Piše: Miodrag Vlahović
Teško je, zaista, oteti se utisku da “Non Paper” o prekrajanju državnih međa, eliminaciji i stvaranju novih država na Zapadnom Balkanu, čiji je, po svemu sudeći, autentični sadržaj postao poznat prije dva ili tri dana, predstavlja najgori mogući sinopsis za neposrednu budućnost Zapadnog Balkana.
Oni koji su koncipirali i lansirali ovaj dokument a naš je utisak da je slovenački premijer Janša, sa ili bez namjere, tu neka vrsta PR službenika, koji balkanskom susjedstvu obznanjuje što im misle na zvanično nepoznatim, ali, manje-više dokučivim adresama, od koji je jedna u našem susjedstvu (jednima neposrednom, drugima bliskom, a trećima jedinom bliskom) ne mare mnogo niza jedan od evropskih standarda, vrijednosti, uslova i procedura na maratonu ka članstvu u EU. Nema tu ništa od toga “puta u svijetlu budućnost”. Brutalna sila koja treba još brutalnije da pogazi sve agende, “regata” i ostale stare i nove principe, strategije i tehnike, kojima su se, na cijelom Balkanu, pa i kod nas, optimistični “europejci i intelektualci” manje ili više iskreno i umješno zanosili svih ovih godina.
RECEPT ZA HAOS
Umjesto “stabilizacije i pridruživanja” i ostalih brojnih dugoročnih platformi i projekcija, koje su sve, bez izuzetka, podrazumijevale da se države koje su nastale ili obnovile/povratile svoju državnost tragičnim raspadom Jugoslavije, nađu u evropskom društvu kao multietničke i građanske zajednice, dobili smo novi/stari recept za još jedan balkanski rasap i haos. “Non Paper” eliminiše evropske vrijednosti i rezone, bez trunke samilosti. Crtanje novih granica, koje slijede logiku etničko-religijske pripadnosti, nema i ne može imati drugo značenje. Ne pretjeruju, nažalost, oni kojima je prva asocijacija na ovo parče papira bez potpisa, a za koje bar (vjerujemo da) znamo ko nam ga donosi rat. U pravu su, ma sa koje strane da dolaze i što god da su im motivacije da javno izgovore tu riječ. Rat!
Ne bi trebalo da zaboravimo ovakva ideja i projekcija nije nova. Za podsjećanje na to ne treba da kopamo po davnoj balkanskoj prošlosti, po kojoj se, i inače, može svašta naći, đe god da prstom ubodete.
RAZGOVORI IZA KULISA
Još koliko prije dvije ili tri godine, mnogi na Zapadnom Balkanu, ali i u evropskim i američkim analitičkim i diplomatskim krugovima, zabrinuto su posmatrali i pokušavali da odgonetnu o čemu tačno i kako, zapravo, pregovaraju nekadašnji kosovski predsjednik Hašim Tači i njegov sagovornik iz Srbije Aleksandar Vučić, sa ili bez prisustva i koordinacije gospođe Federike Mogerini, tadašnje visoke predstavnice EU za vanjsku i bezbjednosnu politiku. Tu je ostalo previše nedoumica i onespokojavajućih najava o “korekciji granica” i “pravednoj razmjeni teritorija”. Odlazak Trampove administracije u čije je ime ambasador Ričard Grenel preuzeo ulogu ,,sive eminencije” sređivanja balkanskih računa “preko trupice”, što nije, pa čak ni na javnoj ravni, isključivalo prekrajanje granica, a što je i našeg starog prijatelja, Miroslava Lajčaka, stavljalo u drugi plan i marginalizovalo njegove napore za korisni dijalog Beograda i Prištine za trenutak je razbistrio stvari. Činilo se da koncepti koji podrazumijevaju nove teritorijalne raspodjele ne mogu više biti na balkanskom dnevnom redu.
Pošto smo se vratili na tačku u kojoj se opet crtaju mape, treba jasno reči, dok je vrijeme: novi balkanski sukob, sada proširen na Albaniju, bilo bi vrlo saglediva opcija ukoliko se krene u raspodjelu i razmjenu teritorija, koja bi, po receptu koju sugerišu autori ili naručioci ovog nezvaničnog dokumenta, zadovoljila apetite onih koji su posljednjih godina, u Tramp-Putinovim geopolitičkim projekcijama, hranili velikodržavne i revanšističke projekte.
DVIJE ŽRTVE
Papir koji, dakle, nije zvanični dokument, što ga, zapravo čini još opasnijim, projektuje među postojećim državama našeg regiona dvije neposredne žrtve. Prva je, sasvim jasno i bez uvijanja saopšteno Bosna i Hercegovina. To je i na samoj mapi jasno nacrtano. Te smo “meandre” i prije gledali.
Spoljnji okvir Dejtonskog sporazuma, koji nam je svima ostavio razjedinjenu i nefukcionalnu državu u susjedstvu, u kojoj je dozvoljeno da opstanu i prežive, one političke snage i partije, ideje i programi koji su izazvali rat (da ne bude greške: prije svih i dominantno ona kojoj je danas centar Banjaluka, a zaleđe Beograd i udaljena Moskva), a koji je taj okvir držao, kako-tako, namučenu i izranjavanu Bosnu i Hercegovinu na okupu, sada treba da bude – eliminisan.
Ne treba da postoji BiH, dakle, “jer narodi ne mogu da žive zajedno”. A, ako ne mogu u Bosni i Hercegovini, zašto bi i kako bi mogli da žive jedni s drugima na pedeset ili stotinu kilometara prave linije od granica države koju treba i definitivno razoriti? Pošto je odgovor i na ovo retoričko bio jasan i 1995. u Dejtonu, Ohajo, bjelodano je i kristalno jasan i danas: “ne mogu i ne treba”! Model koji su Brisel i Vašington promovisali svih ovih godina i decenija, uz nolens-volens pristanak i toleranciju Moskve, poslije regresije tokom Trampove administracije, sada treba, po nepotpisanom Ne-Papiru, da bude i definitivno napušten. U prevodu: poraz Balkana, ali i Evro-Atlantske zajednice.
Što nas prečicom vodi do drugog žrtvenogjarca ove anti-evropske projekcije. Jeste, tako je: Crna Gora je logična uzgredna kolateralna korist za dva nacionalizma, kojima “non-paper” daje lavovski dio kolača ovog, za sada papirnate nacionalističke gozbe na Balkanu.
Više puta ponovljeni i potencirani iskaz srpskog predsjednika Vučića, dok su trajali polu-tajni razgovori sa njegovim kosovskim pandanom Tačijem-,,da se konačno razgraničimo sa Albancima” sada dobija konačni smisao. (Nota bene: ne, dakle, sa Kosovom ili, još gore, sa Albanijom, jer je to razgraničenje završeno 1913, već ,,sa Albancima”! )
To nije značilo, a ni sada ne znači, kako je obično tumačeno, da treba „zauvijek” razdvojiti samo Kosovo manastiri da ostanu u onom dijelu đe nema rudnika Trepča, ako nam dozvolite podsjećanje na te nezgodne geografsko-kulturno-privredne fakte i poređenja-već i da treba omeđiti i sve teritorije đe žive Albanci. Time se, uzgred budi kazano, uz eliminisanje Crne Gore, cijepa i Sjeverna Makedonija, pa i južna Srbija (Preševska dolina, dakle).
“HUMANA PRESELJENJA”
Istorija nas uči da uz promjenu granica i razmjenu teritorija idu i masovna “premještanja” i egzodusi stanovništva, na svim stranama, za čiju bi „promjenu mjesta prebivališta” bila neizbježna bar (još) dvatri “slučajna” genocida. Jer, tako to ide: veliki zločinački poduhvati su logična posljedica nacionalističkih projekcija. Time dolazimo na kraj ovog zlokobnog scenarija, natrag u sumornu stvarnost u kojoj premijer zemlje-članice, koja je naredni predsjedavajući EU, ima bilo kakve veze sa idejama koje su u svojoj srži, logici i polako pretpostavljenim posljedicama duboko i definitivno anti-evropske. (Da ne bude zabune: Janez Janša sve ovo može, još uvijek, jednostavno i direktno, negirati i osuditi. Ili je, dakle, protagonista, ili je žrtva nečije diplomatske diverzije. Oboje ne može biti.)
Posebno je poglavlje, u ovom zbituju, što ovaj nezvanični papir, povezan sa likom i djelom slovenačkog premijera znači za Sloveniju povodom njene nastupajuće polugodišnje obaveze i odgovornosti u EU, kao predsjedavajuće. Sa koliko će se povjerenja i entuzijazma i Slovenija i diplomatije zemalja članica odnositi prema Zapadnom Balkanu od 1. jula do kraja ove godine, ako ovo dešavanje ne bude rastumačeno, a „non pejper” rezolutno odbačen? A što tek da pomenuti i nepomenuti očekuju od odjeka ovognezvaničnogplana u Vašingtonu i u Moskvi i onih zvaničnih reakcija i onih “bez elemenata javnosti”?
ODBRANA ILI…
Non-pejper je, u tom smislu, prije svega pokazatelj ozbiljne krize i bezidejnosti evropske politike i gotovo zakoniti fenomen, kako je to ovih dana elegantno primijetio nekadašnji ministar vanjskih poslova, naš uvaženi kolega Dimitrij Rupel, u tekstu “Balkanski non-non-pejper”: “Naravno, ne možemo isključiti da se ponekad i tu i tamo u trenutku očaja nad balkanskom stvarnošću tj. mentalitetom pojave drske misli o promjeni granica i zemalja.”
Finalni se zaključak nameće sam od sebe: ili će zvanični Brisel, ali i Pariz i Berlin, pojedinačno, pa i sve druge diplomatije u EU koje nam žele dobro, uz potporu Vašingtona, pa, čak (i zašto da ne?) Kremlja, poručiti da ovaj „Non Paper” ne dolazi u obzir, ili nam slijedi nova spirala balkanske istorije u kojoj za nas u Crnoj Gori, za koju, ne samo kao etnički, Crnogorci, već i u njenom građanskom i multikultirnom iskazu, imamo misao i ideju da treba da postoji i opstane kao zajednička država svih koji u njoj žive nema druge opcije osim one za koju, bar nama, nije potreban prevod: “obrana je s životom skopčana”.
Do tada, gledaćemo i trpićemo i naše, domaće “diplomate” i “šefove diplomatija” kako na sve ovo ćute, dok sriču jednolične diktate o ,,jasnoj evropskoj budućnosti”. Oni brane Evropu od Evropljana među nama, dok zadovoljno, u potaji, prate krivulje novih zamišljenih granica na Balkanu, koje daju logiku i ,,opravdanje” njihovoj glumi da su evropski orijentisani i da im je do Evrope uopšte i stalo. (U međuvremenu, naravno, imaju psihološke i druge probleme da, recimo, kažu: ,,U Srebrenici je počinjen genocid.” Ali ne i da, se odmah potom, repetitivno zakunu u iskrenu evropsku orijentaciju!)
Ako tim i takvim političkim snagama, ne samo u Crnoj Gori, Evropa vjeruje ili kaže da vjeruje, onda se ne treba čuditi što je ,,non-pejper” iz ove priče takav kakav jeste.
Dakle, da prevedemo: “Evropa sada!”, gospodine Janša. To od Vas očekujemo da i nama kažete. A mi znamo kako ćemo sa papirima i ratnim mapama.
(Nekadašnji ministar vanjskih poslova Crne Gore, ambasador u Vašingtonu i pri Svetoj Stolici je vanjsko politički kolumnista Pobjede)