Piše: Vladimir Jovanović
Povodom 800 godina hirotonije (posvećenja, rukopoloženja) Svetoga Save, od strane vaseljenskoga patrijarha Manojla u Nikeji, dajemo na znanje, da će Njegova Svesvetost patrijarh Vartolomej u neđelju 13. oktobra načelstvovati svetom liturgijom u kojoj će učešće uzeti svi članovi Svetoga Sinoda Vaseljenske patrijaršije – objavila je Vaseljenska patrijaršija.
„Po odluci Svetoga Sinoda, od strane majke-Crkve proslaviće se ovaj blagosloveni jubilej – istorijski dan u njezinim odnosima sa svojom kćerkom Svetom Crkvom Srbije (u originalu: Ἁγιωτάτησ Ἐκκλησίασ τῆσ Σερβίασ)”, prenose grčki crkveni portal.
Svečani govor će održati mitropolit silivrijski Maksim Vgenopulos.
Kako smo izvještavali, Vartolomej je zimus za srpski list „Politika” kazao da je „pozvan na proslavu jubileja hirotonije Svetoga Save”, a ne na proslavu jubilieja autokefalije – to su temeljno različite formulacije.
SPC ovih dana u Srbiji izolovano slavi ovaj „jublej”. Ni Vartolomej, neko drugi iz Vaseljenske patrijaršije ili iz bilo koje pomjesne crkve, pa ni Rusi, dosad se nije pojavljivao na manifestacijama centralne proslave, kako SPC tvrdi, „800. godišnjice autokefalije”.
Prema grčkome teologu dr Dimitriosu Keramidasu, „Srpskoj crkvi je 1879. godine dodijeljena autokefalija, a uzdignula se na patrijaršijsko dostojanstvo 1920. godine. Crkveno uključivanje eparhijâ Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Srpsku autokefalnu crkvu je Carigrad priznao i blagoslovio patrijaršijskim tomosom 1922. godine. To su datumi rođenja Srpske patrijaršije”.
Najranije vijesti o uspjehu Rastka Nemanjića (Sv. Save; upokojio se 1236. godine) da dobije posvećenje, te samoupravu – a ne autokefaliju – za Crkvu u Srbiji (Raškoj), donose njegovi biografi (hagiografi). I to sa enormnim zakašnjenjem. O tome piše Domentijan oko 1253, pa mu spise, koji su danas poznati, poslije 1290. „prerađuje” drugi autor; a onda, oko vijek docnije (između 1320-1330) svoju verziju donosi i hagiograf Teodosije, etc.
Iz Vaseljenske patrijaršije i najnovijim saopštenjem, kako kažu Crkvu Srbije, podśećaju da im je ona majka-Crkva.
Na drugoj strani, saopštavali su i ranije da ne znaju za nekakvu autokefaliju iz 1219. godine, već da je te godine Sava samo hirotonisan za episkopa, te darovan titulom arhiepiskopa.
Samoupravna Žička odnosno docnije preimenovana Pećka arhiepiskopija je ostala podvlasna Ohridskoj arhiepiskopiji, odnosno, od 1557. Vaseljenskoj patrijaršiji.
Pećka arhiepiskopija se samoukinula 1766. i nikada nije obnovljena.
Carigrad je tomosom iz 1922. Srbima priznao autokefaliju i status patrijaršije, ali i teritorijalno rasprostiranje jurisdikcije novoustrojene Ujedinjene autokefalne pravoslavne srpske crkve (od 1929. se samopreimenovala u SPC) na čitavu nekadašnju Jugoslaviju, uključujući savremenu Śevernu Makedoniju, te na Crnu Goru – koja je do tada imala autokefalnu Crkvu. Taj tomos je na snazi, iako Jugoslavija ne postoji.
Sada su odnosi Vaseljenske patrijaršije i SPC najgori u novijoj istoriji.
Intervencijom u Makedoniji – a SPC tamo već pola vijeka nije u stanju da prevaziđe raskol – Vaseljenska patrijaršije bi izvršila reviziju tomosa za SPC iz 1922. godine. Sa stanovišta kanonskoga prava to bi imalo refleksije i na sadašnju poziciju SPC u Crnoj Gori.