Evropska komisija (EK) danas je objavila drugi izvještaj o vladavini prava u EU koji pokazuje mnoga pozitivna kretanja u državama članicama, ali i upozorava na ozbiljne razloge za zabrinutost u nekim članicama kada je riječ o nezavisnosti pravosuđa i stanju u medijima.
U izvještaju se ističe i snažna otpornost nacionalnih sistema tokom pandemije kovida-19 koja je pokazala važnost sposobnosti održavanja sistema provjera i ravnoteže i vladavine prava.
Novi godišnji izvještaj prikazao je stanje u pogledu vladavine prava u EU u cjelini i analize po državama članicama, analizirana su nova kretanja od septembra 2020. i produbljena ocjena pitanja utvrđenih u prethodnom izvještaju uzimajući u obzir učinak pandemije kovida-19.
Izvještaj o stanju vladavine prava u državama članicama za 2021. temelji se na metodologiji i obuhvatu prethodnog izvještaja, a u fokusu su četiri ključna elementa: pravosudni sistemi, okvir za borbu protiv korupcije, medijski pluralizam i sloboda medija i ostala institucionalna pitanja u vezi sa sistemom provjera i ravnoteže.
Kada je riječ o pravosuđu, u izvještaju se navodi da gotovo sve države članice preduzimaju reforme svojih pravosudnih sistema, ali među njima postoje razlike u pogledu opsega, oblika i napretka.
U nizu država članica preduzimaju se koraci za jačanje nezavisnosti pravosuđa putem reformi koje se odnose na primjer na sudska vijeća, imenovanje sudija i nezavisnost i autonomiju državnog tužilaštva.
Dodaje se, međutim, da je nekoliko država članica nastavilo da sprovodi reforme kojima se slabi zaštita nezavisnosti pravosuđa, što izaziva, odnosno pojačava postojeću zabrinutost zbog pojačanog uticaja izvršne i zakonodavne vlasti na funkcionisanje pravosudnog sistema. Sem toga, u nekim državama članicama, politički napadi i ponovljeni pokušaji podrivanja sudija ili pravosudnih institucija dodatno ugrožavaju nezavisnost pravosuđa. Od donošenja izvještaja 2020. Sud EU ponovo je potvrdio važnost efikasne sudske zaštite za očuvanje vladavine prava.
I na kraju, pandemija kovida-19 iznijela je na vidjelo hitnost potrebne modernizacije pravosudnih sistema i naglasila potencijal digitalizacije, piše u izvještaju.
Po pitanju okvira za borbu protiv korupcije, u izvještaju se navodi da su države članice EU u tom pogledu i dalje među najuspješnijima na svijetu, s deset država članica koje se nalaze među prvih dvadeset na popisu zemalja koje se smatraju najmanje korumpiranim.
Nekoliko država članica trenutno donosi ili revidira nacionalne strategije ili akcione planove za borbu protiv korupcije. Mnoge od njih preduzele su mjere kako bi pojačale prevenciju protiv korupcije i okvire za integritet, uključujući pravila o sukobu interesa, transparentnosti lobiranja i sprječavanju prakse „rotirajućih vrata“.
“Izazovi, međutim i dalje postoje, navodi se, posebno u vezi s krvičnim istragama, krivičnim progonom i primjenom sankcija za korupciju u nekim državama članicama. Važni ili vrlo složeni slučajevi korupcije nastavili su da se pojavljuju u raznim državama članicama, u nekim državama resursi dodijeljeni za borbu protiv korupcije nisu uvijek adekvatni, dok u drugima i dalje postoje sumnje u efikasnost istraga, krivičnog progona i presuda kad je riječ o slučajevima korupcije na visokom nivou. Sveukupno gledano, pandemija je usporila reforme i donošenje odluka u slučajevima korupcije u nekim državama članicama”, konstatuje se u izvještaju.
Medijski radnici u Evropi izloženi pritisku
Vezano za medijski pluralizam i slobodu medija u izvještaju se ukazuje da su zbog pandemije kovid-19 novinari i medijski radnici u Evropi izloženi velikom pritisku i dodaje da je, s obzirom na rekordan broj bezbjednosnih upozorenja novinarima i nedavne tragične događaje, potrebno pozabaviti se tim pitanjem u cijeloj EU.
Alat za praćenje pluralizma medija (Media Pluralism Monitor) 2021. – ključni izvor informacija za izvještaj o vladavini prava – upućuje na opšte pogoršanje situacije za novinare u nekoliko država članica.
Nisu sva regulatorna tijela za medije slobodna od političkog uticaja i postoji visok rizik političkog uplitanja u medije u nekim državama članicama.
Informativni mediji imaju ključnu ulogu u informisanju građana tokom pandemije, iako je niz restrikcija novinarima otežao posao. Pandemija je bila okidač i za ozbiljne ekonomske probleme za sektor medija, zbog čega su neke države članice donijele programe podrške za informativne medije. Takva se podrška mora primjenjivati na transparentan način i pravedno.
U izvještaju se još navodi i da su od prošle godine neke države članice nastavile s ustavnim reformama u cilju jačanja sistrema provjera i zaštitnih mehanizama, a neke su nedavno uvele mjere za povećanje transparentnosti zakonodavstva i povećanje učešća građana.
Sve u svemu, sistem provjera i ravnoteže na nacionalnom nivou, uključujući parlamente, sudove, ombudsmane i druga nezavisna tjela, odigrao je ključnu ulogu tokom pandemije kovid-19 koja je bila test otpornosti za vladavinu prava. Istovremeno, dodaje se, postoje izazovi za zakonodavni postupak, kao što su iznenadne izmjene i ubrzani postupci, ili za sistem ocjene ustavnosti.
Takođe, navodi se, u većini država članica postoji podsticajno okruženje za civilno društvo, ali ono se u nekima i dalje suočava s ozbiljnim izazovima, bilo da je riječ o namjernim prijetnjama od strane organa vlasti, neadekvatnoj zaštiti od fizičkih ili verbalnih napada ili neadekvatnom nivou zaštite temeljnih prava koja jamče njegov rad..
Ti su se problemi, ocjenjuje se, djelimično pogoršali u kontekstu pandemije kovid-19.
Takođe, dodaje se, niz nedavnih dogadjaja izazvao je zabrinutost u pogledu poštovanja nadređenosti prava EU koja je od ključne važnosti za funkcionsanje pravnog poretka EU i jednakost država članica u EU.
Kao naredni korak, Evropska komisija pozvala je Sav.et EU i Evropski parlament da na temelju izvještaja održe rasprave o vladavini prava uopšte i po državama članicama, a nacionalne parlamente i druge ključne učesnike da nastave s intenziviranjem rasprava na nacionalnom nivou.
Takođe, države članice pozivaju se da preduzmu efikasne mjere u vezi s izazovima utvrđenim u izvještaju, a Evropska komisija izražava spremnost da pomogne u tim naporima.