Piše: Aleksandar Sekulović
Svrstavanje Crne Gore nazad u kategoriju „hibridnih režima“ sa stanovišta demokratije i ljudskih prava, kako bi ona u toj kategoriji pravila društvo Srbiji, pokazuje da nedavni izveštaj Freedom House-a nije bio, u tom dijelu, zasnovan na analizi društvene stvarnosti već na nekim drugim razlozima. Među tim razlozima dominiraju dva, od kojih je jedan politički a drugi stručni. Prvi se može definisati kao želja da se na svaki način ublaži, inače neizbježna, kritika preosjetljivih i nervoznih srpskih vlasti kako one ne bi ostvarile svoju prijetnju da će se definitivno okrenuti Rusiji i Kini. Drugi razlog tiče se metoda formalne logike koji je ovde primijenjen, odnosno apriornog zaključivanja po sličnosti, koji je u oštrom sukobu sa principima objektivnosti i racionalnosti.
Što se tiče prvog razloga treba znati da se, nakon 2003. godine, tj. nakon likvidacije Đinđića, strategija zvanične Srbije u popravljanju katastrofalnog imidža na Zapadu svodila na sledeće: zapadno javno mnjenje i vlasti treba ubijediti da se u Jugoslaviji 90-ih godina vodio „građanski rat“, da su u tom ratu svi učestvovali i da su svi podjednako krivi i odgovorni, da zato svi treba podjednako da odgovaraju za ratne zločine i da treba, kako je govorio Boris Tadić, „svako svakome da se izvini“. Zaključak koji se iz ovakve konstrukcije nameće jeste da se Zapad (sankcijama, bombardovanjem i osudama u Haškom tribunalu) teško ogriješio o Srbiju i da je dužan da tu nepravdu ispravi.
Mora se priznati da je ova priča, u koju su srpske vlasti uložile velika sredstva i energiju i angažovale mnoge kokuse i lobije, imala dosta uspjeha naročito kod desnog krila zapadne političke scene, kod nacionalista i suverenista. To je rezultiralo neobjašnjivim odlukama Haškog tribunala u pojedinim slučajevima (Perišić, Stanišić, Šljivančanin, prvostepena presuda Šešelju i dr.), zatim otvorenim izbjegavanjem da se genocid i agresija nazovu pravim imenom, tolerantnim odnosom prema rehabilitaciji četništva u Srbiji i prema obnavljanju narativa iz 90-ih, zaoštravanjem stavova prema drugim državama bivše SFRJ, naročito Hrvatskoj i Bosni, kako bi se uspostavila „ravnoteža“ sa kritikama koje su upućivane Srbiji i kako bi te kritike izgledale blaže nego što jesu.
Što se tiče drugog razloga i formalne logike kojom su se rukovodili sastavljači ovog dijela izvještaja, teško je objasniti tu metodološku grešku. Naime, sociologija i društvene nauke uopšte još u 19. vijeku utvrdile su pravilo koje je, primjera radi, profesor Radomir Lukić pregnantno izrazio na sledeći način: „Spolja istovjetne društvene pojave mogu iznutra biti vrlo različite, jer imaju drukčije značenje“. Eto taj elementarni standard u ovom slučaju nije poštovan već se pribjeglo formalnoj logici koja za sve ima vrlo jednostavno objašnjenje: ako su Vučić i Đukanović na istoj funkciji i ako su obojica visoki rastom, to onda znači da oni vode istu politiku; ako su Srbija i Crna Gora obje proistekle iz Jugoslavije, onda to znači da je u objema stanje ljudskih prava i demokratije isto.
Formalna logika onemogućava objektivnu analizu onoga što se, kako kaže profesor Lukić, „iznutra“ događa i što dokazuje da se radi o bitno različitim društvenim pojavama. Iz tog razloga sastavljači ovog izvještaja nisu mogli da uoče sasvim očigledne razlike u odnosima između vlasti i opozicije u Srbiji i Crnoj Gori. Dok se u Srbiji opozicija satanizuje i smatra za društveno zlo koje treba uništiti, u Crnoj Gori situacija je obrnuta. Tamo se od strane većeg dijela opozicije, a naročito od Demokratskog fronta, izriču najteže uvrede, prijetnje i kletve na račun Demokratske partije socijalista i njenih koalicionih partnera. Ta verbalna agresija se takoreći svakodnevno čuje i u parlamentu i na Radio-televiziji Crne Gore koja je navodno pod kontrolom vlasti, a, ono što je najvažnije, ta agresija se široko plasira po Crnoj Gori putem štampanih i elektronskih medija iz Srbije koji se u Crnoj Gori nesmetano distribuiraju i emituju.
Do koje mjere je u ocjenjivanju primijenjena formalna logika vidi se iz onog stava u izvještaju u kome se kaže da je bojkot parlamenta od strane opozicionih partija u „Albaniji, Bugarskoj, Gruziji, Crnoj Gori i Srbiji“ prekidao rad parlamenta i dovodio do deficita u korektnosti i legitimitetu. Ovdje ne možemo ulaziti u razloge parlamentarnog bojkota od strane opozicije u Albaniji, Bugarskoj, Gruziji i Srbiji, ali je sasvim sigurno da ni jedna od tih opozicija nije zahtjevala ukidanje sopstvene države; opozicija u Albaniji sigurno nije zahtjevala pripajanje Albanije Italiji, kao što takvi zahtjevi nisu dolazili ni iz Italije, niti su opozicije u Bugarskoj i Gruziji zahtjevale utapanje u Rusiju ili u obnovljeni Sovjetski Savez. Nasuprot tome, Demokratski front, čiji lideri avionom vlade Srbije redovno idu u Beograd na konsultacije, više i ne kriju da je njihov glavni cilj poništenje nezavisnosti Crne Gore i njeno vraćanje u sastav Srbije. Takvu subverzivnu aktivnost autori izvještaja Freedom House-a mogli su lako da prepoznaju u aktima kao što je onaj kada poslanici Demokratskog fronta u parlamentu Crne Gore razvijaju zastavu Srbije, kada bijesno bacaju na pod Ustav Crne Gore i zatim gaze po njemu, kada u parlamentu otvoreno prijete građanskim ratom, kada pokušaju sa nasilnom promjenom vlasti, kada slave i veličaju ratne zločince iz Drugog svjetskog rata i ratova 90-ih itd.
Odgovor vladajuće koalicije na ovu talibansku agresiju Demokratskog fronta i njihovog duhovnog vođe mitropolita Amfilohija bio je i jeste više nego tolerantan. Poslanici DPS-a vrlo rijetko ulaze u polemiku sa poslanicima DF i uglavnom ćutke trpe svakojake uvrede, za razliku od parlamenta Srbije gdje poslanici Srpske napredne stranke i najblažu kritiku dočekuju „na nož“, seciraju ličnu i porodičnu situaciju kritičara, prekidaju ga i sprečavaju da govori, a naredni dan bi u tabloidima osvanuli bombasti naslovi o ataku kritičara na interese srpskog naroda. Đukanović je čak 2016. godine predložio opoziciji da zajedno formiraju tzv. Vladu izbornog povjerenja, tj. da opozicija i vlast zajednički sprovedu parlamentarne izbore. Dio opozicije to je i prihvatio pa je čak ministar unutrašnjih poslova, koji operativno rukovodi izborima, bio jedan ostrašćeni opozicionar. Uprkos tome, DPS i koalicioni partneri odnijeli su pobjedu, a DF je odmah proglasio da su izbori bili pokradeni i da su izborni zakoni bili nedemokratski. Nakon toga vladajuća koalicija predložila je da se formira parlamentarni odbor za reformu izbornog zakonodavstva i da se ono uredi po najvišim evropskim standardima. Demokratski front je u početku prihvatio da učestvuje u radu tog odbora, ali kada je video da je DPS zaista spremna da prihvati sve korekcije, njegovi predstavnici su se povukli iz rada odbora. Odmah zatim su počeli da šire priču kako bez reforme izbornog zakonodavstva (u čemu oni ne žele da učestvuju) izbori neće biti pošteni i oni neće priznati izborne rezultate.
Slično stoje stvari i sa takozvanom paralizom državnih institucija u Crnoj Gori usled koje, navodno, o svemu odlučuje vladajuća partija. A radi se o tome da rukovodioce nekih institucija bira parlament i to kvalifikovanom većinom, što znači da je za njihovo imenovanje potrebno i aktivno učešće opozicije, naročito Demokratskog fronta. Međutim, Demokratski front otvoreno sabotira taj posao kako bi mogao da priča o paralizi sistema i o haosu u funkcionisanju vlasti, a jedini lijek za to jeste povratak Crne Gore u sastav Srbije.
Isto sabotiranje državnih institucija događa se i u Bosni i Hercegovini, koja je takođe svrstana u „hibridne režime“, gdje Milorad Dodik i njegov srpski entitet, u skladu sa teritorijalnim ambicijama Beograda, na svaki način bojkotuju funkcionisanje Bosne i Hercegovine, osporavaju formiranje državnih organa i usvajanje odgovarajućih zakona, a sve to zatim koriste kao dokaz da je Bosna i Hercegovina „nefunkcionalna država“, što njima daje pravo da se od nje odvoje i pripoje Srbiji.
Ovo su samo neki od elemenata koji su autorima izvještaja Freedom House-a mogli da posluže za objektivnu ocjenu i za saznanje da se ne mogu u isti koš trpati dvije tako različite države kao što su Crna Gora i Srbija: ona koja je članica NATO pakta, sa onom koja NATO smatra svojim neprijateljem; ona koja svim silama nastoji da se pridruži Evropskoj uniji, sa onom koja samo uspješno glumi takvu orijentaciju; ona koja sa Rusijom ima hladne odnose, sa onom u kojoj je veličanje Rusije jedan od dominantnih diskursa; ona koja dobrosusjedske odnose stavlja u prvi plan svoje spoljne politike, sa onom koja je glavni faktor regionalne nestabilnosti; ona u kojoj se ljubomorno čuvaju sve tekovine antifašizma, sa onom koja je izvršila grubu reviziju istorije i rehabilitovala saradnike fašista itd.
Treba vjerovati da će Freedom House znati da koriguje sopstvene greške i da će zaštititi svoj kredibilitet koji je ovim gafom ozbiljno narušen.