Kako izgleda novo Porfirijevo disciplinovanje vladika

Dvije nedjelje prije raspisivanja opštih izbora u Srbiji Sveti arhijerejski sinod (Bord direktora SPC) odlučio je da, pozivajući se na Ustav SPC i arhijerejsku zakletvu, upozori sve srpske arhiereje da je „nedopustivo bilo kakvo učešće u stranačkim nadmetanjima, davanje javnih izjava u korist ili na štetu pojedinih stranaka ili kandidata u izbornim procesima i van njih, jer tako stvaraju smutnju i razdore u vjernom narodu Božjem i nanose veliku štetu sabornom organizmu Crkve“, piše Danas.

Ta odluka donijeta je zajedno sa pravilima ponašanja i kretanja arhijereja, sveštenstva i monaštva od kojih je većina formalno i do sada postojala, a koje je Sinod „potvrdio“ na sjednici 1. februara. Pismo upućeno srpskim vladikama, u koje je Danas imao uvid, u ime predsjedavajućeg Sinoda Porfirija (Perića) potpisao je član „crkvene vlade“ episkop sremski Vasilije (Vadić).

Slučajno ili ne, odluka Sinoda kojom se episkopima SPC uskraćuje pravo na javno političko mišljenje i govor, donijeta je poslije medijske najave da beogradski Nedeljnik u broju od 3. februara ekskluzivno objavljuje esej episkopa njemačko-diseldorfskog Grigorija (Durića), u kome on, između ostalog, podržava kandidaturu profesora i bivšeg ambasadora Vladete Jankovića kao nosioca liste za Beograd opozicione Koalicije „Ujedinjena Srbija“.

Dan prije teksta vladike Grigorija, episkopi SPC, čije su eparhije u Crnoj Gori javno su se založili za poštovanje izborne volje građana i protiv formiranja manjinske vlade.

Da li su svi oni prekršili nova sinodska pravila i kakve im sankcije prijete iz Patrijaršije u Beogradu? Šta će tek biti sa episkopom bihaćko-petrovačkim Sergijem (Karanovićem), šire poznatim po ranijim izjavama da je „Vučić Bog“, koji je desetak dana poslije sinodske zabrane javno kritikovao opozicione lidere u Srbiji? Odgovore na ova i druga pitanja naš Danas nije dobio ni od Informativne službe ni od portparola SPC episkopa bačkog Irineja (Bulovića).

Danas je pitao da li sinodska odluka kojom se ukraćuje pravo arhijerejima SPC da javno iznose političke stavove ima bilo kakve veze sa raspisivanjem opštih izbora u Srbiji, pod kojim datumom je zvanično upućena arhijerejima i šta će biti sa vladikama koje je ne budu poštovale.

Na glavnu crkvenu adresu za saradnju sa novinarima Danas je uputio i pitanje da li zabrana javnog iznošenja političkog mišljenja ima veze vladikom Grigorijem, jer je on jedan od rijetkih, čak možda i jedini arhijerej koji se pored patrijarha Porfirija i vladike bačkog Irineja pojavljuje u medijima, a pri tome ima kritičan odnos prema aktuelnoj vlasti u Srbiji.

Ovaj list je zanimalo i da li će se pojavljivanje patrijarha, „sinodalaca“ i drugih episkopa sa državnim zvaničnicima Srbije u različitim prigodama do održavanja opštih izbora 3. aprila, a i poslije njih, smatrati miješanjem u politiku i kršenjem odluke Sinoda?

U Crkvi, koja je imala važnu ulogu u srpskim bunama i ustancima pod turskom vlašću, od obnove Srpske patrijaršije u današnjoj jurisdikciji prije 1920. postoje različita iskustva kad je riječ o političkim istupima episkopa. U vrijeme konkordatske krize između dva svjetska rata na udaru se našao tadašnji vladika žički Nikolaj (Velimirović), koji je zbog javnih „tvrdih“ stavova kontra Kraljevske vlade i crkvene politike ostao u Saboru samo zahvaljujući tadašnjem patrijarhu Gavrilu (Dožiću). Obojica su zajedno tokom Drugog svjetskog rata završila u njemačkom koncentracionom logoru Dahau, a vladiku Nikolaja SPC je 2003. kanonizovala.

Zagovornici nove političke korektnosti u vrhu SPC previđaju da od povratka u javni život u postkomunističkom periodu, prije više od tri decenije, Crkva nije ćutala i da su njeni arhijereji, doduše na različitim stranama, bili umiješani u mnoge važne događaje. Duhovni otac sadašnjeg patrijarha, vladika bački Irinej bio je blizak sa svim vlastima u Srbiji od devedesetih godina 20. vijeka naovamo, uključujući i aktuelnu naprednjačku. On doduše nikada nije volio javno eksponiranje, uglavom djeluje iz sjenke.

Mnogi pamte kako je u vrijeme rata u BiH vladika bački sa sjednice Sinoda odveo patrijarha Pavla u Dobanovce da stavi potpis na dokument kojim je tadašnji predsjednik Srbije Slobodan Milošević dobio ovlašćenje da pregovara u ime bosanskih Srba, a da „sinodalci“ nisu ni znali gdje je odveo patrijarha. Zbog ove, ali i drugih njegovih zakulisnih radnji sazivani su vanredni Sabori. Bez obzira što je sam tvrdio da je vladika Irinej „njegov glavni stub“ u SPC, pokojni Milošević više nikada nije ušao u Patrijaršiju poslije susreta sa trojicom justinovaca, čija imena počinju sa „A“ – mitropolitom Amfilohijem, vladikama Artemijem i Atanasijem. Oni su bili glavni i najglasniji crkveni kritičari njegovog režima.

Iako je bio jedan od učesnika stvaranja DOS-a, vladika Artemije je isti odnos zbog Kosova zadržao i prema DS vlasti, što ga je, uz druge međusobice unutar episkopata 2010. koštalo eparhije, raščinjenja i isključenja iz Crkve. „Egzil“ ga nije sprečio da o naprednjačkoj vlasti misli i govori ono što su do posljednjeg trenutka javno činili i pokojni mitropolit Amfilohije i vladika Atanasije.

Na početku višestranačja u Srbiji prije gotovo tri decenije episkopima, sveštenstvu i monaštvu SPC zabranjeno je osnivanje i aktivno članstvo u političkim stankama, mada je i tu bilo izuzetaka kao što je slučaj Srpske svetosavske stranke, čiji presjednik je bio beogradski sveštenik Žarko Gavrilović. Kritičari Miloševićevog režima trpjeli su pritiske vlasti.

Za vladiku Atanasija, na kog se SPS žalio direktno patrijarhu Pavlu, pričalo se čak da je na „crnoj listi“ Miloševićevog režima. Unutar Sabora bilo je rasprava da su javne kritike koje vladike upućuju vlastima i podrška tadašnjoj opoziciji miješanje u politiku i raznih prozivki, a u crkvenoj praksi zabilježen je i slučaj vladike Filareta koji je zbog podrške Miloševiću na predsjedničkim izborima 2000. morao javno da se pokaje i izvini braći arhijerejima.

Iako nove sinodske predizborne mjere otvaraju pitanje ugrožavanja elementarnih ljudska prava srpskih vladika na mišljenje i govor, u SPC nezvanično ukazuju da ova problematika ne može da se posmatra samo iz svetovnog aspekta jer su poslušanje i poslušnost zajedno sa sabornošću osnovni temelj crkvenog ustrojstva.

Ono što zabrinjava je činjenica da se pod novim patrijarhom već strogo primjenjuje pravilo da niko od sveštenstva i monaštva ne može da govori za javnost bez dozvole nadležnog arhijereja, a sad se i njima ograničava i oduzima to pravo.

U crkvenim krugovima spekuliše se da je još problematičnija odluka o ograničavaju slobode kretanja arhijereja, koji sada praktično ne bi mogli da mrdnu bez patrijajrhovog znanja i dozvole. U Ustavu SPC pominje se samo da je poglavar zadužen za odsustvo vladika, bez zalaženja u detalje koji sada pominje Sinod.

Sve skupa, mnoge u SPC zabrinjavaju ovakvi pokušaji centralizacije crkvene vlasti, makar to bilo i pred političke izbore. Strahovanja su utoliko veća što pojedini, na Zapadu školovani srpski teolozi, aktivni na društvenim mrežama, a bliski vladiki bačkom Irineju, sve otvorenije zagovaraju centralizovanu crkvenu upravu čvrste ruke bez tolerancije za različita mišljenja, koja nema utemeljenja u kanonskom poretku i sabornoj prirodi pravoslavne Crkve.

Prva i druga postava

Portparol SPC vladika Irinej je inače i, kako se navodi na sajtu SPC, potpredsjednik Sinoda i član zamjenik aktuelne „crkvene vlade“. U njenoj prvoj postavi do majskog Sabora su: predsjednik i jedini stalni član – patrijarh srpski Porfirije (Perić), mitrpolit dabrobosanski Hrizostom (Jević) i episkopi: sremski Vasilije i kruševački David (Perović). Drugi član zamjenik je vladika šumadijski Jovan (Mladenović).

Sloboda kretanja

Kad je riječ o slobodi kretanja u SPC, pozivajući se na crkveni Ustav i sinodske odluke iz decembra 2012, donijete pod pokojnim patrijarhom Irinejem, Sinod sad propisuje da srpske vladike ne mogu da napuste svoje eparhije bez patrijarhovog odobrenja, kome treba zvanično da dostave razloge i trajanje svog odsustva, kao i da za taj period imenuju „zamjenu“. Na patrijarhu je da o tome obavijesti Sinod koji od arhijereja traži i „uzdržavanje od miješanja u poslove drugih eparhija“, kao da u tom pogledu kanonski poredak poštuju i sveštenstvo i monaštvo.