U Crnoj Gori je sigurno bilo miješanja trećih strana, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) profesor međunarodnih odnosa na Univerzitetu u Bostonu Vesko Garčević, nekadašnji crnogorski diplomata, komentarišući događanja na Cetinju koja su dovela do ozbiljne bezbjednosno političke krize i porasta etničkih tenzija u Crnoj Gori.
Srpska pravoslavna crkva (SPC) je uz podršku Vlade Crne Gore organizovala ustoličenje mitropolita crnogorsko-primorskog SPC Joanikija u Cetinjskom manastiru 5. septembra, uprkos protestima crnogorskih građana i sukobima u kojima je više od 50 osoba povrijeđeno.
Garčević smatra da Rusija ne mora biti direktno umiješana u crnogorsku krizu, ali ističe da je zvanična Moskva jasno zauzela stranu. Ipak, smatra da je Evropska unija najpozvanija da reaguje.
RSE: Dešavanja na Cetinju od 5. septembra prilikom ustoličenja mitropolita crnogorsko-primorskog Srpske pravoslavne crkve Joanikija, kao i događaji nakon toga, za sada prolaze uz par saopštenja sa briselskih i vašingtonskih adresa, koje pozivaju na smirivanje situacije. Šta mislite da je razlog izostanka neke konkretnije reakcije?
Garčević: Ono što mogu da očekujem je da će Brisel posebno, a i SAD, pratiti šta se događa u Crnoj Gori. I da, ukoliko dođe do dalje eskalacije, možemo da očekujemo neku drugu vrstu intervencije. Ovo se tretira više kao unutrašnje pitanje jedne zemlje jer su pitanja religije, crkve odvojene od države u tim zemljama i stvar su koja se tiču ličnog odnosa pojedinca prema tome. To je jedno. Druga stvar je da imajući u vidu neke šire okolnosti se ova stvar desila. Prije svega povlačenje iz Avganistana, prioritete vanjskopolitičke Sjedinjenih Američkih Država, prioritete Evropske unije. Moramo da kažemo nešto što ništa nije novo – da naš region nije u centru pažnje.
Ono što mogu da očekujem je da će Brisel posebno, a i SAD, pratiti šta se događa u Crnoj Gori. I da, ukoliko dođe do dalje eskalacije, možemo da očekujemo neku drugu vrstu intervencije. Za sada mislim da će se zadržati na ovom tipu odgovora i preporuka koji su dali a to je da ovakva situacija treba da se riješi kroz dijalog, da strasti treba da se spuste…
RSE: Koji su mehanizmi kojima bi se moglo reagovati ukoliko dođe do eskalacije krize?
Garčević: Postoje mehanizmi, odnosno ugovorni odnos koji je intenzivniji sa Evropskom unijom nego sa nekim drugim zemljama. U ovom slučaju možemo očekivati neku vrstu medijacije. Nažalost rekao bih da Evropska unija nema svog izaslanika za Balkan. Ima samo onog koji se bavi pitanjem odnosa Srbije i Kosova. Možda možemo očekivati novog američkog izaslanika da doputuje u region i da pokuša da u toku prve posjete osjeti šta se dešava a da se onda angažuje mnogo više.
U toku je i posjeta kancelarke Angele Merkel. To je njena posljednja posjeta, u toj funkciji, regionu. Mislim da ta posjeta može da igra dobru ulogu iako ona odlazi. Ko god da dođe na njeno mjesto, i Njemačka kao takva, kakav god da imamo odnos prema Njemačkoj, imaće veoma važnu ulogu na Balkanu.
RSE: Da li u svemu vidite miješanje trećih strana, poput mnogih analitičara i političara koji su se ovih dana oglašavali?
Garčević: Sigurno da ima miješanja trećih strana. Treća strana se miješa onda kada ima mogućnosti za to a mi smo joj dali mogućnost da se miješa. Sama uloga Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori zahtijeva posebnu emisiju i diskusiju u o tome na koji način ona ulogu igra u Crnoj Gori ali u konkretnom slučaju ljudi koji su protestovali, doživljavaju SPC, kao mnogi građani Crne Gore, rekao bih većina, drugačije od onoga kako se ona doživljava u Srbiji.
Pomenuo sam Srbiju, promociju „srpskog sveta“, jedan od oblika želje za dominacijom u regionu a koje je zapravo kopija one ideje o „ruskom svijetu“, koju je formulisao predsjednik Rusije Vladimir Putin. To me dovodi do Rusije, koja možda ne mora da bude direktno umiješena u ovo i ne mora direktno da podržava, ali ove stvari su definitivno nešto što joj koristi. Na kraju, poznato je da je Srpska pravoslavna crkva je najbliskiji saradnik i saveznik Ruske pravoslavne crkve, kao i što je Ruska pravoslavna saveznik Srpske pravoslavne crkve.
Ako pročitamo reakcije portparola ruskog Ministarstva nakon događanja one su same po sebi jasne, oni su već zauzeli stranu a to je strana onih koji su htjeli da organizuju ustoličenje Joanikija na Cetinju.
Atmosfera ispred hrama Hrista Spasitelja u Podgorici dan prije ustoličenja episkopa Joanikija na Cetinju, Crna Gora, 4. septembra 2021. godine
RSE: Šta je sa NATO Alijansom? Iako nisu reagovali, smatrate li da su ova događanja morala da izazovu neku vrstu podozrenja od njih? Ipak NATO je zainteresovan da Crna Gora ima odgovorne, bezbjednosne službe, upravo zbog zaštite podataka zemalja članica.
Garčević: NATO će tražiti rješenja da nađe svojim kanalima ali Evropska unija je ta koja bi trebalo da igra najvažniju ulogu. NATO ima drugačiju ulogu i njegov status je malo specifičan. Ne očekujem NATO da se u ovakvim okolnostima može umiješati. Da vas podsjetim – imali smo situacije u Albaniji nekoliko puta posle izbora pa NATO nije reagovao po tom pitanju.
Ovo što kažete, tačno je. NATO će biti veoma zainteresovan da ima pouzdanog partnera i da razmjena povjerljivih informacija između Alijanse i Crne Gore bude u skladu sa NATO standardima. Ali Nato će to pokušati da obezbijedi i riješi kroz njegove kanale koji nisu vidljivi i ne treba da budu vidljivi.
Savez neće intervenisati u Crnoj Gori jer nije napravljen da interveniše u ovakvim okolnostima. Ovdje je Evropska unija na zadatku a nije došlo ugrožavanja do te mjere narušavanja stabilnosti u regionu, niti je Crna Gora bila pod direktnim napadom neke države da bi se ona pozvala na Član 5 Vašingtonskog sporazuma. Znači, NATO će tražiti rješenja da nađe svojim kanalima ali Evropska unija je ta koja bi trebalo da igra najvažniju ulogu.