Piše: Kurt Voker
Mirna pobjeda opozicije u Crnoj Gori predstavlja pobjedu za demokratiju na Balkanu – do određene tačke. Sada Zapad mora pažljivo da motri na situaciju.
Nedavna pobjeda opozicije i predstojeća mirna promjena vlasti u Crnoj Gori najbolje govore o crnogorskoj demokratiji. Ali, kao što smo bili svjedoci u drugim zemljama, demokratija je mnogo širi pojam od samih izbora.
U slučaju Crne Gore, uprkos održavanju izbora, trajnost demokratskog društva, kao i integracija Crne Gore u Evropu, i dalje je na dohvat ruke. Srpska pravoslavna crkva snažno je intervenisala u predizbornoj kampanji, a značajan dio stanovništva koji je glasao za novu koaliciju ambivalentan je prema institucijama zemlje, skeptičan prema odnosu sa Evropom i članstvom u NATO-u, i privučen je daleko više nacionalističkim i manje demokratskim Srbiji i Rusiji.
Vjekovima se granica između zapadne i istočne polovine Rimskog carstva provlačila kroz današnju Crnu Goru. Uz visoke planine i teški teren, primorska područja Crne Gore imala su bliže veze sa Venecijom i Rimom od centralnih i istočnih djelova, koji su imali bliže veze sa Beogradom. Primorska Crna Gora je bila dio Venecijanskog carstva 400 godina, a kasnije je prešla u ruke Habsburgovaca, a zatim i Austrougarske, da bi tek nakon Prvog svjetskog rata bila uključena u Jugoslaviju.
Kotor – Cattaro na italijanskom jeziku – i dalje je važan dio crnogorskog identiteta, sa krilatim lavom Svetog Marka, zaštitnika Venecije, koji se i dalje pojavljuje u logoima i skulpturama u gradu. Poslednjih godina, Crna Gora je izgradila ovaj zapadni identitet da bi se pridružila NATO-u i unaprijedila svoje odnose sa EU. Iako zapadna Evropa ponekad na Crnu Goru gleda prilično iskosa – kao na korumpiranu ili u najboljem slučaju nezrelu demokratiju – Crna Gora se identifikovala kao istorijski dio Evrope, uspješna demokratija, podobna članica NATO-a i ništa manje turistička destinacija privlačniji od Hrvatske na sjeveru ili Grčke na jugu.
Na crnogorskim izborima 30. avgusta, Demokratska partija socijalista (DPS) – koja je pod svojim liderom, predsjednikom Milom Đukanovićem vladala Crnom Gorom 30 godina – izgubila je većinu u parlamentu od koalicije opozicionih partija. (Đukanović, koji je posljednjih nekoliko godina usmjeravao Crnu Goru zapadnim putem i dalje ostaje predsjednik).
S jedne strane, rezultat je pobjeda demokratije u Crnoj Gori. Dugo optuživana da je zemlja jednopartijske vladavine, sa provladinim medijima i pro-forma izborima, činjenica da je opozicija mogla da vodi uspješnu predizbornu kampanju i da je vlada mirno predala vlast govori o zrelosti crnogorske demokratije.
S druge strane, neke od onih sila koje su pobijedile na izborima preispituju evropske aspiracije Crne Gore. Neki odbacuju pojam crnogorske nezavisnosti, videći je umjesto toga kao svojevrsni dio Srbije. Jedna stranka bojkotovala je intoniranje himne Crne Gore prilikom sazivanja parlamenta nakon izbora. Nekoliko partija protivi se zakonu usvojenom tokom prethodnog parlamenta koji nalaže da se Srpska pravoslavna crkva registruje kao crkva prema crnogorskom zakonu.
Izazov za Zapad je istovremeno složen i jednostavan. Komplikovano je u smislu da mora poštovati izbor crnogorskih birača, koji su razumljivo bili umorni od 30 godina upravljanja DPS-om i zabrinuti poremećajima koji su Srpsku pravoslavnu crkvu uvukli u politiku. Ali je takođe jednostavno, u smislu da legitimne liberalne institucije počivaju na mnogo više od pukih izbora. Poštovanje pluralizma i vjerske slobode posebno su vitalni u multietničkim društvima poput onih na Balkanu, a ove vrijednosti se lako mogu pogaziti savršeno demokratskim sredstvima.
Zapad bi u najmanju ruku trebalo da korača oprezno u odnosima sa vladom koja može širom otvoriti vrata ruskom uticaju, posebno u obavještajnim službama i službama nacionalne bezbjednosti. Prošireni ruski uticaj u Crnoj Gori, koristeći odskočnu dasku srpskog nacionalističkog identiteta, može postati mnogo veći problem u čitavom balkanskom regionu. Zapad mora obratiti pažnju sada – prije nego što se bilo koji takav problem poveća.
(Autor je bivši ambasador SAD u NATO, izaslanik za Ukrajinu, vodeći stručnjak za spoljnu i nacionalnu bezbjednosnu politiku SAD sa oko 30 godina iskustva u različitim vladinim, akademskim i privatnim sektorima)