Ljubiše Preletačevića u srpskoj politici nema već neko vrijeme, ali prelijetanja i dalje ima… I uglavnom je jednosmjerno.
Na primjer, 657 odbornika i odbornica je od 2016. do 2019. godine promijenilo dres, pokazuju podaci Centra za istraživanje, transparentnost i odgovornost Crta.
Od toga je “pet najvećih preletača” u prosjeku imalo četiri prelaska iz jedne stranke u drugu za tri godine.
“U društvu koje funkcioniše po principu političke neodgovornosti, učestalo i oportuno stranačko prelijetanje jedan je od glavnih fenomena”, kaže Tamara Branković iz Crte za BBC na srpskom.
Ta organizacija objavila i listu pet najvećih preletača, BBC je pokušao da stupi u kontakt sa svim političarima sa tog spiska, a na pitanja redakcije jedino je odgovorila Nada Kostić, nekadašnja ministarka zdravlja u Vladi Srbije.
Ona je rekla da “treba definisati šta je prelijetanje”.
“Ako prelijećete negdje onda idete u vlast, kao (Goran) Vesić. To su oni koji zbog materijalne ili druge koristi prelaze u stranku koja ima moć. Ja ne odgovaram toj definiciji”, ističe Kostić.
“Nisam ni u čemu, ni u jednoj organizaciji, jer mi nijedna ne odgovara. Mogu samo da postanem dio nečeg novog, ali bi mi i to vjerovatno računali u prelijetanje”.
“Šampioni”
Zbog učestalog prelijetanja posljednjih godina na svim nivoima, Crta je prije nekoliko mjeseci pokrenula portal „Ko je na vlasti”.
Na ovom sajtu objavljuje se evidencija o stranačkoj pripadnosti na lokalu – ko je na vlasti, ko u opoziciji i kako su prošli koji lokalni izbori.
Na primjer, tu je i lista pet najvećih preletača:
Nada Kostić, Beograd: Dosta je bilo – nezavisna odbornica – Grupa građana „Čuvari Starog grada” – Pokret za obnovu kraljevine Srbije – Demokratska stranka
Dubravka Minić, Pančevo: Demokratska – nezavisna odbornica – Narodna stranka – Srpska napredna stranka
Jelena Đorđević, Niš: Dveri – Jedinstvena Srbija – nezavisna odbornica – Zavetnici
Marko Jančić, Šabac: Demokratska stranka – nezavisni odbornik – Socijalistička partija Srbije – Srpska napredna stranka
Tamara Bastaja, Šabac: Zajedno za Srbiju – nezavisna odbornica – Socijalistička partija Srbije – odbornička grupa „Siguran korak”.
Redakcija BBC-ja pokušala je da stupi u kontakt sa svo petoro.
Marko Jančić nije želio da odgovori na pitanja, Jelena Đorđević iz Zavetnika je načelno pristala, ali odgovor nije stigao do objavljivanja teksta, dok je Nada Kostić negirala da je bila u pet stranaka.
Priča Nade Kostić
Nada Kostić, nekadašnja ministarka zdravlja u prelaznoj vladi poslije 5. oktobra, za sebe kaže da je u politici od početka devedesetih.
Kako navodi, u životu je bila članica samo dvije stranke.
“Deset godina sam bila u Demokratskoj stranci Srbije Vojislava Koštunice, još od njenog nastanka, ali sam u jednom trenutku podnijela ostavku i nije me bilo 12 godina.
“Potom sam 2016, pred izbore, postala dio pokreta Dosta je bilo koji sam među prvima napustila kada sam shvatila da je riječ o preduzeću, ne o stranci”.
Kao odbornica DJB-a u Skupštini opštine Stari grad Kostić je bila dio izborne liste tog pokreta za parlamentarne izbore. U naredne tri godine je u Skupštinu Starog grada ulazila je noseći još četiri dresa, navodi se na portalu “Ko je na vlasti”.
Međutim, Kostić i to negira, navodeći da je od napuštanja DJB-a bila nezavisna poslanica.
“Jesam uvijek glasala za predloge Čuvara Starog grada i DS-a, ali su me uvijek vodili kao nezavisnu odbornicu”, ističe ona.
Kada je riječ o POKS-u, Kostić kaže da je samo bila dio Političkog savjeta, kao i nekada u Demohrišćanskoj stranci Srbije Vladana Batića.
“Nikada nisam potpisala pristupnicu”, ističe.
Šta kažu podaci?
Tamara Branković iz organizacije Crta kaže da prelijetanje govori o tome da “političari prije svega računaju na to da građani slabo pamte”, kao i da “na građane računaju samo onda kada treba uzeti glas”.
“S druge strane, ni mi sami nismo razvili dovoljnu svijest o tome kako da naše izabrane predstavnike držimo odgovornim, dosljednim i svjesnim da treba da zastupaju naše interese”, ističe Branković.
Iz Crte navode da su od 2016. zabilježili prelijetanja u 107 gradova i opština u Srbiji. Ovo je lista mjesta sa najviše preletača:
Topola (25)
Brus (22)
Zaječar (21)
Pančevo (20)
Lapovo (15)
Paraćin, Knjaževac, Sombor, Kragujevac (14)
Bogatić i Varvarin (11)
Beogradska opština Stari grad (22)
Najčešći preleti su u stranku koja se trenutno nalazi na vlasti, navode iz Crte.
“Ne čudi da je Srpska napredna stranka jedna od poželjnih destinacija, s obzirom na to da čini dio vlasti u više od 90 odsto gradova i opština”, kaže Branković.
“Takođe, bilježimo i situacije da se prelijeće i unutar samih vladajućih koalicija, uglavnom od manjih ka većim koalicionim partnerima”.
Ipak, bilo je i slučajeva prelaska iz SNS u druge stranke. Na primjer u Šapcu i Paraćinu, gdje su naprednjaci u opoziciji.
U međuvremenu je 145 odbornika postalo nezavisno – napustili su stranku na čijoj listi su izabrani, a nisu ušli u neku novu.
“Zabilježili smo i slučajeve prelijetanja u opozicione stranke, što je stranke iz opozicije dovelo na vlast. Ovo je primjer Srpske napredne stranke u i Zaječaru, koja je zahvaljujući preletačima formirala lokalnu vlast”, kaže Branković.
Procjena Nacionalne koalicije za decentralizaciju (NKD) je da su tako odbornici prenijeli glasove 250.000 birača strankama za koje oni na izborima 2017. godine nisu glasali, rekao je direktor ove organizacije Mladen Jovanović za portal Zaječar onlajn.
Slavni slučajevi
Prelijetanja nije bilo samo na lokalu i po njima nije poznat samo Ljubiša Preletačević Beli.
Slučajeva je dosta, a među onima čije se ime najčešće pominje uz prelijetanje je predsjednica Skupštine Maja Gojković.
Promijenila je pet stranaka: Narodna radikalna stranka, pa Srpska radikalna stranka, pa Narodna partija, pa Ujedinjeni regioni Srbije i na kraju Srpska napredna stranka.
Odmah iza nje je direktor RTB Bora Blagoje Spaskovski koji je poslije Saveza komunista i SPS-a prešao u Ujedinjene regione Srbije, a onda u SNS.
Tu su i slučajevi Boška Ničića, čiji je cijeli pokret prešao u SNS, kao i nekadašnjeg radikala Aleksandra Martinovića koji se takođe pridružio naprednjacima, poput bivših kadrova DS-a Gorana Vesića i Siniše Malog.
Marinika Tepić, istaknuta članica opozicione Stranke slobode i pravde, političku karijeru počela je u Ligi socijaldemokrata Vojvodine na čijoj listi je prvi put bila 2012.
Onda je 2017. uslijedio prelazak u takođe opozicionu Novu stranku, ali je u aprilu ove godine izabrana za jednu od čelnica novoformirane Stranke slobode i pravde na čijem je čelu Dragan Đilas.
Od političara nešto starije generacije poznati su primjeri Slobodana Vuksanovića i Branislava Lečića.
Vuksanović je karijeru počeo u Demokratskoj stranci, odakle je otišao u pokret Otpor, ali se tu nije predugo zadržao, pa je postao član Pokreta za demokratsku Srbiju (PDS). Osnovao je zatim Narodnu demokratsku stranku, koju je kolektivno učlanio u DSS dvije godine kasnije, a 2012. je prešao u SNS.
Poznati glumac Branislav Lečić takođe ima i dugačku političku karijeru koju je počeo u Demokratskoj stranci, pa je zatim bio jedan od osnivača Liberalno demokratske partije sa Čedomirom Jovanovićem.
Nakon toga osnovao je pokret Moja Srbija, koji je potom kolektivno učlanio u Demohrišćansku stranku Srbije.
Glavni motiv prelijetanja je interes, smatra Branković.
“Preletači radije biraju da trče za pozicijama, privilegijama, zauzimanju što boljeg položaja, a ne za političkim idejama, programom i javnim dobrom”, ističe ona.
“U prilog tome nam govore i konferencije za medije, kolektivna prelijetanja pred kamerama ili uz organizovane proslave, javna svjedočenja odbornika koji su prelijetali u drugu stranku i dobili nagradu za to”.
Kako navodi, prelijetanje obesmišljava izbore i povećava nepovjerenje građana u institucije i predstavnike.
“Drugim riječima, vodi ka opasnom, rezigniranom stavu da su svi isti. Kada se tako prelijetanje dogodi, vi više ne znate ko je tu da vas predstavlja i da donosi odluke u vašem interesu. To je ključni efekat prelijetanja.
“Drugi efekat je da stranke koje nisu ni učestvovale na izborima dobijaju odbornike, poput Republikanske partije, Zavetnika ili Stranke moderne Srbije”.
Kako spriječiti prelijetanja?
Branković smatra da se mora krenuti od pojedinca.
“Pojedinac mora da shvati da ne može da trguje pozicijom jer ona nije njegovo privatno vlasništvo i da mora da položi račun građanima koji su ga na tu poziciju postavili”.
Mladen Jovanović izjavio je za Zaječar onlajn da je jedini izlaz promjena izbornog sistema koja bi omogućila “personalizaciju izabranih odbornika.”
Bojan Klačar, izvršni direktor Centra za slobodne izbore i demokratiju Cesid, objašnjava da je izborni sistem dio problema jer birači glasaju za liste, a ne za pojedince.
On je za Blic rekao da na mijenjanje stranke utiče i trenutna situacija u zemlji u kojoj je politika postala “u svim segmentima jako važna”.
“Niko nije spreman da se na duži period odrekne uticaja koji dobija boravkom u vladajućoj stranci. Većina se prikloni vlasti, jer nisu navikli da budu u opoziciji”, rekao je on.
Branković navodi da bi policija i tužilaštvo trebalo da imaju ključnu ulogu u ispitivanju slučajeva korupcije i trgovine uticajem.
“Naravno, znanje nas građana o tome ko nas predstavlja i kako nas predstavlja mora značajno da se unaprijedi, jer samo mi možemo da tražimo i borimo se za vlast koja je odgovorna nama”, kaže ona.