hranom, ljekovima i drugim potrepštinama. Željeznica Bar – Virpazar, izgrađena 1908. godine, je korišćena za transport roba iz pristaništa u Baru prema Podgorici i, dalje, prema unutrašnjosti i sjeveru Crne Gore. Nedostajala je, međutim, kvalitetna i pouzdana infrastruktura za transport roba iz luke u Kotoru prema Cetinju. Za izgradnju, ranije planirane, električne željeznice nije bilo ni dovoljno novca, a još manje vremena.

Kao najpraktičnije i najracionalnije rješenje je bila izgradnja žičare od Kotora do Cetinja – Seilbahn Cattaro – Cetinje.

O žičari Kotor – Krstac – Cetinje nema mnogo pisanih tragova. Sve se, uglavnom, svodi na par kratkih tekstova u medijima ili publikacijama. I ne samo što su ovi podaci oskudni nego se, jednim dijelom, razlikuju pa se postavlja pitanje njihove pouzdanosti. Nedjeljnik „Monitor“ u broju od 4. oktobra 2008 godine piše: „Na istoj relaciji, dakle Kotor-Cetinje, Austrougarska je u jeku Prvog svjetskog rata za 182 dana izgradila teretnu žičaru ukupne horizontalne dužine od 18 kilometara. Pretrage i trasiranje žičare trajali su od 1. aprila do 25. juna 1916. godine. A u broju od 23. septembra 2011. godine: „Austrougarske vlasti su 1917. godine izgradile žičaru (trojsban) na relaciji Kotor-Njeguši-Cetinje. Žičarom je prevožena hrana, oprema, pošta i slično. U isto vrijeme Austrijanci su počeli da grade i drugu žičaru koja je trebalo da poveže Kotor i Lovćen, ali izgrađena je samo do Grebena. Nakon Prvog svjetskog rata jugoslovenske vlasti započele su rekonstrukciju žičare, ali 1939. godine radovi su potpuno prekinuti. Godine 1942. Italijani, ali po novoj trasi, počinju da grade treću žičaru. Do pada Italije, septembra 1943. kada su prestali radovi, bili su od Kotora do Krsca postavljeni stubovi, sajla i izgrađen veliki željezni objekat glavne stanice na Krscu, koji je kasnije prodat Sloveniji. „Pobjeda“ u broju od 13 novembra 2006 godine podsjeća: „Amerikanci, saveznici Crne Gore u Prvom svjetskom ratu, bili su spremni da nakon okupacije Crne Gore od strane Austrougarske obnove demoliranu žičaru Cetinje – Kotor. Glasnik “Novo doba” 7. januara 1919. apelovao je na patriotizam da se pomogne obnovi žičare. Gotovo nakon 90 godina žičara je ponovo postala aktuelna. Evo kako “Novo doba” tim povodom piše: Vazdušna željeznica Cetinje – Kotor.” Naši dragi saveznici, veliki i plemeniti Amerikanci da bi nam uskorili, dovoz hrane koja se u Kotoru sve više nagomilava dali su se na posao oko uređenja i uspostave vazdušne željeznice Kotor – Njegoši – Cetinje. No, pošto su dvije posredne stanice izgorjele, a pojedini djelovi mašinerije uklonjeni, to rad oko nabavke tih djelova zahtijevaće duže vremena. Pošto ti djelovi, nijesu odneseni van zemlje, to apelujemo na patriotizam, onih koji se ti djelovi mašina nalaze zabačeni da ih odmah povrate najbližim vlasti koji će ih vrijednim i plemenitim Amerikancima uručiti i time olakšati veliki teret i rad koji su uzeli na sebe a sve za naše dobro”, ističe se u glasilo “Novo doba”.

Nedavno sam naišao i na sljedeći tekst: Mnogobrojni su razlozi za pomen Njeguša među kojima i „trojsban“- žičara koju su finansirale austrougarske vlasti 1917. godine, a izgradio i projektovao mašinski inžinjer Austrijanac Girak. Žičara je trasom od Kotora (sa Crnogorskog pazara), uz Škaljare pa preko Praćišta do Krsca i Grebena, a datle preko Njeguša, padinom iznad Kopita i Raićevića do Ivanovog Laza niže Pišteta, pa preko Šanika I Krivače do Vrćenika, a odatle se preko Čulica I Bajica spuštala do Cetinja. (Snežana Vukotić, stručni saradnik za etnografsko nasljeđe *Iz knjige „Njeguši u slici i riječi“, Dr Duško Otašević, Podgorica, 1999). Najviše podataka ima u publikaciji: Major Nerad, Seilbahn-Bauleitung: DIE SEILBAHN CATTARO – CETINJE, Norbert Zsupanek, Berlin, maj 2007. Pored osnovnih podataka o žičari, publikacija sadrži grafičke priloge – podužne profile, mape i veoma kvalitetne dokumentarne fotografije. Zato se ova publikacija, po mom sudu, može smatrati jednim od pouzdanijih izvora podataka o nekadašnjoj žičari Kotor – Cetinje.