Saveznici Kosova, posebno Sjedinjene Države i članice Evropske unije, potrebno je da pomognu u učvršćivanju kosovskog suvereniteta, dok za Srbiju treba da važe ista pravila kao i za ostale zemlje Zapadnog Balkana, navodi se u izvještaju pod nazivom “Konsolidovanje suvereniteta Kosova: Zašto je to važno i šta treba učiniti“.
Objavio ga je Vilson centar, jedna od prestižnih vašingtonskih akademskih organizacija, a dokument sadrži preporuke za rješavanje spora između Kosova i Srbije u vezi sa kosovskim suverenitetom.
Stručnjaci te organizacije u dokumentu su ukazali da se pružila, kako je navedeno, jedinstvena prilika za rješavanje jednog od glavnih izvora međudržavnih napetosti na Zapadnom Balkanu.
“Građani Kosova izabrali su vladu koja je osvojila znatnu parlamentarnu većinu na platformi napretka i borbe protiv korupcije. Novoj Vladi, koju predvodi premijer Aljbin Kurti, potrebna je čvrsta međunarodna podrška. Saveznici Kosova, posebno Sjedinjene Države i članice Evropske unije, potrebno je da pomognu konsolidovanje kosovskog suvereniteta”, ukazano je u izvještaju Vilson centra osnovanog ukazom američkog Kongresa 1968. godine.
Kako je objašnjeno, nova energična podrška Sjedinjenih Država i Evropske unije potrebna je za ostvarenje cilja postojanja nezavisnih, multietničkih država i društava koja mirno koegzistiraju na Zapadnom Balkanu.
“Vlada Kosova posvećena je tim principima, dok Srbija nije. SAD i EU moraju se suočiti sa sve autoritarnijim vlastima Srbije i njenom destabilišućom spoljnom politikom. Vođene zabrinutošću da bi se Beograd mogao naći pod većim uticajem Moskve, usljed njene veličine i efikasnosti bilateralne i multilateralne diplomatije, zapadne zemlje omogućile su Srbiji privilegovan položaj među zemljama Zapadnog Balkana.
Umjesto toga, Sjedinjene Države i EU treba da insistiraju na tome da Srbija ispunjava iste standarde u borbi protiv korupcije, kleptokratije i ka ostvarenju demokratizacije, poštovanja manjinskih prava i regionalne koegzistencije – što se traži od ostalih zemalja Zapadnog Balkana”, ukazano je u analizi Vilson centra – institucije koja nosi ime dvadeset osmog američkog predsjednika.
Između ostalog, ocijenjeno je da Srbija omogućava jačanje uticaja neslobodnih država na Zapadnom Balkanu, kao i da je Rusija i Kina koriste kao sredstvo za povećanje sopstvene moći i uticaja i podrivanja koristi koje području Zapadnog Balkana donosi Zapad.
“Obnavljanje posvećenosti za učvršćivanje suvereniteta Kosova jedno je od sredstava pomoću kojih partneri Kosova mogu da iskažu privrženost svom demokratskom partneru i iskažu principijelan stav prema srpskom neliberalnom i destabilizujućem djelovanju i protivljenje jačanju vojne saradnje sa Rusijom i Kinom”, ukazano je u tekstu u kom su u tom smislu date konkretne preporuke Sjedinjenim Državama, Evropskoj uniji, Ujedinjenom Kraljevstvu i Sjevernoatlantskoj alijansi (NATO).
“Posvetiti se obnovljenom dijalogu koji ravnopravno tretira Kosovo i Srbiju – priznavajući suverenitet i teritorijalni integritet svake od strana. Sjedinjene Države i Evropska unija trebalo bi da podrže te principe i nedvosmisleno se odreknu promjene granica. Tražiti od Kosova i Srbije da se ponašaju odgovorno i poštuju obaveze koje su preuzeli tokom dijaloga.
Udvostručiti podršku prijemu Kosova u međunarodne organizacijame ključnim za domaću i međunarodnu bezbjednost: Savjet Evrope, Organizaciju za bezbjednost i saradnju u Evropi, Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji, Interpol-u i UNESCO-u”, precizirano je u izvještaju američkog Vilson centra.
Takođe, sugeriše se i da bi od Srbije trebalo tražiti da prekine sa kampanjom blokade prijema Kosova u međunarodne organizacije i povlačenja priznanja nezavisnosti Kosova. Među preporukama je i inicijativa o ohrabrivanju pet država članica Evropske unije koje nijesu priznale Kosovo (Kipar, Grčka, Rumunija, Slovačka i Španija) da izmijene svoj odnos prema nezavisnosti Kosova.
“Ukoliko ne žele da priznaju nezavisnost – makar ne bi trebalo da otežavaju prijave za članstvo u međunarodnim organizacijama”, navedeno je u tekstu u kojem se ukazuje i na potrebu hitnog odobrenja vizne liberalizacije za Kosovo – čemu, kako je ukazano, Francuska i Holandija treba da prekinu da se protive. Istovremeno, potrebno je, kako je ukazano, insistirati na tome da Kosovo i Srbija ne teže savezništvima sa susjednim zemljama i teritorijama.
“Jasno ukazati da Kosovo i Srbija mogu napredovati u pristupnom procesu za članstvo u EU dok primjenjuju osnovne vrijednosti Unije. Pospješiti saradnju između Kosova i NATO -a. Omogućiti razvoj Kosovskih bezbjednosnih snaga u potpuno operativnu vojsku do 2027, saradnju razvijati kroz zajedničke vojne vežbe”, precizirano je u preporukama Vilson centra.
Stručnjaci Vilson centra su, osim dijelu država međunarodne zajednice listu preporuka uputili Kosovu i Srbiji, ali i analizirali i svaku od zemalja pojedinačno.
Stranama u dijalogu o sveobuhvatnoj normalizaciji odnosa, koji se vodi posljednjih deset godina, poručili su da su ljudi preči od teritorije i da bi priroritet trebalo dati pitanjima koja utiču na živote ljudi.
“To podrazumijeva ključne teme vezane za tranzicionu pravdu – lociranje nestalih i dostizanje pravde za žrtve seksualnog nasilja, kao i podršku bilateralnoj ekonomskoj saradnji u borbi protiv nezaposlenosti. Saglasite se sa reciprocitetom prava za srpsku zajednicu na Kosovu i albansku zajednicu u Srbiji – što bi bio osnovni princip za vođenje dijaloga Kosova i Srbije i sporazuma dvije strane.
Vlasnička prava i kulturna nasljeđe moraju biti obezbijeđeni za sve građane na Kosovu. To posebno važi za imovinu kosovskih Srba van sjeverne Mitrovice i okolnih područja, kao i za imovinu kosovskih Albanaca na četiri opštine na sjeveru Kosova”, navedeno je u dijelu dokumenta koji se odnosi na Kosovo i Srbiju.
Kosovu i zvaničnicima te zemlje sugerisano je da obezbijede da Zajednica srpskih opština bude osmišljena na način da podrži saradnju i razmjenu resursa među opštinama u saglasnosti sa Ustavom Kosova, Evropskom unijom i međunarodnim pravom.
“Ne bi smjela imati izvršnu vlast van nadležnosti centralnih vlasti. Pokrenite unutrašnji dijalog između većinske i manjinskih zajednica u opštinama širom zemlje koji bi trebalo da uključi vjerske zajednice. Njime bi trebalo da budu razmatrane zabrinutosti građana koji su prethodno bili isključeni iz procesa donošenja odluka”, navedeno je u izvještaju renomirane američke akademske organizacije.
Ukazano je i da je Kosovo prepoznato kao ključ za ostvarenje mira i stabilnosti širom regiona, ali i na njegov značaj u simboličnom i geopolitičkom smislu. Vilson centar podsjeća da su zapadne zemlje uložile značajne političke napore i materijalna sredstva u uspjeh te zemlje.
“Nakon intervencije čija je svrha bila odbrana kosovskog stanovništva od režima Slobodana Miloševića 1999. otpočela je misija izgradnje kosovske državnosti. Odlučnost u podršci nezavisnog, multietničkog, ujedinjenog Kosova simbol je posvećenosti Zapada nastanku raznolikih, multietničkih i multikonfesionalnih društava proizašlih iz nasilnog raspada Jugoslavije.
Ostvarenje te vizije za suvereno i integrisano Kosovo je imperativ miru i stabilnosti na Zapadnom Balkanu i Evropi uopšte.
Konsolidacija suvereniteta Kosova dodatno će ojačati demokratiju, suprotstaviti se rastućem uticaju Rusije i drugih autokratskih režima u regionu, formalno potvrđujući teritorijalni integritet država nasljednica Jugoslavije, i omogućiti regionu da iza sebe ostavi prethodne sporove”, ističe se u dijelu teksta u kojem se potencira da se Kosovo, kao posvećeni zapadni saveznik koji teži pridruživanju EU, NATO-u, ide u dobrom smjeru.
“Nedavni izbori u februaru 2021. bili su konkurentni, slobodni i pošteni. Većina stranaka učesnica na izborima predstavile su liberalne demokratske političke platforme usredsređene na principe konkurencije i strategije za borbu protiv korupcije.
Uprkos kretanjima koja obećavaju, neuspjeh u konsolidaciji suvereniteta Kosova prijeti da podrije postignuti napredak, i izloži region negativnim spoljnim uticajima. Takođe, ostavlja otvorenim destabilizirajuće pitanje ponovne teritorijalne konfiguracije”, poentiraju stručnjaci Vilson centra uz napomenu da je ignorisanje Kosova, kako su ustvrdili, neodrživo.
“Imajući u vidu da je Zapadni Balkan sve ugroženiji korupcijom, kleptokratskim otimanjem čitavih država i oživljavanjem neslobodnih, autokratskih država, uključujući ruske pokušaje da se suprotstave težnjama evroatlantskih integracija, kao i hegemonističke ekonomske poteze Kine. Stajati mirno u tom slučaju znači izgubiti tlo pod nogama”, zaključeno je u izvještaju Vilson centra koji se u jednom dijelu bavi i aktuelnim trendovima u Srbiji.
Tu je, pak primijećeno, da uspon neliberalnog, nacionalističkog rukovodstva koje predvodi predsjednik Aleksandar Vučić predstavlja veliki rizik po regionalni mir i stabilnost.
“Isto važi i za uspostavljanje bliskih veza Srbije sa Rusijom i Kinom. Vlada Srbije nastavlja otvoreno da osporava suverenitet Kosova, prijeti koheziji Bosne i Hercegovine podsticanjem odvajanja Republike Srpske i njenim ujedinjenjem sa Srbijom i radi na podrivanju suvereniteta Crne Gore preko prosrpskih predstavnika u novoj Vladi.
Takvi postupci kojim se dijele i destabilizuju regionalne politike, kao i vojno osnaživanje Srbije, podržava Rusija koja se direktno miješa u unutrašnja pitanja zemalja širom Balkana, posebno Crne Gore i Sjeverne Makedonije”, navodi se u dijelu teksta koji se odnosi konkretno na Srbiju.
Ocijenjeno je kao neprihvatljivo da Evropska unija dozvoljava Srbiji da odmiče u pristupnom procesu ka članstvu u Evropskoj uniji ako istovremeno nazaduje ka autokratiji i podriva funkcionalno Kosovo.
“Do sada bi Evropskoj uniji trebalo da bude jasno da politika podrške Srbiji da se ne bi okrenula Moskvi treba da bude napuštena. Takav pristup ide na ruku neliberalne vlasti Srbije i njenim autokratskim saveznicima. To dodatno podriva alternativne – demokratske snage unutar Srbije. Priključivanje autoritarnog i revizionističkog srpskog režima Evropskoj uniji, Zapadu i šire podrilo bi vrijednosti liberalizma i ugrozilo regionalnu stabilnost.
To bi značilo prijem još jedne neliberalne države u EU – čime se podriva unutrašnja reforma Unije”, navedeno je u izvještaju u kom se dodaje i da nedostatak jedinstvenog stava Unije o suverenitetu Kosova ohrabruje autoritarnu vlast u Beogradu i olakšava sprovođenje agende Rusije i Kine u Evropi.
Te dvije države, pojašnjavaju u izvještaju stručnjaci Vilson centra, imaju koristi od podrške nepopustljivosti Srbije prema Kosovu te se zaključuje da konsolidacija suverenosti Kosova nije važna samo za demokratsku budućnost Srbije, već je postala neophodna miru i stabilnosti na Zapadnom Balkanu i van njega.
Srbija je država koja sa promjenljivim učinkom sedam godina pregovara o članstvu u Evropskoj uniji. U posljednje dvije godine njen proces evrointegracija je bio značajno usporen, što stručnjaci obrazlažu neispunjavanjem potrebnih kriterijuma iz oblasti vladavine prava, borbe protiv korupcije i slobode medija.
Ugroženost slobode medija i izražavanja u Srbiji konstantna je zamjerka u nekoliko posljednjih izvještaja Evropske komisije o napretku Srbije ka članstvu u Evropskoj uniji.
Dio preporuka za SAD, EU, UK i NATO
Uspostaviti jasan put za članstvo Kosova u NATO-u do 2027. NATO Misija na Kosovu trebalo bi da ostane u zemlji dok više ne bude bilo razloga za njeno prisustvo.
Ukoliko postoji značajno protivljenje članstvu Kosova u NATO-u, Sjedinjene Države, Ujedinjeno Kraljevstvo i evropske države koje priznaju nezavisnost Kosova trebalo bi da se obavežu na potpisivanje opsežnog sporazuma sa Kosovom u oblasti bezbjednosti i odbrane – što bi bila alternativa članstvu.