Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Mnogobrojni Crnogorci i Crnogorke doživljavali su torturu, teror i stradali u okviru vještačke versajske tvorevine- države Kraljevine SHS, od 1919. do 1929. godine. Oni su se protivili, dijelom oružanim putem, dijelom političkim sredstvima, formiranju te centralističko-unitarne države pod hegemojom srpskog dvora Karađorđevića i srpske vlade i vojske.
Pružali su joj jasan otpor, djelovanjem u zemlji i inoststranstvu, u emigraciji, jer je Srbija izvršila nasilnu aneksiju Crne Gore i konstantno ugnjetavala crnogorski narod u Kraljevinu SHS, te negirajući pravo na samoopredjeljenje, nasilno inkorporirala, odnosno, kooprirala Crnu Goru i njen narod novonaslaloj državi. Ta nova država bila je tamnica Crnogoraca i Crnogorki, kao i drugih nesrpskih nacija.
Ministar Vlade Kraljevine Crne Gore u egzilu Milo M. Vujović[1] delegiran je u ime kralja Nikole i crnogorske Vlade na čijem se čelu tada nalazio Evgenije Popović na Ženevsku konferenciju, održanu na Lemanskom jezeru od 6. do 9. novembra 1918. godine. Bio je na čelu crnogorske delegacije, koju su pored njega sačinjavali inžinjer Pavle M. Popović, načelnik Ministrstva inostranih poslova Crne Gore i Savo Petrović, tadašnji sekretar crnogorskog generalnog konzulata tada u Ženevi (kasnije je to bio u Rimu). Međutim, Milo Vujović nije uzeo aktivnog, oficijelnog, učešća u njenom radu, zbog odlučnog protivljenja Nikole Pašića, ali se sreo i razgovarao sa značajnim slovenačkim i hrvatskim političarima, predstavnicima »Narodnog vijeća« dr Antonom Korošecom, Josipom Smodlakom i drugima.
U Ženevi je ministar Milo Vujović s razlogom i argumentovano osudio srpskog premijera Nikolu Pašića da »nasrće na prava Crne Gore i njenog uizvišenog Suverena. Pristalice Krfske deklaracije treba da priznaju da su pobijeđeni duhom vremena, kojemu se moraju pokoriti. Oni moraju usvojiti načela, koji je prvi od vladara usvojio njegovo veličanstvo kralj Nikola i izložio u svom pismu od jula ove godine a Vlada u manifestu upućenom jugoslovenskom narodu od 20. X -ove godine, a to je: da isključivo narod ima rješavati o svojoj sudbini, a ne da odluke konstituante ili skupštine, vrijede tek onda, kad ih Kralj odobri. Principe slobodne narodnje volje, stalno zastupa vlada Crne Gore, koju imam čast da ovdje predstavljam, zaljučio je ministar Vujovi攫[2].
Veća grupa crnogorskih emigranata i rodoljuba iz Argentine (nastanjenih u provinciji Santa Fe), koja se zalagala za očuvanje državnosti Crne Gore i za njeno punopravravno, autentično, ustavno i zakonsko, institucionalno, predstavljanje i učešće na Versajskoj mirovnoj konferenciji, je početkom januara 1919. godine uputila protestno pismo, adresirano predsjedniku crnogorske Vlade u egzilu ministru Jovanu S. Plamencu, u kome je pored ostalog, navela da je zvanična Srbija, na grozan način, oklevetala Crnu Goru i putem novca korumpirala jedan broj crnogorskih podanika i stavila ih tako u službu protiv Crne Gore i njene likvidacije kao države, te da srbijanska (srpska) vojska putem nasilja, odnosno, bajoneta nameće u Crnoj Gori novu vlast i vladu.
Takođe, u tome protest veće skupine Crnogoraca iz Argentine ističe se i to da je u Crnoj Gori došao do izražaja, kako oni formulišu u tome aktu, « zločinački rad nebraće Srbijanaca ». Tvorci i potpisnici tog protesta apostrofiraju i da se u Velikom evropskom ratu Crna Gora junački borila i žrtvovala za interese Saveznika i za dobrobit Južnih Slovena, te da su Crnogorci nekoliko puta spašavali Srbiju itd. Oni navode da su vjerni sinovi i podanici Crne Gore « okupljeni danas u daljini i tuđuni », da su borci za njenu čast, te traže da se na međunarodnoj Mirovnoj konferenciji u Parizu prezentira energični protest zbog brutalnih nedjela Srbije prema Crnoj Gori i istakne zahtjev da « jugoslovenske trupe » napuste teritoriju Crne Gore, te da se omogući povratak u domovinu prognanih, odnosno, izbjeglih Crnogoraca.
To pismo Crnogoraca iz Argentine upućeno Božića 1919., glasi u cjelini:
„GLAS IZ JUŽNE AMERIKE
Gospodinu Predsjedniku Ministarskog Savjeta, Ministru Spoljnih Poslova,
Jovanu S. Plamencu
Pariz
Mi, sinovi i podanici junačke a danas tužne Crne Gore, okupljeni u ovoj daljini i tuđini, u mjesto Maximo Paz. Argentina, duboko smo dirnuti osjećanjima za našu dragu Otadžbinu, koja evo sedam godina iskuša teške borbe u Balkanskom i sadanjem svjetskom ratu, i junački se bori uz ostale saveznike, i žrtvova svoje najbolje sinove za pravo i pravicu, i za opšte dobro svih Južnih Slovena.
Na žalost, sad kad bi trebalo da se počine od teškog i krvavog rata, oklevetaše našu milu domovinu baš oni, za koje ona sve žrtvova, t.j. zvanična Srbija, ona Srbija kojoj Crnogorci nekoliko puta spasiše opstanak; groznim klevetama i novcem zakupi neke jadnike te turi smutnju i počini bratoubistvo, a na štetu za sveopšte dobro.
-Čujemo iz tužne nam domovine vapaje naroda našega kojemu srbijanski bajunet natura novu vladu i nova prava.- U bezbroj pisama koje nam stižu iz domovine vidimo zločinački rad nebraće Srbijanaca.-Kao vazda vjerni i odani podanici Crne Gore, kojima je glavni cilj čast Crne Gore, molimo vas, gospodine Ministre, da naša imena objavite u „Glasu Crnogorca“ i ako je moguće da se na Konferenciji Mira sasluša naš energični protest, te da se konferenciji obrati pažnja na-brutalno i nevaljalo djelo zvanične Srbije u Crnoj Gori, da odmah evakuišu jugoslovenske trupe zemljište crnogorsko, i da se odobri povratak svih izbjeglica u Crnu Goru.
O Božiću 1919.
Paz. F.C.C.A.
Provincija Santa Fe
Repub. Argentina (Južna Amerika)
Lazar Mijajlov Kilibarda; Perko Vidakov Kilibarda; Nikola Matov Kilibarda; Đorđije N. Kilibarda; Jovan Kilibarda; Marko Mićov Jovović Markovljanin; Golub Mitrović, Anto Boškov Bjelica; Milo Savin Bulajić; Rade Simov Kovačević; Vaso Simov Kovačević; Jovan R. Kovačević; Božo R. Kovačević; Pavle Kovačević; Trivko Vasiljević; Krsto Šakić; Filip V. Vuletić; Boško R. Vuletić; Drago S. Vuletić; Nikola S. Vuletić; Boško S. Vuletić; Janko N. Jovović; Novica P. Jovović; Ilija N. Jovović; Radosav J. Jovović; Petar R. Jovanović; Jošo R. Jovanović; Petar B. Jovanović; Đuro V. Jovanović; Gojko N. Perović; Mitar Rončević; Đuro I. Zvicer; Radovan S. Robanović; Drago Roganović; Veljko N. Jovović; Božo N. Jovović; Đorđije N. Jovović; Savo V. Jovanović; Zeko V. Jovanović; Blagoje Perović; Vlado Perović; Vaso Milović; Risto Đurković; Kosto Miljanić; Mijajlo Vučetić; Trivko Donkić i Novica Bulajić“[3].
Dr Sekula Drljević je od 1919. do 1941. godine stalno govorio, pisao i protestvovao zbog surovog režima tlačenja Crnogoraca u vrijeme vladavine dinastije Karađorđević tokom monarhističkog trajanja Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije. Žestoko je kritikovao politiku srpskog centralizma i okupacioni teror nad crnogorskim narodom, u vrijeme kad je ministar unutrašnjih poslova bio Svetozar Pribićević (7. XII 1918. do 19. II 1920). Sekula Drljević, u dva broja zagrebačkog dnevnog lista „Hrvat“, objavljuje svoj opširan članak „Politička uloga g. Pribićevića i njegova teorija“[4]. U tome članku dr Sekula Drljević piše o Podgoričkoj skupštini iz 1918. godine, kao nelegalnoj i nelegitimnoj i da je „birana pod gospodstvom srbijanskih okupacionih trupa i po upustvima srbijanskih činovnika“[5]. Ta „skupština“ je, veli Drljević „običan balkanski marifetluk udešen pritiskom vojske okupatorke“[6], i ona je, „potpuno diskvalifikovana za predstavnika crnogorskog naroda i njegove volje“[7].
U tome članku Drljević ističe i ovo: „Crna Gora pripada crnogorskom narodu i mora njegova ostati“[8]. Drljević konstatuje u istome članku i ovo: „Godine 1919. i 1920. bile su u Crnoj Gori doba najstrašnijeg terora što ga je zapamtila istorija ovog razbojničkog, janjičarskog Balkana. Crna Gora gorila je u vatri terora i davila se u krvi. Izgorjelo je preko pet hiljada kuća. Svi, koji su učestvovali u tome paklu, kao objekt zločinačkih napada, kunu se da su vjerovali, da je došao sudnji dan. Svaki član zločinačkih banda, tvrde, da je činio utisak savršenog đaka carigradske janjičarske škole“[9].
[1] O političkoj aktivnosti Mila Mitrova Vujovića u odbrani nezavisnosti Crne Gore vidjeti: dr Dimo Vujović, “Ujedinjenje Crne Gore I Srbije”, Titograd, 1962, te rad Bogumila Hrabaka “Poslednje godine kralja Nikole”, CANU, Podgorica, 1998, Tom I; dr Dragoljub R- Živojinović, “Crna Gora I Italija-1914-1925”, Beograd, 1998.
[2] Niko Hajduković, Memoari, CID, Podgorica, 2000, str. 406.
[3] „Glas Crnogorca“, godina 48, broj 82, Neji kod Pariza, 8. februara 1920., str.3.
[4] „Hrvat“, Zagreb, broj 613 od 16. marta 1922 i „Hrvat“, Zagreb, broj 614 od 17. marta 1922. godine. Dr Danilo Radojević u knjizi » Dr Sekula Drljević politička misao«, Podgorica 2007, str. 195-202. po prvi put objavljuje u Crnoj Gori integralno pomenuti Drljevićev tekst.
[5] Ibidem
[6] Ibidem
[7] Ibidem
[8] Ibidem
[9] Ibidem
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta