Piše: Božidar Proročić književnik i publicista
Oružane snage Jermenije pokrenule su novi čin agresije protiv Azerbejdžana 27. septembra 2020. napadom na vojne položaje Azerbejdžana i gusto naseljena stambena područja duž čitave linije fronta. Azerbejdžanske oružane snage bile su primorane da preduzmu kontra mjere kako bi odbranile svoje položaje, kao i da obezbijede bezbjednost i sigurnost civila koji žive duž linije fronta. Kontraofanzivne mjere se nastavljaju za sada.
Rukovodstvo Azerbejdžana uveliko je skrenulo pažnju međunarodnoj zajednici na ove akcije Jermenije i otkrilo da Jermenija nije željela mir, već je iskoristila mirovni proces za nastavak okupacije teritorija Azerbejdžana i obezbjeđivanje njihove aneksije.
Posmatrajući pripreme Jermenije za novi napad, rukovodstvo Azerbejdžana nije imalo dilemu o stvarnoj namjeri Jermenije. Provokativna izjava Nikola Pašinjana „Karabah je Jermenija i tačka“, koncept „novog rata za nove teritorije“ koji je iznijela Jermenija, kao i takozvanih „sedam uslova“ za nastavak pregovora konačno su obesmislili pregovore.
U ovim okolnostima način koji je izabrala Jermenija je kristalno jasan. Jermenija teži provokaciji Azerbejdžana na rat kako bi u potpunosti potkopala osnovu za mirno rješavanje sukoba, postigla miješanje ODKB i obezbijedila podršku nezavisnosti Nagorno Karabaha od zemalja koje staju na stranu Jermenije. Pojedine zemlje, posebno Francuska, već su preduzele pristrasne i jednostrane korake i pokušale da izvrše pritisak na Azerbejdžan.
Rusija je 9. oktobra pozvala strane da, iz humanitarnih razloga, prekinu neprijateljstva. Nakon poziva V. Putina, u Moskvi je postignut sporazum o humanitarnom primirju na sastanku ministara vanjskih poslova Rusije, Azerbejdžana i Jermenije uz posredovanje Ruske Federacije. Svrha prekida vatre bila je razmjena mrtvih tijela i ratnih zarobljenika. Na sastanku je takođe dogovoreno da se odmah započnu pregovori uz posredovanje kopredsjedavajućih OEBS-ove Minsk grupe.
Samo 15 minuta nakon što je primirje stupilo na snagu 10. oktobra, u 12:00 Jermenija je nastavila napade i udare na azerbejdžanske položaje. U noći 11. oktobra, Jermenija je izvršila raketni napad na grad Gandžu, drugi grad Azerbejdžana po naseljenosti. Kao rezultat, 10 civila je ubijeno, 30 teško ranjeno. Velika šteta nanesena je civilnoj infrastrukturi.
U noći 17. oktobra 2020. oružane snage Jermenije napale su balističkim raketama azerbejdžanski grad Gandžu. Ovaj, treći po redu svirepi napad na drugi po veličini grad Azerbejdžana, što je nova agresija Jermenije na Azerbejdžan, jer je grad smješten daleko od linije fronta, prouzrokovao je ozbiljne civilne žrtve; 12 civila, uključujući dvoje ubijenih maloljetnika, dok je više od 40 ljudi ranjeno.
Namjerno i neselektivno ciljanje Jermenije na civile, očigledno kršenje normi i principa međunarodnog prava, uključujući međunarodno humanitarno pravo, kao i proglašeni humanitarni prekid vatre, ciljano ubijanje mirnih ljudi predstavljaju ratni zločin i zločin protiv čovječnosti i rukovodstvo Jermenije snosi punu odgovornost za ove zločine.
Kontinuirana agresija Jermenije, okrutni napadi na civile moraju se zaustaviti i međunarodna zajednica ne bi smjela zatvarati oči pred ovim neljudskim postupcima Jermenije protiv naroda Azerbejdžana.
Najsnažnije se osuđuju nemoralni napadi Jermenije nad azerbejdžanskim civilima i urgira na agresora da prestane sa ratnim zločinima.
Vojno-politički lideri Jermenije, koristeći teror kao državnu politiku, snose odgovornost za naređivanje raketnog granatiranja mirnog stanovništva. Republika Azerbejdžan zahtijeva da na osnovu domaćih i međunarodnih pravnih mehanizama počinioci ovoga zločina budu privedeni pravdi.
Sve ove aktivnosti Jermenije, redom, ponovno slanje snaga, dobavljanje boraca i oružja iz inostranstva, napadi na civile Azerbejdžana, odvijaju se pod objavljenim humanitarnom prekidu vatre. Jasno je da se radi o kršenju Izjave iz Moskve od 10. oktobra 2020.
Azerbejdžan je spreman za pregovore. Ali Jermenija nije. Tokom 11 sati pregovora u Moskvi, Jermenija je grubo odbijala treći i četvrti paragraf Moskovske izjave, o suštinskim pregovorima i nepromijenjenom formatu pregovora, koji predočava Jermeniju i Azerbejdžan kao dvije strane konflikta. Nakon ovih intenzivnih pregovora, odgovor od strane Jermenije bio je napad na grad Gandžu u noći 11. oktobra.
Azerbejdžan je spreman za pregovore o suštinskim pitanjima. Postoje osnovni principi predloženi od strane kopredsjedavajućih. Oni predviđaju povlačenje okupatorskih snaga sa teritorija Azerbejdžana, povratak azerbejdžanskih raseljenih lica na svoje teritorije, uključujuči i region Nagorno Karabaha, i nakon što se situacija normalizuje, pregovore između dvije strane o mirnoj koegzistenciji azerbejdžanskih i jermenskih zajednica u regionu Nagorno Karabah u okviru Republike Azerbejdžan. Ovakav pristup oslanja se na rezolucije Savjeta bezbjednosti UN iz 1993. i odluke OEBS-ovog samita iz Budimpešte iz 1994. Ti dokumenti takođe definišu mandat kopredsjedavajućih Minsk grupe.
Azerbejdžanska strana još uvijek očekuje da kopredsjedavajući Minsk grupe implementiraju svoje nadležnosti. Ali je veoma važno da se Minsk grupa aktivira u punom sastavu, uključujući Tursku, Njemačku i druge države članice. Zatim, da se odredi datum za otpočinjanje pregovora u formatu Minsk grupe sa elaboriranim rasporedom za povlačenje, vojno-tehničkim mjerama, mjerama za bezbjednost civilnog stanovništva i verifikacijom primirja. Azerbejdžan je odgovoran član međunarodne zajednice i garantuje implementaciju obaveza koje preuzme. Azerbejdžan ne okupira teritoriju druge države. Jermenija je ta koja okupira azerbejdžanske teritorije i granicu između dvije države. Jedna od najvažnijh mjera za sprječavanje ponovne eskalacije bila bi stavljanje jermensko-azerbejdžanske granice pod punu kontrolu kako bi se spriječilo dopremanje oružja, terorista i plaćenika na okupirane teritorije Azerbejdžana.
O svim pitanjima navedenim iznad treba biti pregovarano zajedno. Ne može se izdvajati jedan aspekt, kao verifikacija obustave vatre, iz čitavog niza mjera, koje su se jednom zvale rasporedom mirovnih aktivnosti. Takođe, vrijedno je i pomenuti da su pitanja slanja misije za verifikaciju, kao i sastav takve misije, predmet saglasnosti strana.
Treba istaći da su u periodu 1992-1994, pregovori o rješavanju konflikta, kao i usvajanje rezolucija od strane Savjeta bezbjednosti UN bili ispraćeni invazijom Jermenije na teritorije Azerbejdžana. Humanitarna obustava vatre nije poštovana od strane Jermenije, stoga, jasno je da potpuna obustava vatre neće voditi ka sadržajnim pregovorima takođe. Insistiranjem na potpunoj obustavi vatre i elaboracije o njenim mehanizmima, cilj Jermenije je da izbjegne iskrene pregovore i prolongira situaciju.
Glavna poenta je da Jermenija ne želi da se povuče sa teritorija Azerbejdžana i da svim sredstvima pokušava da izvrši secesiju regiona Nagorno Karabah od Azerbejdžana. Sve to je u suprotnosti sa međunarodnim pravom i četiri rezolucije Savjeta bezbjednosti UN usvojenim 1993. Ove rezolucije priznaju region Nagorno Karabaha kao integralni dio Azerbejdžana i zahtijevaju hitno, potpuno i bezuslovno povlačenje okupacionih snaga sa okupiranih teritorija Azerbejdžana. Savjet bezbjednosti je ovlastio OEBS-ovu Minsk grupu da implementira ove zahtjeve i ona mora da izvrši svoje zadatke.