Piše: ADMIR LISICA, Slobodna Bosna, pangea-netzwerk.de
Kada je polovinom 2021. godine u slovenačkim medijima objavljen dokument „non-paper“ u kojem se predviđa skoro „komadanje“ teritorije suverene i nezavisne države Bosne i Hercegovine, za što je optužen premijer ove zemlje Janez Janša u značajnoj mjeri su narušeni diplomatski odnosi između Slovenije i Bosne i Hercegovine. Janez Janša je u početku odbijao da se izjasni o navedenom dokumentu, ali je na kraju kontaktirao člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine Šefika Džaferovića kako bi ga obavijestio da „nema“ dokumenta koji bi se mogao dovesti u vezu sa Vladom Slovenije, a koji bi na kraju uključivao prekrajanje granica ili povredu teritorijalnog integriteta države Bosne i Hercegovine.
Politika Janeza Janše, koji je svojevremeno prešao put od komuniste do otvorenog desničara, oblikovala je slovenačku vanjsku politiku ka desno, što evropski analitičari pripisuju Janšinom vezom sa premijerom Mađarske Viktorom Orbanom. Kao lider desničarskog Fidesza, Viktor Orban je u periodu od dvanaest godina svoje vladavine Mađarskom ovu zemlju pozicionirao udesno, što je vidljivo u pristupu njegove vlade prema određenim stavovima Brisela, o kojim mađarska vlast pokazuje različit stav. Orbanovo targetiranje dva miliona Bošnjaka muslimana kao prijetnju Evropi, dovoljan su pokazatelj njegovih radikalno desničarskih stavova, koji su izuzetno opasni.
Janša i Orban su u prethodnim izbornim ciklusima svoj fokus usmjerili na migrantsko pitanje, koje je predstavljano velikom prijetnjom po Evropu. Dvojica lidera su često u prethodnom periodu imali približne stavove, a da li će njihova politika dobiti potrebnu podršku Slovenaca, odnosno Mađara, biće jasnije nakon predstojećih aprilskih izbora. Stanje na političkoj pozornici Francuske sve više liči na nadmetanje desnih partija za tron, dok razjedinjena ljevica ne pokazuje snagu koja je potrebna za dobijanje potrebne podrške za preuzimanje vlasti. Na prošlim izborima kao glavni rivali su se isticali aktuelni predsjednik Francuske Emmanuel Macron i Marine Le Pen, čiji su parlamentarci Thierry Mariani i Herve Juvin, prisustvovali na obilježavanju neustavnog dana bosanskohercegovačkog entiteta Republika srpska. Ipak, na predstojećim izborima u Francuskoj pomenutom dvojcu će se pridružiti još nekoliko kandidata od kojih se za jednog od najozbiljnijih smatra radikalni desničar Eric Zemmour čija je retorika značajno oštrija u odnosu na Macrona i Le Pen.
Slovenija
Trenutna politička situacija u Sloveniji može se opisati kao poprilično turbulentna, pogotovo ako gledamo situaciju između stranaka i političkog diskursa kojeg kreiraju. Puno je optuživanja, malo zajedničkih tačaka i kontinuirano se u javnosti nameće mišljenje da je za normalizaciju stanja potrebno organizovati nove izbore u zemlji. Već duži period na sceni je koalicija, koja u parlamentu nema većinu. Takva konstalacija političkih odnosa otežava funkcionisanje institucija i usvajanje bitnih zakona. U jeku najveće zdravstvene krize u Sloveniji, znajući da nema dovoljno glasova nije usvojen takozvani epidemiološki zakon (ZNB), Vlada upravlja državom uredbama/dekretom, a ne parlamentarnom većinom. Svakako ovakva konstalacija političkih odnosa doprinosi udaru na temeljne demokratske norme, kao što je nezavisnost medija, pa recimo usvajanje neustavnih uredbi, o čemu se ranije izjasnio i Ustavni sud Republike Slovenije.
Na osnovu istraživanja manje od jedne trećine građana Slovenije ocjenjuje djelovanje aktuelne Vlade predvođene premijerom Janezom Janšom iz SDS-a kao uspješno, a ako analiziramo konkretno stanje u Parlmentu (90 poslanika od čega 2 manjinska ITA/MADŽ) to znači, da pozicija ima 38 glasova, a opozicija 42. Zanimljivo je da manjinske stranke imaju značajnu ulogu (Slovenska nacionalna stranka, Stranka penzionera), a čak je primjetno i to da se podrška Vlade nastoji dobiti na različite načine, čak i pokušajima političkog trgovanja. Bitno je napomenuti da je prošle godine slovenska opozicija udružena u Koaliciju ustavnog luka (KUL) željela da izglasa nepovjerenje Janšinoj vladi i za mandatara imenuje Karla Erjavca. Prijedlog glasanja o tzv. “konstruktivnom nepovjerenju” vladi podnijeli su zastupnici pet opozicionih stranaka: Liste Marjana Šareca (LMŠ), Socijalnih demokrata (SD), Ljevice (L), Demokratske stranke penzionera (DESUS), te Stranke Alenke Bratušek (SAB). Ova inicijativa nije dobila potrebnu podršku, što je značilo da Janez Janša ostaje na čelu Slovenije do izbora u aprilu 2022. godine.
Opozicija (Lista Marjana Šarca, Stranka Alenke Bratušek, Levica in Socialdemokrati) ima u ovom trenutku putem anketa javnog mišljenja dovoljno podrške da preuzme vlast nakon parlamentarnih izbora krajem aprila. Takođe, stranka, Gibanje svoboda, nova je politička opcija, a ista bi prema anketama mogla dobiti čak i oko 17 % i kreirati koaliciju sa gornjim strankama (koje se zovu KUL). Pomenutu stranku predvodi Robert Golob, koji uz Janeza Janšu važi za favorita na predstojećim izborima.
U Sloveniji se cjelokupna politička situacija može okarakterisati kao izrazito napeta, ali je pozitivno to što je u javnosti primjetan veći interes za politikom, posebno kod mlađe populacije što će se odraziti i na veću izlaznost na predstojećim izborima. Ovoj konstataciji ide u prilog i značajan broj mladih koji su se pojavili na prošlogodišnjem referendumu o Zakonu o vodama, koji je privukao veliki broj glasača, čiji je odgovor bio negativan prema prijedlogu Vlade. Prema mišljenju istraživača, blagu prednost trenutno ima Janez Janša, iako ne treba iznenaditi ni pobjeda Roberta Goloba. Kada je riječ o analizi djelovanja pomenutih kandidata jasno je da ukoliko Janez Janša ostane na vlasti u Sloveniji, neće biti osjetne promjene u političkim odnosima Slovenije sa zemljama Zapadnog Balkana, prije svega se to odnosi na Bosnu i Hercegovinu. U slučaju njegove pobjede, politika prema Evropskoj uniji i Bosni i Hercegovini ostaće potpuno ista kao i do sada.
Prethodni period je pokazao opredjeljenost aktuelnog premijera Janše i njegove političke opcije da razvijaju prisne odnose sa Srbijom i bosanskohercegovačkim entitetom Republika Srpska. Ukoliko Golob dobije podršku glasača u Sloveniji, vanjska politika ove zemlje prema Bosni i Hercegovini biće značajno drugačija. Procjena jeste da će ukoliko dođe da promjene vlasti u Sloveniji nakon izbora u aprilu, ova zemlja polako vratiti svoj fokus na proevropski put, ali i na put izgradnje dobrih odnosa za zemljama Zapadnog Balkana. U prvom redu se to odnosi na Bosnu i Hercegovinu sa kojom je tokom mandata Janeza Janše došlo do određenog narušavanja odnosa. Na kraju, jasno je da niti jedna od političkih opcija nema apsolutnu podršku glasača u Sloveniji tako da će i nakon aprilskih izbora na sceni biti koalicije, nužne za formiranje većine, a izgledno je da trenutno opozicione stranke imaju kapacitet za promjenu vlasti.
Mađarska
U posljednjih dvanaest godina zvaničnom mađarskom politikom upravlja Victor Orban i njegova desno orijentisana stranka Fidesz. Pod Orbanom, Mađarska je u znatnoj mjeri skrenula „sa briselskog političkog kursa“ zbog čega je ova zemlja često kritikovana od strane određenih članica Evropske unije. Posebno je politika Mađarske bila radikalna prema migrantskom pitanja, na čemu je Fidesz zasnivao svoju predizbornu politiku.
Orban se nametao desničarskoj glasačkoj bazi kao svojevrsni branioc „hrišćanske Evrope“ koja je u opasnosti od navale migranata što je znatno drugačiji stav od primjera radi Njemačke, čija je tadašnja kancelarka Angela Merkel otvorila vrata za stotine hiljada migranata. Otpor prema Evropskoj uniji za vrijeme skoro dvanaestogodišnje Orbanove vladavine dostigao je najviši nivo, o čemu govore istupi Orbanovih saveznika, prije svega, političara Laszla Kovera, koji je još prije nekoliko godina javno rekao da bi glasao protiv ulaska Mađarske u Evropsku uniju, kada bi za to sada imao priliku, a sam Orban je uznemirio Brisel istupom tokom 2016. godine u kojem je, između ostalog, naveo da „ima života i izvan Evropske unije“, aludirajući na moguće propitivanje statusa Mađarske unutar evropske porodice.
Određeno interesno zbližavanje sa Rusijom od 2014. godine takođe je zasmetalo zvaničnom Briselu, posebno nakon uzimanja ruskog kredita od deset milijardi eura tokom 2014. godine. Riječ je o izgradnji nuklearne elektrane u mjestu Paks, nedaleko od granice sa Hrvatskom, na kojoj su angažovane ruske, umjesto zapadnih kompanija, kako je očekivano. Ono što zemlje Evropske unije spočitavaju Mađarskoj jesu prisni odnosi između Victora Orbana i Vladimira Putina što se ogleda i u čestim međusobnim posjetama. Zapadni mediji su prethodnih godina pisali i o specijalnim vezama dva lidera, a ta konstatacija definitivno nije bez uporišta.
Orban je tokom svoje vladavine fokus usmjerio na pokušaj reformisanja mađarskom društva, a posebno je to vidljivo na primjerima obrazovnog sistema, nevladinog sektora i institucija. Uprkos osjetnom nezadovoljstvu u mađarskom društvu, Orban i dalje ima izuzetno veliku podršku. Svjesna takve konstalacije odnosa, te činjenice da samo ukoliko na izborima u aprilu 2022. godine ponude zajedničkog kandidata mogu pobijediti Orbana, mađarska opozicija, sastavljena od šest stranaka, zajedno će pokušati konačno skinuti s vlasti „viktatora“, kako ga pojedini mediji nazivaju, aludirajući na njegovu dugogodišnju autokratsku vladavinu. Socijalisti, Liberali i Jobbik – stranka desnog centra koja je nekada bila poznata po izuzetno radikalnim desnim stavovima – krenuli su zajedno u borbu protiv Orbana i njegovog Fidesza.
Na nedavno održanim izborima unutar opozicije odlučeno je da će zajednički kandidat za premijera biti Peter Marki Zay, gradonačelnik Hódmezővásárhelya. Riječ je o nestranačkoj ličnosti, sa jasno izraženim konzervativnim uvjerenjima. Njegova odanost katoličanstvu i konzervativnim shvatanjima ne umanjuje stav lijevo orijentisanih glasača da mu pruže podršku. Marki Zay očekuje podršku brojnih nezadovoljnih Mađara, bez obzira na njihovu političku orijentaciju, a nedavna istraživanja think-thank centara u Mađarskoj pokazala su da postoje realni izgledi da jedinstvena opozicija nanese poraz Orbanu.
Marki Zay je često u javnim nastupima isticao da je konzervativnih stavova, što mu daje dosta veće šanse za pobjedu nad Orbanom od njegove protukandidatkinje Klare Dobrev koju je pobijedio na opozicionim izborima. Dobrev je zagovornica ideja lijevog centra, te je prema trenutnoj političkoj situaciji u Mađarskoj izglednije da Orbanove glasače može preuzeti otvoreni konzervativac od lijevog kandidata. Važno je istaći da je Dobreva kao i ostatak opozicije čvrsto uz Marki Zaya.
Eventualna pobjeda opozicije i njihovog kandidata sasvim sigurno bi donijela određeno relaksiranje odnosa na relaciji Mađarska – Evropska unija, jer Marki Zay važi za proevropskog konzervativnog političara, što zvaničnom Briselu sasvim sigurno odgovara više od ostanka na vlasti Orbana i njegovog Fidseza. Na kontinuirano unapređenje odnosa sa Rusijom, građani Mađarske ne gledaju blagonaklono što je prednost opozicije.
Viktor Orban je bio izuzetno aktivan na području Zapadnog Balkana, čemu svjedoči njegovo prijateljstvo sa nekadašnjim premijerom Sjeverne Makedonije Nikolom Grueskom, kojem je pružio utočište u Mađarskoj nakon njegovog bjekstva iz Sjeverne Makedonije. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, istakao je u izjavi za medije da su odnosi između Srbije i Mađarske veoma dobri tokom mandata Orbana, a obećana novčana podrška Dodiku od strane Orbana, te protivljenje uvođenju sankcija, jasno pokazuje u kojem smjeru ide trenutna politika Mađarske.
Promjena vlasti Mađarske ne bi napravila zaokret u vanjskoj politici prema Bosni i Hercegovini, kao što je to izvjesno ukoliko dođe do smjene vlasti u Sloveniji, ali se može očekivati da desno-lijeva koalicija i njihov eventualni premijer Bosnu i Hercegovinu izostave iz vanjskopolitičkog fokusa. U kontekstu Evrospke unije, gotovo je sigurno da bi Mađarska napravila znatan zaokret, koji podrazumijeva približavanje Budimpešte svojoj prirodnoj matici Briselu.
Francuska
Kada je došao na mjesto predsjednika Francuske 2017. godine, Emmanuel Macron bio je relativno novo ime na političkoj sceni ove zemlje, ali i svojevrsno osvježenje u odnosu na Socijaliste i Republikance koje je ostavio iza sebe. Njegova stranka “LREM” (La République En Marche) orijentisana je kao stranka centra, mada je kroz svoje postojanje dobrim dijelom privlačila glasove desničara. Macronovo dosadašnje upravljanje Francuskom pratio je veliki broj problema, a svega nakon stotinu dana vladavine ankete su pokazivale da ugled predsjednika nije na nivou kao neposredno prije zbora, zbog nezadovoljstva građana. U petogodišnjem razdoblju vlast se suočila sa velikim brojem protesta širom zemlje, od kojih su neki bili izrazito nasilni. Građani su bili nezadovoljni reformama koje je sprovodio Macron, a takođe vladu je pratilo nekoliko skandala, a jedan je bio direktno vezan za predsjednika Macrona, zbog kojeg je tražen opoziv vlade. Riječ je o snimku na kojem Macronov tjelohranitelj tuče učesnika protesta, ali je taj pokušaj rušenja ostao bezuspješan.
Stanje u Francuskoj se tokom pandemije COVID 19 dodatno zakomplikovalo, a koliko je stanje sredinom 2021. godine bilo ozbiljno upozoravali su pripadnici Vojske Francuske, putem pisma u kojem upozoravaju vlast da je u Francuskoj moguć i građanski rat. Desničari su koristili cjelokupnu situaciju za plašenje stanovnika prilivom migranata, te popustljivošću Macrona prema francuskim muslimanima. Ipak, da Macronova politika nije proislamska dokazuje Evropski izvještaj o islamofobiji 2020 (European Islamophobia Report 2020) koji je objavljen i predstavljen 29. decembra 2021. godine. Naime, na naslovnici izvještaja nalazi se Emanuel Macron koji je sa nizom islamofobičnih izjava i mjera ugrozio prava francuskih, ali i evropskih muslimana. Često se moglo čuti da Macron poziva na reformu islama i na francuski model islama, što je za muslimane Francuske neprihvatljivo.
Prema mišljenjima analitičara, Macronova retorika usmjerena je prema desno opredjeljenim glasačima, bez čije podrške neće dobiti novi predsjednički mandat. Za razliku od Slovenije i Mađarske gdje opozicija djeluje jedinstveno i stoji iza jednog kandidata, u Francuskoj je situacija znatno drugačija. Prije svega jer opozicione stranke nude nekoliko kandidata, od kojih su desničari i konzervativci najizgledniji kao izazivači Macrona u drugom krugu. S druge strane, francuska ljevica prema anketama gotovo da nema šanse za pobjedu jer njihovi kandidati ne mogu dobiti potreban broj glasova za ulazak u drugi krug. Prema trenutnim anketama, Macron ima podršku oko 24% glasača, a na drugom mjestu je desničarka Marine Le Pen sa 16%. Podsjećanja radi, ovaj dvojac je bio u drugom krugu i 2017. godine kada je Macron odnio pobjedu sa čak 66,1 % glasova.
Stranka Marine Le Pen promijenila je ime iz “Nacionalni front” u “Nacionalno okupljanje”, što nije uticalo na njenu desničarsku bazu. Veoma blizu Le Pen je i Valerie Pecresse sa procjenama od 15% podrške , a da se konzervativno opredjeljena Pecresse i njena stranka “Les Republicans” nadaju podršci radikalnih desničara svjedoči i njena krajnje desna retorika na skupu u Parisu tokom sredine februara. Iako se s pravom za Macrona, Le Pen i Pecresse može reći da se u njihovom javnom nastupu osjeti desničarska retorika, Eric Zammour, francuski publicista važi za najradikalniji izbor. Prema anketi, Zammour ima 14% podrške, što je svega dva posto manje od Marine Le Pen. Prema procjenama, upravo će ova dva kandidata voditi glavnu borbu za odlazak u drugi krug u kojem će ih gotovo sigurno čekati aktuelni predsjednik Emmanuel Macron.
Zammour svoju kampanju zasniva na islamofobiji, a njegova glasačka baza su radikalni desničari, kao i glasači Le Pen. Kada je riječ o ljevici, Jean – Luc Melenchon izdvaja se kao najozbiljniji predsjednički kandidat, ali zbog njegove radikalne ljevičarske politike i naklonjenosti Rusiji, vrlo je malo vjerovatno da će dobiti potrebnu podršku francuske javnosti za drugi krug. Melenchon je poznat i po tome što se zalaže za izlazak Francuske iz NATO-a.
Za Evropsku uniju uprkos njegovim nedostacima najpoželjniji bi bio ostanak Macronea, jer u slučaju pobjede nekog od njegovih protivkandidata vanjska politika Francuske bi doživjela značajne promjene, a prije svega prema Evropskoj uniji i NATO savezu. U kontekstu Bosne i Hercegovine, jasno je da Francuska politika neće doživjeti veću promjenu uzmemo li u obzir reakciju Macrona povodom pitanja izmjene izbornog zakona u Bosni i Hercegovini, koji je komentarisao nakon uspješno obavljenog posla u kontekstu prodaje borbenih aviona Republici Hrvatskoj. Pobjeda Le Pen ili Zammoura sigurno bi pojačala islamofobičnu retoriku francuskih vlasti prema svojim građanima, ali i Bošnjacima muslimanima u Bosni i Hercegovini.
Šta možemo očekivati od izbora?
Predstojeći izbori u Sloveniji, Mađarskoj i Francuskoj s pravom privlače veliku pažnju evropskih think-thank organizacija, instituta i medija zbog činjenice da će od ishoda izbora u njima zavisiti da li Evropska unija ulazi u stabilniji period ili će se politička previranja između članica i dalje nastaviti.
Prema trenutnom stanju na terenu, u Sloveniji će se voditi borba između desno opredjeljenog Janeza Janše i proevropskog političara Roberta Goloba, koji ima širu podršku opozicije. Pobjeda Goloba nameće se kao logičan slijed nakon nezadovoljstva javnosti i učestalih uličnih protesta protiv vlasti tokom mandata Janše i njegove vlade, ali ipak ne treba isključiti mogućnost mobilizovanja Janšinih pristalica koji neće dopustiti promjenu vlasti. Ipak, ukoliko mladi građani Slovenije budu masovno izašli na izbore, što je jedna od procjena anketa, Golob bi mogao odnijeti pobjedu.
Suvereni vladar Mađarske, Viktor Orban, pred velikim je izazovom jer nakon dvanaest godina vladavine mađarska opozicija djeluje izuzetno složno i ozbiljno te je sve izvjesnije da bi konzervativni, ali proevropski orijentisani Peter Marki Zay uz podršku šest stranaka ljevice, centra i desnice mogao zamijeniti Orbana na mjestu premijera.
Na kraju, borba za predsjedničko mjestu u Francuskoj interesantna je i iz razloga što se za drugi krug bori nekoliko ozbiljnih desno opredjeljenih kandidata koji prema anketama imaju preko 10 % podrške birača. Analize ukazuju da bi uprkos narušenoj reputaciji zbog opšteg nezadovoljstva u francuskom društvu u drugom krugu trebao biti aktuelni predsjednik ove zemlje Emmanuel Macron, gdje će mu društvo najvjerovatnije praviti neko od desno opredjeljenih Marine Le Pen ili Eric Zammour. Le Pen je u blagoj prednosti, ali ne treba iznenaditi ako u posljednjim sedmica pred izbore radikalni desničar Zammour sustigne svoju glavnu rivalku na čije glasače ozbiljno računa.
Ishodi rezultata u Francuskoj, Sloveniji i Mađarskoj neće donijeti radikalne promjene u kontekstu Bosne i Hercegovine, ali je jasno da bi ishod u kojem su Robert Golob i Peter Marki Zay na premijerskim pozicijama u Sloveniji i Mađarskoj, te Emmanuel Macron na predsjedničkom mjestu u Francuskoj dosta bolji izbor od primjera radi Janeza Janše, Viktora Orbana i Erica Zammoura.