Profesor Milivoj Bešlin, viši naučni saradnik na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu, govorio je za „Slobodnu Bosnu“ o istorijskim činjenicama i mitovima o srpsko-ruskom prijateljstvu, kao i uticaju pogubnih nacionalističkih politika koje godinama vladaju na prostorima Zapadnog Balkana.
Pojasnite nam odnose Srbije i Rusije u povijesti! Jesu li Rusi zbilja srpska braća, kako to tvrde nacionalisti i desničari u Srbiji i bh. entitetu Republika Srpska, ili su stvari kroz povijest bile ipak malo drugačije?
“Kada je reč o srpsko-ruskim odnosima, mi smo tu na terenu mistifikacije prošlosti zbog toga što se mešaju realna istorija i nacionalizam kao ideologija, jer se istorija smatra tzv. nacionalnom disciplinom. Zbog toga je bilo teško odvojiti srpsko-ruske odnose iz ideološkog, nacionalnog konteksta i smestiti ih u racionalni kontekst. Mit o srpsko-ruskim odnosima je brižljivo građen još od 19. veka, a ima svoje korene još u 18. veku, kada je Rusija prvi put počela da pokazuje pretenzije na Balkan. Balkan je od tada Rusiji bio rezervni-drugi front, na kome je odmeravala svoje snage sa Zapadom, i zahvaljujući tome su funkcionalizovani mali narodi, bilo Srbi, Crnogorci, Bugari, kako je kad bilo potrebno. Upravo u funkciji ruske pretenzije na Balkan je i smišljen mit o srpsko-ruskom prijateljstvu ne bi li se Rusija ukotvila što dublje u Srbiji. Ako pogledate racionalno i očistite tu istoriju od mitova i nacionalističke ideologizacije, vidite da je Rusija od Prvog srpskog ustanka, kada se dešavaju prve veze između ruske države i srpskih ustanika, gledala samo svoj interes. Rusiji je odgovaralo da se srpski ustanici bore na njenoj strani, iako su već imali dogovoren mir s Osmanskim carstvom (Ičkova deputacija 1806). Ali su onda Srbi, na nagovor Rusije, svoj dosta povoljni mir s Osmanijama pokvarili i nastavili rat na strani Rusije. Ali kad je Rusija došla u problem 1812. godine, zbog Napoleonovog napada, ona je prepustila svoje srpske saveznike odmazdi Osmanske države. I to je model po kojem su funkcionisali ti odnosi. Imamo primer iz 1876-78. godine kada Rusija igra na kartu Bugarske države, kada je na račun Srbije napravljena velika Sanstefanska Bugarska, što je još jedna ilustracija da je Rusija kao i svaka velika sila pratila svoje interese, a ne nikakve srpske želje kako bi se u toj mitologizovanoj interpretaciji htelo reći.”
Mislite li tu i na srpsko-bugarski rat kada je Rusija tražila da Srbija obešteti Bugarsku?
“Imamo mnogo primera, čak do jugoslovensko-sovjetskih odnosa koji su bili promenjivi, ali uglavnom loši. Sovjetski Savez je bio konstantna pretnja bilo kakvoj ideji emancipacije, demokratizacije i liberalizacije Jugoslavije. Sve reforme koje su trebale ići u pravcu emancipacije jugoslovenskog društva i njegovog otvaranja u SSSR-u su smatrane kao neprijateljstvo i bile su dočekivane uz užasne pritiske i pretnje. Ceo svet je bio svedok sovjetske surovosti i brutalnosti u Mađarskoj 1956. i u Čehoslovačkoj 1968. godine. Nije se znalo u kojem trenutku će SSSR da izvrši invaziju i da li će da izvrši invaziju na Jugoslaviju. Sami su to pitanje ostavljali otvorenim, potpada li Jugoslavija pod Brežnjevljevu doktrinu? Drugi problem je bio što je Sovjetski Savez bio velikim delom na jugoslovenskim granicama, uzimajući u obzir satelitske države sa kojima se Jugoslavija graničila. SSSR je bio negativna determinanta za jugoslovensku državu i društvo u čitavoj drugoj polovini 20. veka.
I nije slučajno da je posle pada liberala u Srbiji, i odlaska Koče Popovića, Latinke Perović, Marka Nikezića, Mirka Tepavca sa svojih pozicija, što je također bio rezultat sovjetskih pritisaka na Josipa Broza Tita, i kada je Miloš Minić kao naslednik Mirka Tepavca kao šef jugoslavenske diplomatije došao da razgovara s Kočom Popovićem, Koča mu je dao samo jedan savet – što dalje od Sovjetskog Saveza. Jer samo to garantuje emancipaciju i razvoj nezavisne Jugoslavije.”
Ima li Putinova Rusija ikakve veze sa slavnom antifašističkom prošlosti nekadašnjeg Sovjetskog Saveza?
“Ako gledamo kulturu sećanja – ima, naravno. Međutim, ako vidite način na koji se komemorira Drugi svetski rat kroz Besmrtni puk i slične manifestacije, oni pokušavaju da nacionalizuju antifašizam i uklope ga u ruske nacionalističke i velikodržavne pretenzije. To ne samo da nije istorično nego u velikoj meri šteti slici sovjetskog antifašizma koji je bio ključni u Evropi i svetu za slamanje fašističkih sila. Kada govorimo s pozicije Srbije, upravo Rusija danas je jedna od ključnih generatora istorijskog revizionizma u Srbiji. Taj revizionizam koji ima neskrivenu rusku potporu je dvostruk. Jedan je istorijski revizionizam nacionalističkog i šovinističkog tipa, a to je promocija retuširane slike četničkog pokreta koja ima podršku ruskih zvaničnih medija i njihovih nezvaničnih glasnogovornika u Srbiji. Drugi je istorijski revizionizam onaj staljinistički, koji ima zadatak da konstruiše sliku prošlosti u kome je jugoslavenski doprinos vlastitoj pobedi nad fašizmom bio minimalan, a ključan je bio doprinos SSSR-a i Crvene armije – koji se preuveličava. Cinično je da Rusija danas govori o revizionizmu na istoku Evrope, ako vidimo da su u Srbiji njeni glasnogovornici, mediji i intelektualci, neki od ključnih generatora ovdašnjeg pročetničkog revizionizma. Uostalom u čitavoj Evropi, Rusija je sponzorisala široku koaliciju ultradesničarskih pokreta (tzv. crna internacionala) koji su svi odreda revizionistički ali su vršili ulogu destabilizacije Evropske unije i potkopavanja demokratskih kapaciteta njenih društava.”
Predsjednik Skupštine Srbije Ivica Dačić kazao je kako, kada su u pitanju zabrane ruskog Sputnjika i kanala RT, Srbija neće primjenjivati cenzorske i totalitarne ideje. Jesu li licemjerne takve riječi od čovjeka koji je nasljednik politike Slobodana Miloševića?
“Naravno da su licemerne i besmislene. Neko ko je čitavu svoju mladost proveo u partiji koja je bila stub autoritarnog režima Slobodna Miloševića, koji je na kraju morao da bude oboren silom na ulici jer je odbio da prizna izborni poraz, danas priča o totalitarizmu. Dakle, SPS je partija koja je od svoga osnivanja činila sve da uguši svaki kritički glas danas priča o slobodi medija. Ne može biti slobode medija za gebelsovske i neofašističke propagandne servise, jer to nisu mediji. Kada je reč o Srbiji, bespredmetno je i govoriti o ukidanju Sputnjika, jer su dvije trećine medija u Srbiji u stvari Sputnjik. U Srbiji imate bar pet dnevnih listova koji su gori od Sputnika, pa čak i neke televizije s nacionalnom frekvencijom…”
Srbija je u UN-u glasala za rezoluciju kojom se osuđuje ruska agresija na Ukrajinu. Je li na pomolu zaokret politike Aleksandra Vučića ili je riječ o još jednom vještom manevru predsjednika Srbije?
“Ne može Vučić praviti zaokret od samog sebe. To je još jedno šibicarsko manevrisanje koje neće doneti ništa. Kako je to neko dobro primetio, vidimo da Vučić ne viče više i da se nekako i Dodik umirio. Svi oni koji su viđeni kao ruski igrači u regionu prilično su zbunjeni kada vide dve stvari. Prvo da se ruski ratni stroj zaglavio u ukrajinskom blatu, jer su mislili da će proći kroz najveću evropsku državu kao kroz sir. I drugo što ih je uznemirilo je odlučnost čitavog slobodnog i demokratskog sveta da stane na put ruskoj agresorskoj politici. Zbog toga oni sad manevrišu, jedno rade (glasaju), drugo pričaju javno, treće pričaju iza kamera. To je odsustvo bilo kakve ozbiljne strategije. Kako god Vučić bude prelamao stvari u budućnosti, on neće moći da pobegne od samoga sebe, a tako ni od Rusije.”
autor intervjua Mario Iličić (slobodna-bosna.ba)