Iz Evrope targetiraju Carevića, traže otklon od Rusa i srpskoga nacionalizma

Priredio: Vladimir Jovanović

„Evropski krugovi”, zasad u nezvaničnoj formi, šalju prve i instrukcije i upozorenja novoformirnoj vlasti u Crnoj Gori.

Oglasila se danas dr Tena Prelec sa Odjeljenja za politiku i međunarodne odnose (DPIR) Univerziteta u Oksfordu, naučna saradnica u LSEE-Research on South East Europe (London School of Economics and Political Science) i članica Balkans in Europe Policy Advisory Group (BiEPAG).

Prelec je porijeklom Hrvatica, rodom iz Rijeke. Ona kvalifikovano sarađuje prilikom formiranja stavova EU i uticajnih think tank organizacija o situacijama u zemljama na jugoistoku Evrope, uključujući i Crnu Goru.

Članak Tene Prelec na engleskome jeziku objavljuje „European Western Balkans”, a urednik i jedan od osnivača ovoga portala je bivši savjetnik u vladi Aleksandra Vučića.

Početkom ovoga milenijuma, piše Prelec, „od Slobova saveznika i dugogodišnjega pristalice jugoslovenskoga jedinstva, Milo se spremao da postavi put nove ere za svoju zemlju: njezinu nezavisnost. Čineći to, istakao je plašt prvaka crnogorske nacije, stekavši podršku i zapadnih i istočnih saveznika”.

„Dvadeset godina kasnije, kameleonska sreća Mila Đukanovića se preokrenula. Nevjerovatna koalicija protivnika u rasponu od srpskih nacionalista – podržanih od moćnoga vladike Amfilohija, poglavara SPC u Crnoj Gori, koji je pobijedio u ovoj bici, ali je kasnije izgubio onu sa kovidom-19 – do zelenih građanskih partija i spektra drugih međuopcija, pobijedila je Đukanovićevu Demokratsku partiju socijalista (DPS) ne pribjegavajući krvlju natopljenim revolucijama.

Na iznenađenje mnogih, uključujući i naše, 30. avgusta 2020. putem glasačkih kutija dogodila se demokratska promjena u zarobljenoj državi Crnoj Gori. I nešto više od tri mjeseca kasnije, 4. decembra, crnogorski parlament odobrio je svoju prvu vladu bez DPS-a”.

Prelec dodaje da „promjena korumpirane vlade, naravno, nije garancija da slijedi novo doba transparentnosti i punije demokratije” i pokušava da napravi komparaciju s nesalavnim primjerom Srbije nakon 5. oktobra 2000.

U tom smislu, tvrdi, ostaje da se vidi da li će „eksperiment od 4. decembra uspjeti ili će makar biti konstruktivni interludijum dok se grade uslovi za puniji demokratski pluralizam”.

Napominje da „postoji nekoliko lekcija koje bi oni koji su zainteresovani za stvarne promjene u Crnoj Gori trebali da poslušaju”.

U pogledu antikorupcije, Prelec piše da „zemlja čije je zarobljavanje državoga aparata usavršeno tokom tri decenije ne može se odmah osloboditi”.

„Umjesto da prekomjerno obećava i premalo ostvaruje, novoj koaliciji bi bilo bolje savjetovati da prekomjerno ne obećava, a da prećerano ostvaruje. Lakše je reći nego učinjeti i poruku da je korisna promjena u kratkome vremenu gotovo nemoguć poduhvat treba vrlo jasno artikulisati. Postavljanje jasnih i ostvarljivih ciljeva trebalo bi da je prioritet”.

Poručuje novoj vlasti da „praktično vježba ono što propovijeda”.

„Čak i više od forme, neophodno je da se nova koalicija osvrće na suštinu: obećanu promjenu tona treba potkrijepiti davanjem pravoga primjera. U tom smislu, iskustvo na lokalnome nivou u administraciji primorskoga grada Budve je upozoravajuća priča”.

„Lokalni izbori u Budvi 2016. donijeli su rezultat koji je omogućio promjenu vlasti DPS-a, stvaranjem kompozitne većine u gradskoj skupštini, po sastavu slične onoj koja sada preuzima vlast na nacionalnome nivou. Iz perspektive upravljanja, to iskustvo se razvilo na alarmantan način: političar Demokratskoga fronta (DF), Marko Carević, koji je funkciju gradonačelnika Budve preuzeo 2018, lično je profitirao od javnih nabavki u iznosu od 1,9 miliona eura.

Ponovljen na nacionalnome nivou, takav primjer bi vodio ka sigurnoj propasti, što bi u očima javnosti pokazalo da su ‘svi političari isti’“.

Autorka, dalje, upozorava: „Posebno vodite računa o oslobađanju zarobljenih institucija”. Kako to ostvariti?

„Promjena ‘krvne slike’ rukovodilaca državnih institucija biće presudna za reformatiranje zemlje. Novi tim ministara najavljen je kao ‘stručna vlada’: neka ta izjava o namjeni ne bude samo ukrašavanje prozora, već neka stvarno daje ton. Treba slijediti vodeće principe profesionalizacije institucija, racionalizacije potrošnje i drastičnoga suzbijanja klijentelizma. Brza depolitizacija ključnih institucija, poput Agencije za borbu protiv korupcije, dala bi snažan signal”.

Prelec potom navodi da nova vlast treba da stvori nešto što naziva „konsensualna elita”. Do nje, kako tvrdi, mora doći uz saradnju s elementima prethodne DPS vlasti. Štaviše, Prelec sugeriše da bi to u Evropi navodno shvatili kao važan znak promjena.

„Možda je kontraintuitivno (kontradiktorno), međutim, novi politički lideri ne smiju pasti u zamku da očiste državni aparat od bilo kog znaka prethodne garde: instaliranje istoga poslušnoga tipa državnih službenika neće donijeti crnogorskoj demokratiji nikakvo dobro”.

„Važan signal promjene klime bio bi zadržavanje ličnosti koje su se istakle svojim visokokvalitetnim radom, bez obzira na njihovu političku pripadnost. Ovaj kurs djelovanja ima dobru teorijsku osnovu. Cirkulacija elitâ koja uključuje neke elemente staroga dok se ostavlja prostor za nove, smatra se da je karakteristična za konensualnu elitu, prisutnu u konsolidovanoj demokratiji.

Reprodukcija elite, koja guši pojavu novih kadrova, stvara usitnjene elite i obično je prisutna u nekonsolidovanim demokratijama. Razvojni model zamjene ili kvazizamjene elitâ je u stvari najkarakterističniji za totalitarne ili autoritarne režime”.

„Za razliku od iskustva Srbije”, navodi Tena Prelec, „prihvatite globalnu borbu protiv korupcije i dajte primjer regionu”.

„Crna Gora je zloglasna po tome što je zarobljena država, od šverca cigareta s italijanskim kriminalnim porodicama Camorra i Sacra Corona Unita iz 1990-ih i kasnije, do ubistva Dafne Karuane Galicije”. Prelec još tvrdi da je „umiješanost zemlje u globalnu dinamiku organizovanoga kriminala i korupcije odjeknula daleko šire od njezinih granica”.

„Postoje konkretni zakonodavni koraci koje vlada može preduzeti a koji bi Crnu Goru stavili u prvi plan globalnih diskusija o borbi protiv korupcije i pranja novca. Postoji način da vlada pokaže da se ozbiljno bavi ovim problemima i potencijalno preokrene lošu reputaciju Crne Gore: od uspostavljanja detaljnoga registra stvarnih vlasnika, postavljanja strožih pravila za rasprostranjenu visokokvalitetnu industriju nekretnina – blagodati za pranje novca, do primjene globalnoga zakona koji bi uzeo u obzir i veliku korupciju kao kršenja ljudskih prava u stilu Magnitskog”.

Magnitsky Act, napomenimo, 2012. usvojio je američki kongres s ciljem da se kazne ruski zvaničnici umiješani u ubistvo advokata Sergeja Magnitskog, a taj zakon od 2016. ovlašćuje američku vladu da na globalnome nivou sankcioniše one koje smatra prekršiocima ljudskih prava, zamrzne njihovu imovinu i zabrani im ulazak u SAD.

„Iako su neke od ovih diskusija sadržane u pregovorima sa EU”, nastavlja Prelec, „Crna Gora bi ovim značajno prešla dodatni put na tom polju”.

Naime, tvrdi Prelec, bili bi to dokazi da nove vlasti nijesu pod uticajem Rusije i Srbije.

„Ovo je samo početak, pošto očigledno postoji veliki broj izazova koji stoje pred novom vladom. Izgradnja istinski inkluzivne Crne Gore – i na taj način ukoravajući insistirajuće kritike prema kojima su srpski nacionalizam i ruski uticaj oni koji stoje iza rušenja navodno ‘građanski nastrojenoga’ DPS-a – važno je”.

„Dug je put u tom smislu”, veli Prelec. „Nedavne izjave poslanika DF-a Jovana Vučurovića u kojima se negira genocid u Srebrenici apsolutno su neprihvatljive i treba ih osuditi kao takve. Ispunjavanje obećanja da će se Crna Gora čvrsto držati pro-EU i pro-NATO staze je još jedna ključna i s tim povezana postavka. Sprovođenje snažnoga ekonomskoga programa, koji donosi rast, istovremeno osiguravajući da uravnoteži nejednakosti, umjesto produbljivanja podjele je – ključno”.