Više od deset godina traju pregovaranja o Temeljnom ugovoru kojim država Crna Gora sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC) treba da precizira imovinsko-pravne odnose.
Očekivanja da će se taj proces ubrzati nakon smjene vlasti Demokratske partije socijalista (DPS) Mila Đukanovića i izbora Vlade Zdravka Krivokapića, bliske SPC-u, pokazala su se neopravdanim.
Pitanje je aktuelizovano i pred očekivanusmjenu Krivokapićeve Vlade o čijem povjerenju će se glasati 4. februara u crnogorskom parlamentu.
U međuvremenu, pojedini lideri vladajuće većine, što zvanično a što nezvanično, u Beogradu su na tu temu razgovarali sa patrijarhom srpskim Porfirijem.
Istovremeno, javnost se bavi nezvaničnim tekstom Temeljnog ugovora koji su objavile podgoričke Vijesti.
Ipak, u ovom trenutku se ne zna da li je to konačna verzija, s obzirom na to da ih je bilo nekoliko, ko će je i kada potpisati, odnosno da li će se o njoj izjašnjavati i neka nova Vlada, ukoliko aktuelna bude smijenjena.
Patrijarh SPC Porfirije izjavio je 28. januara da će Temeljni ugovor biti potpisan “čim se normalizuju političke prilike u Crnoj Gori”.
Krivokapićeva Vlada bi da potpiše ugovor sa SPC-om, ali Crkva neće
Iako je znao da slijedi glasanje o povjerenju njegovoj Vladi, premijer Krivokapić je 26. januara iskazao spremnost da Vlada sa SPC-om u najkraćem roku potpiše Temeljni ugovor.
Krivokapić je na mjesto premijera došao na prijedlog SPC-a, a svoju posvećenost vjeri demonstrirao je tokom cijelog mandata.
Dan kasnije, u intervjuu za Televiziju Crne Gore, premijer je iskazao sumnju da će on biti taj koji će ga u ime Crne Gore potpisati.
“Ugovor može biti potpisan do 4. februara, ali sumnjam da ću ja potpisati taj ugovor. Ovo je igra političara i iz Crne Gore i iz Beograda i velikog broja naručenih političkih analitičara”, rekao je Krivokapić.
A da su u SPC-u od ranije sumnjali da će Krivokapić ispred Vlade Crne gore biti potpisnik, pokazuje intervju vladike bačkog Irineja, prvih dana januara, koji je za list Pečat izjavio da “SPC neće potpisati Temeljni ugovor sa Vladom Crne Gore dokle god je Zdravko Krivokapić na njenom čelu”.
Irinej je crnogorskog premijera označio kao glavnog krivca što ugovor o uređenju odnosa SPC-a i Crne Gore do danas nije potpisan.
Do spora između SPC-a i Krivokapića je došlo prilikom njegove iznenadne posjete Patrijaršiji u Beogradu, u noći 27. maja 2021. godine.
Suprotno očekivanjima SPC-a, Krivokapić je tada odbio da potpiše Temeljni ugovor jer ga, kako je objasnio, prethodno nije usvojila Vlada.
Pod optužbom da je “okrenuo leđa Crkvi”, Krivokapić se od tada našao na udaru krugova bliskih SPC-u i Demokratskog fronta (DF), čiji su lideri bliski sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem.
Ko je razgovarao sa Porfirijem u Beogradu?
A u nekoliko dana je čak osam političara iz Crne Gore išlo u Beograd na razgovore kod srpskog patrijarha. Javnost je o tome obavijestila SPC.
Kako su naveli u saopštenju od 28.janara patrijarh se tog i predhodnog dana sastao, na njihov zahtjev sa : vicepremijerom Dritanom Abazovićem, ministrima prosvjete Vesnom Bratić i poljoprivrede Aleksandrom Stijovićem , predsjednikom Socijalističke narodne partije (SNP) Vladimirom Jokovićem, vođama Demokratskog fronta (DF) Nebojšom Medojevićem, Andrijom Mandićem i Milanom Kneževićem, i Vladimirom Leposavićem bivšim ministrom pravde. Leposavić je prošle godine smijenjen sa te funkcije zbog negiranja genocida u Srebrenici.
U saopštenju se ne navode detalji tih sastanaka.
Lider SNP Vladimir Joković, je izjavio da je patrijarhu prenio “da SNP nikada neće podržati, niti učestvovati u bilo kojoj vladi koja u svojim prioritetima neće imati potpisivanje Temeljnog ugovora”.
Dodao je da je to trebalo da bude urađeno maja prošle godine, kada je premijer Zdravko Krivokapić boravio u Beogradu.
Sa patrijarhom srpskim se 26. januara u Beogradu, kako je rečeno, privatno sastao i vicepremijer Abazović. Iz Građanskog pokreta URA, čiji je Abazović lider, odbili su da saopšte bilo kakve detalje tog susreta.
Tokom boravaka u Beogradu lideri vladajućeg DF-a Andrija Mandić i Milan Knežević i su se sastali i sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem sa kojim su razgovarali o, kako je navedeno, aktuelnoj situaciji u regionu.
Kod Porfirija u jeku sukoba unutar vladajuće većine
Posjete Krivokapiću lojalnih ministara, partijskih vođa, uključujući i lidere SNP-a i URA-e, centrali SPC-a u Beogradu dolaze u trenutku kada u Crnoj Gori bukti sukob unutar vladajuće većine, na liniji premijer Zdravko Krivokapić i vicepremijer Abazović.
Sukob je počeo nakon što je Abazovićeva URA predložila izglasavanje nepovjerenja Krivokapićevoj Vladi iformiranje nove, manjinske Vlade, u koju bi ušle manjinske partije i moguće Jokovićev SNP.
O inicijativi za izglasavanje nepovjerenja Vladi, koju je podržala opozicija, predvođena DPS-om, crnogorski poslanici će se izjašnjavati na vanrednoj sjednici 4. februara, a nakon toga i o skraćenju mandata poslanicima.
Dan ranije, poslanici će glasati i o smjeni Abazovića, na prijedlog Krivokapića.
Sadržaj ugovora kao javna tajna
Od početka pregovora sa SPC-om, crnogorska javnost nije bila zvanično upoznata sa sadržajem niti jedne verzije Temeljnog ugovora, pa ni sa najnovijom koju je Vlada, prema riječima Krivokapića, usvojila 26. januara, iako se to ne navodi u saopštenju sa te sjednice.
Prema tom tekstu, objavljenom u Vijestima, budući Temeljni ugovor ima 20 članova.
U tekstu se, između ostalog, navodi da će u slučaju vođenja krivičnog postupka ili istrage protiv sveštenika, nadležni organi o tome prethodno obavijestiti nadležnog arhijereja.
Takođe, predviđeno je da nadležni u Crnoj Gori neće razmatrati zahtjeve za izgradnju vjerskih objekata koji nemaju pisano odobrenje nadležnog eparhijskog arhijereja.
Nacrtom je predviđeno da SPC ima pristup sredstvima javnog informisanja, a dodatno se precizira da je dužnost sredstava informisanja da “vjerodostojno, objektivno i bez diskriminacije obavještavaju javnost o stavovima i djelatnostima Crkve”.
U jednom od članova piše i da će pravoslavna vjerska nastava u javnim školama biti regulisana posebnim ugovorom između države i SPC-a.
RSE je povodom teksta koji je objavio podgorički list, od Vlade Crne Gore i Mitropolije crnogorsko-primorske SPC-a tražio potvrdu autentičnosti, ali su odgovori izostali.
Reakcije: ‘SPC iznad zakona i države’
Uz ogradu da još nije vidio integralnu verziju najnovijeg ugovora, profesor međunarodnog prava i bivši sudija Međunarodnog suda u Strazburu Nebojša Vučinić kaže da su u prema objavljenom dokumentu, problematične odredbe o krivičnoj nadležnosti u odnosu na SPC i njene sveštenike.
“Oni su, maltene, izuzeti od krivične jurisdikcije Crne Gore. SPC se postavlja ne kao država u državi, nego kao država nad državom. I to je očigledan, jasan politički cilj – da se Crkva upotrijebi za širenje nemanjićko-svetosavske ideologije u novim okolnostima”, ocjenjuje Vučinić.
On konstatuje da je ugovor “štetan i veleizdajnički”, za šta će, kako je istako, “neko kad-tad morati da odgovara”.
Iz Centra za građansko obrazovanje (CGO) kao sporan navode član o uvođenju vjeronauke u škole što je, kako su saopštili, protivzakonito. Ukazuju da se u tekstu pojavljuje “do sada nezabilježen pokušaj regulacije medijskog izvještavanja od strane jedne vjerske zajednice”.
Prema ocjeni CGO-a, posebno je sporno to što će Temeljni ugovor, kada ga dvije strane zaključe, po pravnoj snazi biti iznad lokalnih zakona.
Iz opozicione Socijaldemokratske partije (SDP) ocjenjuju da je Nacrt ugovora u mnogim elementima suprotan sekularnom karakteru države, “pun istorijskih neistina i falsifikata i po mnogo čemu svrstava SPC iznad ostalih vjerskih zajednica, ali i iznad Ustava i niza zakona Crne Gore”.
Ugovorom se Srpskoj pravoslavnoj crkvi priznaje kontinuitet u Crnoj Gori od 1219. godine, iako je Srbija, 2006. donijela Zakon o vjerskim slobodama gdje se u članu 11. SPC priznaje pravni subjektivitet od 1836. godine.
Hronologija pregovora o Temeljnom ugovoru
Potpisivanje Temeljnog ugovora između Crne Gore i SPC-a je otvoreno prije desetak godina u vrijeme bivše vlasti DPS-a, kada je na čelu mitropolije SPC-a u Crnoj Gori bio Amfilohije.
On je 2012. godine uputio Vladi prvu verziju ugovora u kome je predlagao da naziv Crkve bude “Pravoslavna crkva u Crnoj Gori”. Na tu verziju nikada nije dobio odgovor.
U vrijeme Amfilohija, koji je tri decenije bio mitropolit SPC-a u Crnoj Gori, Mitropolija je imala visok stepen autonomije u odnosu na centralu SPC-a u Beogradu, formiranjem Episkopskog savjeta, koji je nakonnjegove smrti ukinut.
Međutim, u jesen 2020. godine dolazi do promjena u Crnoj Gori, i na državnom i crkvenom nivou.
Naime, na avgustovskim izborima DPS je poslije tri decenije izgubio vlast, koju su preuzeli prosrpski DF, Demokrate i Građanski pokret URA. Nova većina je 4. decembraizabrala Vladu Zdravka Krivokapića.
Poslije Amfilohijeve smrti, za novog mitropolita SPC-a u Crnoj Gori izabran je Joanikije, koji je uz incidente i velike policijske snageustoličen 5. septembra 2021. na Cetinju.
Crna Gora je Temeljni ugovor 2011. potpisala sa Svetom Stolicom u Vatikanu, a godinu kasnije i sa Islamskom zajednicom.
U Zakonu o crkvama i verskim zajednicama Republike Srbije – maticne drzave SPC, u cl 11 kaze se:
“Srpskoj pravoslavnoj crkvi priznaje se KONTINUITET sa pravnim subjektivitetom stecenim na osnovu Načertanija o duhovnoj vlasti ( Odluka Narodne Skupstine Knjazevstva Srbskog od 21 maja 1836 godine i Zakona o SPC Kraljevine Jugoslavije iz 1929 godine)”
A ta ista crkva trazi da joj se u Crnoj Gori prizna kontinuitet od nista manje nego 800 godina dok joj to u maticnoj drzavi Srbiji priznaju 186, odnosno 93 godine !
Nesta debelo nije u redu !
SPC-crkva Srbije..je veliko zlo za narod i za drzavu CG..Nju treba ukinuti..jer siri mrznju i razdor u drustvu..Neka idu za Serbiju..To bi bila jedina spas za nasu CG..ove srbijanske popove treba poslati za BG..kao sto su Djokovica..iz Australije..zbog lazi..i dukumenata poslali u njegovu domovinu!
Da nam je vlast ostra..i da je neko drugi na vlast..ne bi dugo sa ovakvim sotonama razgovarali..Mi smo teske mrcine!