Ne može se povjerovati u to da ruski predsjednik Vladimir Putin nema informacije o tome šta van granica Rusije rade njegove bezbjednosne službe, kaže u intervjuu za Radio Slobodna Evropa (RSE) Othon Anastasakis, britanski ekspert za jugoistočnu Evropu, inače direktor Odsjeka za studije jugoistične Evrope (SEESOX) na Univerzitetu u Oksfordu te profesor na Koledžu Sent Entoni tog univerziteta.
Anastasakis govori o aferi nazvanoj “ruski špijun” koja potresa Srbiju već nekoliko dana, nakon što je objelodanjen autentičan snimak ruskog vojnog obavještajca Georgija Klebana koji daje kesu sa kešom bivšem srpskom oficiru.
Najviši srpski zvaničnici i bezbjednosne službe potvrdili su da je takvih incidenata u Srbiji bilo više, ali čelni ljudi države izjavljuju da vjeruju da politički i vojni vrh u Kremlju ne stoje iza njih.
Sagovornik RSE osvrće se i na to šta su, zapravo, interesi Rusije u Evropi i na Zapadnom Balkanu, kao i o tome da li je zapadna međunarodna zajednica propustila i propušta da učini više u suprotstavljanju širenju ruskog uticaja na Zapadnom Balkanu.
Neposredno poslije afere “ruski špijun”, koja je prije nekoliko dana izbila u Srbiji, šef države Aleksandar Vučić izjavio je da je uvjeren da predsjednik Rusije Vladimir Putin nije bio informisan o tome (da je pripadnik ruske vojno-obavještajne službe Georgi Kleban dao novac bivšem srpskom oficiru, prim. aut). Da li vama zvuči vjerodostojno da Putin o tome nije imao informaciju?
Anastasakis: Nije kredibilno da nosilac vrhovne vlasti u zemlji koja je zapravo vrlo autoritarna, u kojoj on, dakle, ima izuzetan stepen kontrole nad svime što se događa, ne zna o operacijama koje njegove tajne službe izvode u drugim državama. U to se definitivno ne može povjerovati. Sasvim je druga stvar šta vrh vlasti u Srbiji i u Rusiji u javnosti govore o toj stvari. Koliko razumijem, slijedi uskoro posjeta predsjednika Srbije Vučića Moskvi i tada će oni o tome vjerovatno razgovarati, ali u javnim nastupima predstavnici vlasti i jedne i druge zemlje nastoje da ne dozvole da taj događaj uništi sastanak između dvojice lidera još prije nego što do njega dođe.
Kako onda razumijete tu Vučićevu izjavu?
Anastasakis: Meni ona zvuči kao izraz njegovog opreza, u smislu da shvata da Srbija mora vrlo pažljivo da korača u poziciji u kojoj se nalazi – između Rusije i Evropske unije. A taj incident je vrlo indikativan kada je riječ o uplitanju Rusije u unutrašnju politiku Srbije. Ja vjerujem da srpska elita i predsjednik moraju da budu ekstremno oprezni u tome kako tretiraju ovaj konkretan problem, istovremeno imajući da umu sve različite međunarodne aktere sa kojima grade odnose – Evropsku uniju, Rusiju, Kinu. Do koje mjere je ovo održiva politika – to je, razumije se, sasvim drugo pitanje.
Da li imate osećaj ili indicije da obavještajne službe – istočne i zapadne – Srbiju doživljavaju kao neku regionalnu geostratešku šahovsku tablu na kojoj igraju partiju sljedeći sopstvene, uzajamno oprečne, interese?
Anastasakis: Da, mislim da je Srbija jedna od zemalja gdje se odvija ta vrsta takmičenja u geopolitičkim igrama. To, međutim, ima veze i sa činjenicom da je sama zemlja veoma podijeljena, što se ispoljava u razvijanju saradnje sa NATO, uz istovremeno negovanje tradicionalno dobrih odnosa sa Rusijom. Dakle, podjele unutar zemlje zapravo olakšavaju tu vrstu kompeticije obavještajnih sektora Istoka i Zapada na tlu Srbije.
Šta je, po vašem sudu ili pretpostavci, ruski špijun Georgi Kleban želio da kupi, htio da dobije, podmićivanjem bivšeg srpskog oficira?
Anastasakis: Da budem iskren sa vama, na to pitanje ne bih mogao detaljno da odgovorim jer je riječ o vrlo delikatnim stvarima obavijenim tajnom. Mogao bih, međutim, da vam dam svoj uvid u širu sliku toga koje su to važnije namjere Moskve na Zapadnom Balkanu.
Ja vjerujem da je Rusija u ovom trenutku najzainteresovanija za prostor Evroazije. Posebno je zainteresovana za Kinu i to što ona radi u centralnoazijskom prostoru, kao i za odnose sa zemljama Evroazijskog saveza. Istovremeno, njeni odnosi sa Evropom nisu dobri i ono što Rusija radi jeste izazivanje unutrašnjih podjela u Evropi, odnosno, u državama-kandidatima za članstvo u EU koje su najranjivije, kako bi imala nekog saveznika na evropskom kontinentu. A Srbija je zemlja koja joj je u tom smislu najpogodnija, zato što postoji podrška u srpskom narodu za Rusiju, kao i za Putina lično.
U Srbiji, dakle, Rusija može da pronađe operativni prostor za sprovođenje te politike podjela unutar srpskog društva. Drugim riječima, Rusija traži saveznike unutar Evrope u zemljama koje su u stanju da joj pruže takvu vrstu podrške.
Da li su Evropska unija i Zapad uopšte, uključujući i Sjedinjene Države, propustili da učine više u suprotstavljanju onome što sami opisuju kao maligni ruski uticaj u Srbiji i na Zapadnom Balkanu?
Anastasakis: Međunarodna zajednica prepoznaje činjenicu postojanja ruskog uticaja na Zapadnom Balkanu. Dakle, Evropska unija taj problem prepoznaje, nedavno smo vidjeli i kako je predsjednik Francuske Emanuel Makron ostao izolovan u evrobloku zato što nije podržao da se Sjevernoj Makedoniji i Albaniji omogući datum početka pristupnih pregovora sa EU. Dakle, još uvijek imate neslaganja unutar same Evropske unije, i obično je Francuska ta koja predvodi blok zemalja koje se protive proširenju Unije na zemlje Zapadnog Balkana. Francuska je vrlo aktivna trenutno u opstrukciji ovog procesa.
Istovremeno, međutim, imate i problem u okviru trans-atlantskog partnerstva. Ono što vidimo jeste da se Sjedinjene Države distanciraju unutar NATO saveza. Ako sad na to sve gledate iz perspektive država Zapadnog Balkana, vi zapravo vidite Evropsku uniju koja ne može da sredi svoje redove kad je riječ o procesu proširenja, dok unutar NATO, najveće vojne mašinerije na svijetu, najjača sila, Sjedinjene Države, želi da se distancira i više uključi evropske saveznike u okviru Alijanse. A onda – u taj vakuum u regionu uvlače se druge sile – Kina, Turska, Rusija. U tom smislu, ako me pitate kakav je signal koji zapadna međunarodna zajednica šalje Zapadnom Balkanu, rekao bih da on nije dobar.