Piše: Nemanja Stevanović (VOICE)
Stilizovani orao, keltski krst, nacistički pozdrav i drugi zabranjeni simboli redakcija VOICE-a mapirala je kod nekoliko navijačkih grupa i podgrupa, uprkos zakonskoj zabrani upotrebe tih simbola.
VOICE je ekstremno desničarske simbole prepoznao u navijačkim grupama Radničkog fudbalskog kluba Novi Sad 1921, Radničkog iz Niša, beogradskog kluba Voždovac, kao i u manjim podgrupama drugih navijača širom Srbije.
Jedna od najotvorenije ekstremno desnih grupa je United Force koja navija za Fudbalski klub Rad sa beogradske Banjice, dok transparent sa likom komandanta Dinarske četničke divizije Momčila Đujića, koji je bio dio italijanske fašističke formacije u Dalmaciji, šire navijači FK Zemun Taurunum boys.
Keltski krst umjesto kukastog
Korida 1990 iz Novog Sada još jedna je otvoreno desnih navijačka grupa koja prati utakmice Radničkog fudbalskog kluba Novi Sad 1921 od 1990. godine. Sama grupa raspoređena je u novosadskom naselju Detelinara, kao i na Adamovićevom naselju i Novom naselju.
RFK Novi Sad 1921 trenutno se takmiči u Vojvođanskoj ligi Jug, pa Korida nije najprepoznatljivija u širem dijelu navijačke scene i javnosti. Međutim, prepoznati su u Novom Sadu.
VOICE je uvidom u dostupne fotografije na rijetko aktivnoj stranici KORIDA 1990 NOVI SAD mapirao da se nacistička ikonografija na tribini RFK Novi Sad u posljednjim godinama izgubila. Međutim, na starijim fotografijama jasno se mogu vidjeti neonacistički simboli.
Navijačka podgrupa „DETELINARA HOOLIGANS“ za svoju zastavu uzela je stil zastave fašističke organizacije ZBOR Dimitrija Ljotića, kao što se može vidjeti na naslovnom videu njihove stranice.
Najizrazitije korišćenje ultradesničarske simbolike prisutno je kod podgrupa Koride iz Adamovićevog naselja i Novog naselja.
Na zastavi Koride iz Adamovićevog naselja nalaze se klupske boje – žuta i plava, na crnoj pozadini. U sredini je vidljiv keltski krst koji u neonacističkoj simbolici označava „bijeli ponos“. Navijači sa Novog naselja umjesto internacionalnog simbola, koriste stilizovanog dvoglavog orla koji je bio u upotrebi kod zabranjene organizacije Nacionalni stroj.
Ultradesni navijači u Evropi
Prve neonacističke navijačke grupe pojavile su se sedamdesetih godina dvadesetog vijeka u Velikoj Britaniji. U tom periodu, Nacionalni front (National Front) infiltrirao se na stadione širom Engleske pokušavajući da među navijačima napravi bazu za sprovođenje svoje ideologije britanskog neofašizma.
U tom trenutku engleski i britanski ekstremno desni navijači postali su rolmodel ostalim navijačima širom Evrope – prvo u Italiji, pa onda u Španiji, a početkom devedesetih i u zemljama iza Gvozdene zavese i na prostoru bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
Šef politika organizacije FARE mreže (The Football Against Racism Network), krovne organizacije za borbu protiv nejednakosti i diskriminacije u fudbalu, Pavel Klimenko, smatra da je smiješan argument koji koriste „navijači“ da se neki simboli danas koriste u kontekstu daleke istorije ili religije.
On navodi da su navijači nekritički preuzeli keltski krst i dodaje da se simbolika upotrebe keltskog krsta može posmatrati jedino u kontekstu zamjene za korišćenje zabranjene svastike/kukastog krsta i da nosi poruku „Bijeli ponos širom svijeta“ (White Pride Worl Wide).
„Kontekst je veoma važan kada je u pitanju taj ili neki drugi simbol jer su ga ekstremni desničari preuzeli prije mnogo godina i nema načina da se pobjegne od simbolike. Neko se srami da kaže da je neofašista i daje objašnjenja da su to u pitanju hrišćanski simnboli“, smatra Klimenko.
Meraklijski ultradesni odred
Na logou navijačke podgrupe Meraklija, koji bodre FK Radnički Niš, Odreda Beli Krstić, VOICE je prepoznao znak kolovrata ili crnog sunca, preuzetog iz indoevropske mitologije, kao i stilizovan natpis “Meraklije” koji podsjeća na nordijske rune.
Osim logoa, na utakmicama Odred Beli Krstić koristi i zastavu koja podsjeća na zastavu nacističke Njemačke, a na mjestu svastike nalazi se crna stilizovana brojka 10, broj na dresu koji je nosio Ivan Beli Krstić.
Keltski krst takođe je prisutan u ikonografiji ove navijačke podgrupe, kao i zastava Konfederacije ili američkog juga.
Ove simbole je nekoliko globalnih organizacija, među kojima i organizacija ADL iz Njujorka koja se bori protiv antisemitizma u Sjedinjenim Američkim Državama i svijetu, označila kao ekstremno desne, neonacističke i neofašističke.
Kako sami navode na svom kanalu na platformi Jutjub (YouTube), navijačka podgrupa Odred Beli Krstić nastala je 2015. godine.
Članovi nekadašnje podgrupe Local loyals 04 osnovali su ovu podgrupu, i kako navode ona je „proširena i nacionalno svjesnom omladinom“. Ime je ova podgrupa dobila po tragično preminulom igraču Ivanu Belom Krstićem, koji je poginuo od udara groma tokom treninga na niškom stadionu Čair 2000. godine.
“Stavovi grupe su pored osnovne ideje – bodrenja našeg voljenog kluba, širenje nacionalne svijesti kao i održanje pravih vrijednosti zdrave porodice i zdrave nacije”, navode iz Odreda na Jutjub kanalu.
Ova navijačka grupa iz Niša je aktivna na društvenim mrežama, a januara 2019. godine kompanija Fejsbuk (Facebook) im je ugasila stranicu na ovoj društvenoj mreži. Međutim, napravili su novu na kojoj redovno objavljuju i obaviještavaju o svojim aktivnostima.
Zabranjeni simboli u upotrebi na tribinama
Zakonom o zabrani manifestacija neonacističkih ili fašističkih organizacija i udruženja i zabrani upotrebe neonacističkih ili fašističkih simbola i obilježja iz 2009. godine zabranjeno je bilo kakva manifestacija, isticanje simbola ili obilježja ili bilo kakvog drugog djelovanja neonacističkih ili fašističkih organizacija i udruženja, kojima se na bilo koji način povređuju ustavna prava ili slobode građana i propisuju sankcije za povredu ovog zakona.
Ovim zakonom zabranjena je i proizvodnja, umnožavanje, prodaja, isticanje i prodaja neonacističkih i fašističkih simbola. Dalje, u Zakonu su kao materijali označeni zastave, značke, oznake, crteži, grafiti, amblemi, fonografski zapisi, muzički sastavi, fotografije, parole, uniforme, ili djelovi uniformi.
Predviđene kazne za kršenje ovog zakona su od sto hiljada do milion dinara.
Međutim, u ovom Zakonu se sve ovo odnosi na udruženja i organizacije koje su registrovane kao takve u Agenciji za privredne registre.
Novinari VOICE kontaktirali su Službu za borbu protiv terorizma i ekstremizma Ministarstva unutrašnjih poslova, ali odgovore na pitanja nismo dobili do objavljivanja teksta.
Fudbalski savez Srbije (FSS), član je svjetske fudbalske organizacije FIFA i evropske UEFA koje sprovode različite kampanje protiv govora mržnje, rasizma, antisemitizma i homofobije. Niko iz FSS nije bio dostupan za razgovor sa novinarima VOICE-a.
Male grupe ekstremnih desničara
Irriducibili-Belgrado ili Ekipa Nesalomiva, podgrupa je Grobara nastala, kako navode na svom profilu na Fejsbuku, kao podrška osuđenim navijačima Partizana koji su odgovorni za smrt francuskog navijača Brisa Tatona septembra 2009. godine.
Irriducibili je naziv i za grupu navijača rimskog Lacija koji su poznati po veličanju fašističkog vođe Benita Musolinija, kao i po rasističkim, antisemitskim i homofobnim incidentima.
Na objavi iz decembra 2013. godine na svojoj Fejsbuk stranici, ova grupa dala je podršku osuđenim Grobarima, a na transparentu je uočljiv i već poznat nacistički dvoglavi orao, kao i adresa ugašenog nacističkog foruma NS Forum.
NS-forum bio je jedan od foruma na kojem su se okupljali domaći neonacisti po ugledu na međunarodni Stormfront koji postoji od 1996. godine.
Nacistička zastava na crnoj podlozi i srpskoj trobojci sa stilizovanim dvoglavim orlom, takođe je bila prisutna u ikonografiji ove grupe. Osim te zastave, prisutna je i zastava „bijelog ponosa“ (white pride) sa keltskim krstom.
Osim ove grupe koja više nije aktivna na Partizanovom stadionu, postoji još nekoliko navijača Partizana koji djeluju neformalno. VOICE nije uspio da dođe do informacija da li „anti-antifa“ grupa među Grobarima još uvijek postoji.
Anti-antifa su neformalne grupe ultradesničara koji se predstavljaju kao „kontrateža“ lijevim neformalnim grupama poznatim i kao Antifa, što je skraćenica od antifašisti.
Antifa je tokom 2020. godine u dijelu javnosti SAD i od strane nekih populističkih političara u svijetu proglašena terorističkom organizacijom nakon optužbi bivšeg američkog predsjednika Donalda Trampa (Trump) da oni stoje iza nasilnih protesta zbog ubistva afroamerikanca Džordža Flojda, koga su ubili policajci prilikom hapšenja.
Navijačka tribina – platforma za ekstremizam
Pavel Klimenko iz FARE mreže za VOICE navodi da se nacistički simboli uglavnom srijeću kod navijača u srednjoj, istočnoj i južnoj Evropi.
Osim isticanja simbola, Klimenko navodi da navijači sa desnim ekstremističkim ideologijama nerijetko verbalno napadaju igrače koji dolaze van Evrope, pjevaju rasističke i homofobične pjesme.
„Nekada je navijačka tribina samo platforma za promovisanje ekstremno desnih ideologija, pa možete vidjeti neonacističke simbole kao dio identiteta grupe, možete vidjeti poruke protiv migranata, LGBT osoba ili drugih manjina“, navodi Klimenko.
Problem koji sagovornik VOICE vidi jeste da su ovi obrasci ponašanja upečatljivi za one koji kao tinejdžeri odu na stadion prvi put. Ako želi, navodi on, da im se taj neko mlađi pridruži – novi članovi moraju da prihvate nekritički dominantnu ideologiju koja se predstavlja kao dio supkulture.
Voždovčani – proslava 30 godina postojanja uz SS simbole
VOICE je detektovao da Invalidi, navijači srbijanskog superligaša FK Voždovac, nastali 1990. godine, u posljednje vrijeme ističu sve više ekstremno desnih simbola.
Na glavnom transparentu koji se prostire preko domaće tribine stadiona Tržni centar, nalazi se keltski krst. Međutim, i sam logo navijača stilizovan je tako da podsjeća na ovaj simbol i u bojama Trećeg rajha – crvenoj, crnoj i bijeloj. Takođe, font koji Invalidi koriste podsjeća na font koji je korišćen u nacističkoj propagandi od 1933. do 1945. godine.
Kao dio proslave 30 godina postojanja 2020. godine, Invalidi su napravili specijalnu seriju šalova za svoje pripadnike. U klupskim i nacističkim bojama, broj 30 na šalu ima dva slova S u stilu munje koje su koristili SS odredi Hitlerove Nacističke partije.
Na fotografiji objavljenoj 13. juna 2020. godine na Fejsbuk stranici Invalidi Vožodovac, vidi se i grupa mladića i djevojaka kako se, osim zastave sa velikim crvenim H, nalazi i nacistička zastava sa orlom i kukastim krstom. Kako se u opisu tvrdi, ovo je fotografija sa gostovanja na utakmici sa FK Radom na Banjici.
Desničarski ekstremizam – prošlost ili budućnost
Prema riječima Pavela Klimenka, u srednjoj, istočnoj i južnoj Evropi po istraživanjima FARE mreže ima i najviše ekstremne desnice na stadionima.
„U zapadnoj Evropi jačanjem građanske svijesti mnoge ove desničarske navijačke grupe izgubile su svoju moć koju su nekada imale, pa smo imali prilike da vidimo progresivne navijače u Njemačkoj koji su protjerali većinu ekstremnih desničara, sa nekim izuzecima”, navodi Klimenko.
Još jedan razlog zašto u ovom dijelu Evrope ima ekstremno desnih navijače Klimenko vidi u nepostojanju protivteže, kao ni želje država ili građanskog društva da se pozabave pitanjem diskriminacije i nasilja na fudbalskim tribinama.
Klimenko jedino riješenje vidi u izbacivanju ultradesničarskih grupa navijača sa tribina.
„To je zadatak i za klubove i za državu kroz zakone i policiju. Jedino sistemski se može boriti protiv toga“, zaključuje Klimenko.