Suverenisti braća Ilija i Vaso Bećir u borbi za pravo, čast i slobodu Crne Gore

Za aktuelno.me

Piše: Mr Novak Adžić

Među istaknutim, afirmisanim, uglednim i značajnim ličnostima iz istorije crnogorskog nacionalno-oslobodilačkog i državotvornog zelenaškog vojno-političkog pokreta u prvoj polovini XX vijeka spadaju i braća Ilija i Vaso Bećiri sa Njeguša (Katunska nahija, cetinjska oblast).

Ilija i Vaso Bećir su sinovi istaknutog Crnogorca svoga vremena, oficira Nika Đurova Bećira (1839-1892) sa Njeguša, podkomandira Njeguško-Ćeklićkog bataljona u Prvoj brigadi crnogorske vojske i nosioca više značajnih odlikovanja Knjaževine Crne Gore. U tome vremenu, Niko Đurov Bećir bio je imućan domaćin, posjedovao je prilično veliko imanje u Lovćenu i Njegušima. Ruski istoričar Pavle A. Rovinski, koji je dugo boravio u Crnoj Gori u svojim zapisima, prilikom posjete Lovćenu, opisuje i susret sa Nikom Đ. Bećirom.

Niko Đ. Bećir je sa svojom suprugom Krstinjom stvorio brojnu porodicu. Od potomstva ostavio je, iza sebe, četri sina i tri kćeri. Od sinova nasljednici su bili: najstariji sin Jovan–Jovo (1870-1942), školovani oficir, koji je visoku vojnu školu (vojnu akademiju) završio u Italiji, te koji je kasnije postao brigadni general i komandant Crnogorske vojske; Đuro (1874-1966), finansijski činovnik,  (protivnik odluka Podgoričke skupštine iz novembra 1918. godine i srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore, te učesnik Božićnog ustanka januara 1919. godine, zbog čega je uhapšen i zatvoren nekoliko mjeseci u Centralnom kaznenom zavodu “Jusovača” u Podgorici  tokom 1919.g.);  Ilija (1886-1925),  komandir (major) crnogorske vojske, komandir Njeguško-Ćeklićkog bataljona i jedan od vodećih organizatora i prvaka Božićnog ustanka (1919.) i najmljađi sin Vaso (1889-1971), narednik u crnogorskoj vojsci, takođe istaknuti crnogorski zelenaš, patriota i učesnik Božićnog ustanka (1919) i istaknuti gerilac i komita crnogorski za oslobođenje Crne Gore.

Ilija i Vaso Bećiri, na osnovu rasploživih istorijih izvora i njihovog kritičkog sagledavanja, spadaju u plejadu istaknutih ličnosti, koji su dominantno svoj život posvetili odanosti domovini i otadžbini Crnoj Gori i koji su martirski vodili borbu za njen opstanak, pogažena prava i uskrsnuće njene suverenosti i nezavisnosti.

Ilija Nikov Bećir rođen je 1886, u selu Raićevići, Njeguši (Katunska nahija, cetinjska oblast).

Ilija Nikov Bećir je završio podoficirsku školu u Cetinju (drugi u klasi). Prilično mlad postao je komandir Njeguško-Ćeklićkog bataljona u crnogorskoj vojsci. Učesnik je Balkanskih ratova (1912-1913) i prvog svjetskog rata (1914-1916), do vojnog sloma i raspuštanja crnogorske vojske 1916. godine. U vojničkoj, oficirskoj karijeri hijerarhijski je napredovao od potporučnika, preko poručnika, kapetana do komandira (majora) crnogorske kraljevske vojske. U vrijeme izbijanja Božićnog ustanka (19Na19) protiv agresije Srbije na Crnu Goru i njene okupacije i nasilne aneksije (1918), Ilija Bećir je imao čin poručnika, da bi u sastavu crnogorske vojske u Italiji (1919-1921) avanzovao u čin kapetana i najzad u rang komandira (majora). Važio je za disciplinovanog, odvažnog i hrabrog oficira i vojnika. Bio je nosilac više službenih, vojnih crnogorskih državnih odlikovanja. U borbama se isticao hrabrošću i razboritošću, a najteže mu je padala, od početka 1919. godine, “bitka sa nebraćom”, kako mu piše u jednom pismu iz Gaete (Italija) njegov kum i saborac, kapetan, odnosno, komandir crnogorske vojske iz Crmnice Risto Hajduković.

Poručnik Ilija Bećir bio je među glavnim organizatorima Božićnog ustanka crnogorskog naroda 1919. godine (po novom, gregorijanskom kalendaru). To potvrđuju brojni, autentični i originalni, relevantni, pouzdani, vjerodostojni istorijski izvori.

Oficiri crnogorske kraljevske vojske s Njeguša, kapetani Marko Popović i Blažo Marićević i poručnik Ilija Bećir, krajem novembra i tokom decembra 1918. godine, vršili su političku akciju i preduzimali organizacione aktivnosti u pripremi vojnog djelovanja, odnosno, podizanja ustanka u Crnoj Gori, sa ciljem obaranja, anulacije, bespravnih, antiustavnih, nezakonitih i nelegitimnih odluka Podgoričke skupštine od 13/26. novembra 1918. godine, kojima je Crna Gora pripojena Srbiji. Oni su vojno-politički djelovali u cilju obnove nezavisne i suverene Kraljevine Crne Gore, odnosno, u pravcu njenog izdvajanja iz sastava KSHS i proglašenja samostalnom državom, te formiranju ustaničkog odbora i planiranju njegovih konkretnih aktivnosti. U tom smislu karakteristično je pismo, trojice crnogorskih oficira s Njeguša, upućeno 1. decembra 1918. godine kapetanu Đuru Ristovom Draškoviću i Dušanu Stankovom Vukoviću, čiji je jedan od autora i potpisnika i poručnik Ilija Bećir. To pismo glasi: „Kao što smo vam u izvještaju od prošlog dana javili, da ste stvar preduhitrili bez dubljeg i solidnijeg sporazuma, tako i jest. Mi smo odmah po primljenom vašem izvještaju i postignutom sporazumu i solidarisanju s vama, uputili naročitog poslanika, sa prepisom vašeg i nikšićskog izvještaja, kod mjerodavnih krugova i vatrenih naših pristalica u Cetinju, t.j. kom. Lompara (Petra-prim.N.A) i drugova, dakle tamošnjeg odbora, i hitno smo obaviješteni da se stvar neodložno obustavi, dokle vojvoda Đuro Petrović i brigadir Vučinić (Milutin-prim. N.A.) provedu organizaciju u svojim mjestima, prema ustanovljenom planu na Cetinju, i dobijemo vezu sa njima, a tako isto Rijeka i Crmnička nahija nijesu bile obaviještene o našem planu i odluci, bez kojih nijesmo u stanju ozbiljno preduzeti akciju. Danas su prošli ovuda svojim kućama brigadir Jovo Bećir i serdar Janko Vukotić, te su i oni na svaki način za to da se stvar odloži do sporazuma i promišljenog koraka. Naša organizacija ovdje određena je bila, te smo je sada obustavili, što i vama činimo znati, da preduzmete mjere i narodu objasnite da se za sada zadrži svaki na svom mjestu, dok se stvar uredi i dođe u vezu sa Kučima, Piperima i ostalim preko brigadira Vučinića. Vi ste shvatili za ozbiljno i komordžijsku vijest o događaju u Podgorici, što nije trebalo, jer u stvari nije bilo ništa istina. Ovo zadržite za vas u tajnosti, na svaki način naš sastanak predhodno je potrebit, kao što smo zaludu bili ugovorili, što će te po listodavcu nas obavijestiti.

S pozdravom kap. Marko Popović, kap. Blažo Marićević, por. Ilija Bećir.

Njeguši 1. decembra 1918. godine.“

(Vidi o tome: „Narodna riječ”, Cetinje, godina III, broj 22, od 23. marta 1921. str. 1 i 2. i Novak Adžić, “Politička suđenja u Crnoj Gori”, Cetinje, 2012, str. 134. Dio tog pisma objavio je dr Dimitrije Dimo Vujović, „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije, Titograd, 1962, str. 340-341).

Iz Katunske nahije, bili su, pored kapetana Krsta Z. Popovića, te Rista V. Popovića – Jabučanina, bivšeg crnogorskog ministra; Jova M. Popovića – Jabučanina, crnogorskog diplomate ustaničke vođe bili su i: komandiri Petar Lompar, Milo Martinović, Petar Gvozdenović, Joko Martinović, kapetani: Đuro Drašković, Marko Zekov Popović, Đuro Kapa i Blagota Martinović, te poručnici: Dušan Vuković, Ilija Bećir, Niko Kašćelan, Andrija Dragutinović, Krsto Vujović, Janko Pešikan, Jovan Nikolić i drugi istaknuti crnogorski oficiri.

Poručnik Ilija Bećir bio je član Odbora za podizanje Božićnog ustanka i u tom smislu bila je intezivna njegova organizaciona aktivnost tokom decembra 1918. godine. Na osnovu sačuvane prepiske ustaničkih prvaka u pogledu priprema za podizanje Crnogorskog ustanka sa geslom „Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore“, saznajemo, između ostalog, i to da je crnogorski rodoljub, zelenaš, Niko Vučković iz sela Prekornica (Ljubotinj, Riječka nahija, cetinjska oblast) u prvoj polovini decembra 1918. godine pisao crnogorskom komandiru i jednom od ustaničkih prvaka komandiru Đuru Šoću iz ljubotinjskog sela Dubova (ocu crnogorskog ministra dr Pera Šoća), u kojemu navodi da je barjaktar Pero Vučković, iz Prekornice, bio na Cetinju i „prisustvovao sjednici koju je održao naš odbor“. Dalje, u tome pismu Nika Vučkovića komandiru Đuru Šoću kaže se da je Cetinjski ustanički odbor donio zaključak da Đuro Šoć, Marko Radunović, Mićun Nikolić, Ilija Bećir, Krsto Z. Popović, Petar Lompar, Đikan Vukmanović održe „Rešiteljnu sjednicu u srijedu veče na Bokovo kod Boška Borozana, poručnika, đe će se zaključak donijeti“ u pogledu plana i modaliteta realizacije oružanih akcija koje treba preduzeti. Na istoj sjednici, održanoj na Cetinju, o kojoj piše N. Vučković, barjaktar Pero Vučković je pitao da li će na sjednici, zakazanoj na Bokovu, doći ministar Jovan S. Plamenac, no, rekli su da neće „ali će u sporazumu sa njim biti“.

(Vidi o tome: Jovan Ćetković, „Ujedinitelji Crne Gore i Srbije, Dubrovnik, 1940, str. 344 i Prof. dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije-Crnogorska buna i odmetnički pokret (1919-1929), I izdanje, Tom I, Bar, 1997, dok. br. 6, str. 102 -103).

Na sastanku jednog broja članova Cetinjskog odbora za organizovanje ustanka, održanog na Bokovu, 13/26/ XII 1918., odlučeno je da se pozovu srpske trupe da do 20. XII 1918/ 2. januara 1919. napuste Crnu Goru, a ako to ne učine da će ih Crnogorci silom protjerati. Tada je dogovoreno i da ustanici osvanu oko Cetinja i opsadiraju ga 21. XII 1918/ 3. I 1919. godine. Utvrđen je raspored ustaničnih trupa i to: Katunjani su bili određeni da posjednu i drže sektor od Đinova Brda, do Donjeg Kraja, Lješnjani i dio Riječana (Ceklinjani, Dobrljani, Kosijeri, Bokovljani i Đinovići) da zauzmu prostor od Donjeg Kraja, do Kabla, a Ljubotinjani i Crmničani od Kabla, do Đinova Brda. Riječani i Crmničani imali su zadatak da Cetinje opkole i da zauzmu pozicije oko njega sa mitraljezima i topovima, pošto prethodno oslobode Virpazar i Rijeku Crnojevića.

Položaje oko Cetinja zaposjeli su crnogorski ustanici 21. XII 1918/3. I 1919. godine. Toga dana prikupljane su i koncentrisane snage. Već 24. XII 1918/ 4. I 1919. Oko Cetinja su došle ustaničke snage iz Komana, na čelu sa kapetanom Blagotom Martinovićem i poručnicima Nikolom Begovićem i Stevanom-Stevom Radonjićem, kao i Zagarčani predvođeni kapetanom Lukom Stamatovićem i poručnikom Mirkom Grujičićem. Prispjeli su i Lješnjani sa kapetanom Perom Đurišićem i poručnikom Ilijom Brnovićem.

Krsto Zrnov Popović, kao komandant ustanika, napravio je sljedeći raspored: Cetinjani (Konadžije i Bajice) bili su pod komandom kapetana Đura Kape i oni su posjeli prostor od Đinova Brda do iza Orlova Krša. Njeguši i Ćeklići bili su na lijevoj strani od njih i nalazili su se pod komandom kapetana Ilije Bećira. Čevljani koji su opsadirali Cetinje bili su pod komandom kapetana Đura Draškovića, a Cuce pod zapoviješću poručnika Janka Pešikana. Ustaničke snage iz Bjelica koje su brojale dvije čete bile su pod komandom poručnika Dušana Vukovića i Krsta Vujovića i one su zauzele prostor iznad Donjeg Kraja. Na Njegušima su ostale ne mnogo brojne ustančke snage pod komandom poručnika Nika Kašćelana i Vlada Vrbice. Sve ove ustaničke snage predstavljale su Zapadni sektor. Njihov komandant bio je kapetan Đuro Drašković. Istočni sektor ustaničkih snaga, koji je obuhvatao prostor od Donjeg Kraja do Belvedera, bio je: prostor od Donjeg Kraja Lješnjani pod komandom kapetana Sava Čelebića, Komani pod komandom kapetana Blagote Martinovića, kao i četa Bokovljana, Kosijera i Đinovića, koja se do Belvedera nalazila, a koja je bila pod komandom kapetana Vukala Rajkovića i poručnika Todora Borozana i Mašana M. Borozana. Komandant Istočnog sektora bio je kapetan Pero Đurišić. Prostor od Belvedera do Donjeg Kraja ostao je neposjednut od ustaničkih snaga. Njega je po planu trebalo da zauzmu Ljubotinjani i Crmničani pošto prijethodno posjednu Virpazar i Rijeku Crnojevića. Komandant Štaba ustaničkih snaga kapetan Krsto Z. Popović smjestio se sa svojim štabom kod Barutane, u Bajicama.

Komanant srpskih trupa (“Skadarskih”, zatim “Jadranskih trupa”), koje su oktobra 1918. godine okupirale Crnu Goru, general Dragutin Milutinović u svom dnevničko-memoarskom radu pod naslovom “Zabeleške o događajima u Crnoj Gori za vreme komandovanja Skadarskim, a zatim Jadranskim trupama, od 10. oktobra 1918. god. do 1. marta 1919. godine”, pored ostalog, piše da je 21. decembra 1918. godine (datum je po starom kalendaru) otišao u Ustanički štab u Bajicama (nadomak Cetinja) oko pregovora sa ustaničkim vođama i da se na tom sastanku žučno i žestoko raspravljao sa oficirima, Đurom Draškovićem i Ilijom Bećirom. Srpski general Dragutin Milutinović o tome piše (datumi su po starom kalendaru):

“Već oko 20. decembra, svuda unaokolo Cetinja bile su straže od pobunjenih Crnogoraca opkolile sav grad Cetinje. Oni su se postepeno spuštali sve bliže Cetinju, stežući obruč oko Cetinja i mojih trupa, kao i štaba koji se nalazio u samome Cetinju (Austrijska legacija).

21. decembra otišao sam oko 2 časa po podne u selo Bajice, gde je bio štab pobunjenika-oficira crnogorske vojske, od kojih je najžučnije i najvatrenije govorio komandir Đuro Drašković, kao i drski poručnik Bećir, kojom prilikom ovaj mi poslednji reče, prosto na prosto: “Ili vi Srbijanci napolje iz Crne Gore, ili će krv leći, gospodine generale. Drugog izlaza nema i ne može biti”“.

(“Zabeleške generala Dragutina Milutinovića, Arhiv SANU, Beograd, broj. 11441/11443, 1-8).

Poslije sloma Božićnog ustanka, brodom iz Kotora u San Đovani di Medua su 5/18. januara 1919. godine stigli brojni Crnogorci, među kojima su bili i braća Ilija i Vaso Bećir s Njeguša. Tog dana, u Meduanski zaliv, u sabirni, vojni logor crnogorskih izbjeglica, došli su iz Crne Gore sljedeći zelenaški ustanici i crnogorski rodoljubi: komandir Krsto Zrnov Popović, kapetan: Blažo Marićević, poručnici: Ilija Bećir, Niko Kašćelan, Ćetko Bigović, potporučnici: Đorđije Martinović, Stevan Roganović, Vaso Marković, narodni poslanici: Labud Petrović, Vaso Đ. Martinović, finansijski kapetan: Luka Popović, potporučnik i bataljonski barjaktar: Savo Perov Martinović, zastupnik plemenskog kapetana Božo Bećir, pisar ministarstva pravde: Aleksa Martinović, pisar Ministarstva inostranih djela: Đuro B. Martinović, carinik: Miloš Martinović, činovnik Ministarstva finansija: Stanko Grujić, telegrafista Đuro Otašević, Vaso Bećir, Milo Petrović, Jovo D. Popović, Đuro Božović, Ilija Božović, Stevo Božović (poginuo u Šćepan dolu, u Rubežima kod Nikšića 28. XII 1923. godine u komitskoj grupi od ukupno 11 crnogorskih patriota), Dušan J. Popović, Luka N. Popović, Krsto I. Popović, Dušan R. Popović, Rako Đ. Popović, Vido Vuksanović, Dimitrije Pavlović, Savo Pavlović, Nikola Perišić, Dušan N. Martinović, Živko Martinović, Maksim Martinović, Savo M. Martinović, Jošo Stojanović, Dušan P. Martinović, Stevan Đurišić, Mitar S. Martinović, Milan Martinović, Marko Martinović, Božo P. Martinović, Savo N. Martinović, Stevo P. Martinović, Đuro P. B. Martinović, Blažo P. Martinović, Milan Madžar, Milo Jablan, Pero Kokot, Ilija Đurović, Nikola Gavrilović, Luka Ivanović, Boško Popović (brat Krsta Z. Popovića), Stevan D. Popović, Pavle Krivokapić, Vaso Vukotić, Marko Ivanović, Blažo I. Martinović, Vaso Otašević, Marko Popović, Pero Jovanović.

U Italiji su Ilija i Vaso Bećir bili u sastavu crnogorske vojske u egzilu (Gaeta). Ilija Bećir je maja 1919. godine najprije unaprijeđen u čin kapetana, a, istovremeno, njegov brat Vaso u čin potporučnika crnogorske vojske.

Naime, Kralj i Gospodar Crne Gore Nikola I Petrović-Njegoš je ukazom od 7 (20) maja 1919. godine u Nejiu kod Pariza, kojeg je pored njega potpisao i ministar vojni brigadir Milutin M. Vučinić, na prijedlog Ministra vojnog u crnogorskoj Vladi, na čijem se čelu nalazio Jovan Simonov Plamenac, a na osnovu člana 125  Zakona o ustrojstvu vojske, proizveo, pored ostalih, kako stoji u Kraljevom Ukazu „u čin pješadijskog kapetana stojeće vojske, dosadašnje poručnike: Rista Hajdukovića, Iliju Bećira, Mila Lekovića, Nika Kašćelana, Radovana Savovića, Dušana Vukovića, Janka Pešikana, Joka Dabanovića, Todora Borozana, Andriju Dragutinovića, Ćetka Bigovića i Luku Jovanovića, sa starješinstvom od 21. decembra 1918/3. januara 1919. godine)“. („Glas Crnogorca“, godina 47, broj 70, Službeni organ Kraljevine Crne Gore,  Neji kod Pariza od 15. maja 1919. godine, str. 1, Službeni dio). Istim ukazom kralja Nikole i ministra vojnog Milutina Vučinića proizveden je, između ostalih, „u čin pješadijskog potporučnika stojeće vojske“ i dotadašnji vodnik Vaso Bećir. („Glas Crnogorca“, godina 47, broj 70, Službeni organ Kraljevine Crne Gore,  Neji kod Pariza od 15. maja 1919. godine, str. 1, Službeni dio).

Međutim, u tekstu pomenutog Ukaza načinjena je tehnička greška od strane Miinistarstva vojnog, pa je isto Ministarstvo uskoro donijelo službeni akt (Broj 800, 20 septembra/13. oktobra 1919, Neji kod Pariza) kojim je učinilo ispravku u tom smisu što je navelo da se u navedenom Ukazu kralja Nikole, kojim se R. Hajduković, I. Bećir, M. Leković, N. Kašćelan, R. Savović, D. Vuković, J. Pešikan, J. Dabanović, T. Borozan, A. Dragutinović, Ć. Bigović i L. Jovanović, proizvedeni u čin katepana,  s tim što njihovo starješinstvo (rang kapetana) važi od 1(14) decembra 1915. godine, a ne kako je greškom napisano od 21. decembra 1918/3. januara 1919. godine.

(Viđi: „Glas Crnogorca“, godina 47, broj 78, Službeni organ Kraljevine Crne Gore,  Neji kod Pariza od 10/23. oktobra 1919. godine, str. 1, „Službeni dio“, Ispravka“).

Istaknuti je crnogorski oficir, komandir crnogorske vojske, jedan od ustaničkih komandanata u januarskom Božićnom ustanku 1919. godine, te politički emigrant u Italiji, dosljedni, promptni i nepokolebljivi borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. U ustanički oružani crnogorski državotvorni suverenistički pokret, odan pravnom poretku nezavisne Kraljevine Crne Gore i njenim legalnim institucijama, vjeran kralju Nikoli I Petroviću Njegošu, zajednom sa braćom Vasom i Đurom, kao pripadnicima zelenaškog pokreta.

Nakon sloma ustanka, Ilija Bećir je izbjegao za San Đovani di Medua, odakle je sa velikim brojem Crnogoraca emigrirao u Italiju i bio (1919-1921) sastavu komande Crnogorskih trupa u Gaeti. U Italiji je aprila 1919. godine formiran Štab Crnogorskih trupa. Za ađutanta štaba postavljen je poručnik Ilija Bećir. Okupacione srpske vlasti Iliju Bećira i njegovog brata Vasa tretirale kao „odmetnike“ i „neprijatelje“ države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, te kao „crnogorske separatiste“ i protivnika režima koji je pod egidom dinastije Karađorđevića vladao državom iz Beograda i okupaciono upravljao Crnom Gorom.

Početkom 1919. godine Ilija Bećir se razbolio od upale pluća i liječio se u Italiji: u Napulju i u Rimu tokom 1920. i 1921. godine, ali nikad nije uspio da se od te bolijesti izliječi. Ona je bila uzrok i njegove prerane smrti 1925. godine na Njegušima, kada je preminuo s navršenih 39 godina života. Dok je bio u Italiji, od strane crnogorske Vlade u egzilu, Ilija Bećir je zbog zasluga za Crnu Goru i borbe za njenu državnost i slobodu, napredovao u oficirskim činovima od ranga poručnika preko kapetana do komandira (majora) crnogorske kraljevske vojske.

Tužbom državnog tužioca KSHS, na cetinjskom sudskom procesu (1920.) u postupku protiv 137 crnogorskih patriota-zelenaša, ustanika, boraca „Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore“, pored ostalih, među optuženima, okrivljenima bio je i oficir crnogorske vojske Krcun S. Mitrović. U sudskom postupku, na glavnoj raspravi (konačnom pretresu), on je, u svojstvu okrivljenog, dao iskaz o Božićnom ustanku 1919. godine i vlastitom učešću u istome. Pored ostalog, u svom iskazu, na tome sudskom pretresu, crnogorski oficir Krcun S. Mitrović svjedoči da je oficir Ilija Bećir s Njeguša spadao među glavne oficire iz Katunske nahije, koji su, nakon neuspjeha Božićnog ustanka (januara 1919.) emigrirali u Italiju i bili u Gaeti, tokom 1919. godine, u oficiskom Štabu „Komande Crnogorskih trupa“ u inostranstvu. Naime, optuženi Krcun S. Mitrović, prema zapisniku sa 8. sjednice konačnog pretresa pred Okružnim sudom KSHS na Cetinju, od 12. oktobra 1920. godine „priznaje da je išao u Italiju 15. februara 1919. g. iz Kotora. Iskrcao se u Medovo i tu bio dva mjeseca. Iz Medova je pošao u Gaetu, đe su mu rekli da će Crna Gora ući u Jugoslaviju sa svim svojim pravima, ako bude Jugoslavije, jer Narodna Skupština u Podgorici, nije riješila po volji naroda nego je Crnu Goru stavila pod čizmom Srbije… Priznaje da je u Medovo našao Krsta Popovića, Sava Čelebića, Dušana Vukovića i 400 vojnika, koji su ga odmah uzeli pod komandom i davali mu trebovanje za 1 ½ mjesec dana, đe su mu govorili da su poslanici Velike Narodne Skupštine u Podgorici, bili potplaćeni i da Crna Gora ostaje pod Srbijom okupirana kao što su bile Bosna i Hercegovina… Za vrijeme dok je bio u Medovo, oko njih je bila talijanska vojska. Iz Medova pošli su za Italiju u tri grupa. U prvu grupu bilo je 130 ljudi, sa kojim je komandovao Andrija Raičević. U drugu grupu bilo je 130-140 ljudi, sa kojim je komandovao Đuro Kapa. U treću bilo je 130-140 ljudi, sa kojim je komandovao Milo Petranović. Pošao je sa 2. grupom. U Italiji su se iskrcali u Formiju, đe su ih dočekali crnogorski oficiri od kojih poznaje poručnika Krljevića (Milana-prim. N.A), i Krsta Popovića i vojska koje je bilo od 300 do 400. Tu se je zadržao 1 ½ mjesec dana, đe su mu dali robu i drugo, a poslije je otišao u Gajetu. U Gajetu je bio jedan bataljon Crnogoraca, a komandant je bio Andrija Raičević. Od oficira iz Katunske nahije bili su: Dušan Vuković, Savo Čelebić, Jovan Nikolić, Savo Martinović, Milo Martinović, Ilija Bećir, Marko Popović, Luka Popović“.

(Vidi Državni Arhiv Crne Gore /DACG/, Okružni sud Cetinje 1920, V-144-150, kutija 110. Konačni pretres, Okružni sud na Cetinju, broj 2390-V-144-1920, Zapisnik vijećanja, od 12. oktobra 1920. godine; Sudsko saslušanje Krcuna S. Mitrovića; Zapisnik s konačnog pretresa, original, str. 79-80-81-82. Vidi o tome: Novak Adžić, “Politička suđenja u Crnoj Gori”, Cetinje, 2012, str.79-80).

Ilija Bećir nije se ženio. On, 28.januara1921. godine, šalje iz Italije (iz Gate) sliku majci Krstinji, budući da je ona znala da je bolestan sa ciljem da je ohrabri. Na poleđini slike je napisao:

“Draga majko,

Mjesto pisma kao mjesta svega ostalog šaljem ti ovu moju sliku da me se sjećaš dok se ako Bog da vidimo. Ovo je na vrhu skoro dvije godine teškog boravka-mislim reći ćeš da sam baš dobro, što više da sam se podmadio. Budući sam prilično star.

Voli te tvoj Ilija”.

Kum i saborac Ilije Bećira i njegove braće bio je istaknuti crnogorski oficir iz Crmnice Risto Hajduković, takođe borac i politički egzilant u Italiji (1919-1921) iz zelenaškog ustaničkog pokreta „Za pravo, čast i slobodu Crne Gore“. Kapetan Risto Hajduković se javlja iz Gaete svome kumu Iliji Bećiru, koji se tada nalazio na liječenju u Rimu, juna 1921. godine, šalje mu svoju sliku na čijoj je poleđini Hajduković zapisao:

“Svaki cvijetak vene

Osim cvijetka uspomene

Mome milom kumui i dobrom drugu kapetanu Iliji Bećiru za uspomenu prilikom izgnanstva iz domovine od nebraće.

Kapetan Risto Hajduković,

Gaeta 7. juna 1921, Italija”.

Po naredbi ministarstva vojnog Kraljevine Crne Gore, njegov referent komandir Milan M. Krljević u Rimu 14. juna 1921. godine dostavio je službeni akt broj 591, upućen Komandantu Crnogorskih trupa u Gaeti, u kome se kaže:

„Čast mi je u prilogu poslati DEKRETE za sledeću g.g. oficire: komandire Iliju Bećira, Rista Hajdukovića, Radovana Savovića, Joka Dabanovića, Ćetka Bigovića, Tomaša Grujovića, Marka Šušovića, Blaža Vukašinovića, i Mihaila Vujoševića; s molbom da se imenovanima predadu na potpis ovoga akta. Dosadanji njihovi privremeni dekreti molim da se izvole povratiti ministarstvu vojnom.

                                                Po naredbi

                                    referent Ministarstva vojnog,

                                    komandir Milan M. Krljević“.

(Original ovog dekreta nalazi se u posjedu Ilije Bećira s Njeguša, nastanjenog u Tivtu,  unuka Vasa Bećira, koji mi je faksimil istoga ustupio na korišćenje i objavljivanje, na čemu mu iskazujem zahvalnost).

Na zvaničnom spisku oficira, podoficira i vojnika u Gaeti juna 1921. godine Komande crnogorskih trupa u Italiji, pored ostalih, u oficirskom kadru pod brojem 17 naveden je komandir Ilija Bećir, dok je pod brojem 144 u okviru iste Komande naveden potporučnik Vaso Bećir.

(Vidi o tome, Prof. Dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije…(1919-1929“, tom IV, dok. br. 1507, Bar, 1997, dok. br.1440, str. 1868 i 1871).

Komandir (major) Ilija Nikov Bećir, pored toga što je dobio državni orden Kraljevine Crne Gore- „Spomenicu Ustanka 21. XII 1918. godine za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore“, ukazom regentkinje kraljice Milene Petrović-Njegoš odlikovan je 28. septembra 1921. godine, zbog zasluga za Crnu Goru i crnogorski narod i Ordenom Knjaza Danila,  III stepena za nezavisnost Crne Gore. Naime, o tome postoji sačuvan original dekreta, koji glasi:

„U ime

  Njegovog Veličanstva

MIHAILA I.

po milosti Božjoj

Kralja i Gospodara Crne Gore

Mi

MILENA

Namjesnica Kraljevske Vlasti

 ILIJU BEĆIRA

                             komandira

            Za osobite usluge Vaše ukazane crnogorskome narodu i Nama

            našli smo se pobuđeni odlikovati Vas

            Ordenom Trećega III Stepena

                        Knjaza Danila I

            ustanovljenog za nezavisnost Crne Gore

                                                Kancelar Ordena

Ministar spoljnih poslova

            Dr Pero Šoć

28. 270, 28. sept. 1921“.

(Original ovog dekreta nalazi se u posjedu Ilije Bećira s Njeguša, nastanjenog u Tivtu,  unuka Vasa Bećira, koji mi je faksimil istoga ustupio na korišćenje i objavljivanje, na čemu mu iskazujem zahvalnost).

Iz egzila u Italiji, nakon amnestije od strane ogana vlasti KSHS, braća Ilija i Vaso Bećir zajedno su se 2. oktobra 1921. godine vratili su u KSHS, odnosno, na rodne Njeguše.

Po povratku u zavičaj, da bi preživjeli Ilija i Vaso prodali su trideset rala imanja na Lovćenu koje su nasijedili od oca Nika.

Kada su se vratili u zemlju, Ilija i Vaso Bećir, bili su pod policijskim nadzorom režima, kao ličnosti koje nijesu odobravale politiku i ideologiju režima, odnosno, vladajuće nomenklature.

U aktu organa vlasti KSHS od 2. januara 1922. g.  naveden je opširni spisak “sumnjivih Crnogoraca, Muslimana i Albanaca”. U tome dokumentu režima zapisano je, između oslalog, i ovo: “Bećir Ilija Nikov, bivši major iz Njeguša isticao se u Gaeti ka veliki privrženik Kraljevske vlade, prilikom povratka u Kotor, govorio je među seljacima, da će se uskoro izvršiti plebicit u Crnoj Gori”. Braća Ilija i Vaso Bećiri su tretirani i tokom 1922. godine kao „agenti Jovana Plamenca i Milutina Vučinića sa kojima stoje u stalnoj vezi i rade po njihovim instrukcijama“. To je izričito navodi u aktu načelnika podgoričkog Okruga KSHS Radovana Boškovića od 8. februara 1922. godine, upućenom načelniku cetinjskog okruga, u kojemu se navodi da su „agenti Jovana Plamenca i Milutina Vučinića“ u cetinjskom okrugu, između ostalog, sa Njeguša: Ilija Bećir, Vaso Bećir, Niko Kašćelan i Blažo Marićević.

(Vidi više o tome: Dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije…(1919-1929“, tom IV, dok. br. 1507, Bar, 1997, str. 1990-1991).

Braća Ilija i Vaso Bećir su po povratku u zemlju nastavili svoju političku aktivnost i borbu za na restauraciju Crne Gore i njene državnosti. Bili su istaknuti članovi i aktivisti Crnogorske stranke (federalista). Ilija  Bećir je vodio hrabru i dostojanstvenu akciju u korist crnogorskih federalista od kraja 1921. godine i bio u njoj dosljedan sve do smrti. Ilija Bećir je umro 1925. godine na Njegušima u 39. godini života. Od njegovih posmrtnih ostataka, na sahrani, oprostio njegov ratni drug,  prijatelj i plemenik komandir Niko Kašćelan riječima da će “njegovim putem nastaviti on i njegovi saborci do konačne pobjede slobodne Crne Gore”. Ilija Bećir je sahranjen u rodnim Njegušima.

Pošto je Ilija Bećir pripadao Crnogorskoj stranci (federalistima) i bio njen uglednik, povodom njegove smrti dr Sekula Drljević, poslanik crnogorskih federalista u Skupštini KSHS, poslao je iz Beograda njegovom bratu Vasu Bećiru, telegramski, izjavu saučešća, koja glasi:

„VASO BEĆIR,

            Njeguši,

Duboko me ožalostila tužna vijest o smrti našega Ilije. Neka mirno počiva pod Velikim Lovćenom, čijoj je slavi i veličini do groba ostao najvjerniji. Rodbini moje najiskrenije saučešće, a viteškom pokojniku vječna slava.

                        Ožalošćeni Dr. Drljević“

(“Crnogorac”, glasilo Cnogorske stranke, Podgorica, godina I, broj 12, srijeda, 18. marta 1925, str. 2, “Izjava saučešća prilikom smrti pokojnog Ilije Bećira”.)

                                                            ***

VASO Nikov Bećir rođen je 1889. godine, Raićevići, Njeguši, Katunska nahija, cetinjska oblast. On, 1908. godine, odlazi sa svoja dva pobratima Perom Turovim Radonjićem i Maksimom Draškovićem na rad u SAD, đe obavlja fizičke poslove u tamošnjim rudnicima. U SAD je ostao 4 godine. Vratio se 1912. godine u Crnu Goru i kao dobrovoljac učestvovao u Balkanskom ratu (1912-1913). U prvom svjetskom ratu (1914-1916.- do vojnog sloma Crne Gore) bio je raspoređen u Njeguško-Ćeklićki bataljon, kojim je komadovao njegov brat Ilija Bećir.

Vaso Bećir je bio  prekaljeni crnogorski patriota, ustanik, zelenaš, komita, te politički emigrant u Italiji, đe se kao oficir u rangu potporučnika nalazio u sastavu crnogorske izbjegličke vojske u Gaeti (1919 – 1921). Nakon sloma Božićnog ustanka (1919) izbjegao je za Medovo, odakle se potom u drugoj polovini januara 1919. godine prebacio za Italiju. Iz Italije se vratio polovinom 1919. godine i vršio gerilske oslobodilačke akcije. Komitovao je jula 1919. godine na prostoru Lovćena u komitskoj grupi sa Božom Markovim Bećirom i Jovanom Abramovićem iz sela Dide (Bjelice) i još 18 drugova, „od kojih su 5-6 došli skoro iz Italije“ (Vidi više o tome: Dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije…(1919-1929)“, tom I, dok. br. 314, Bar, 1997.,  str. 435-436.). Među onima koji su se vratili u Crnu Goru da se bore za njeno oslobođenje od srpske okupacije i aneksije bili su i rođaci: Božo Markov Bećir i Vaso Nikov Bećir. Ponovo je krajem 1919. godine otišao za Italiju.

U Gaeti je Vaso Nikov Bećir bio u rangu oficira  (1919-1921) pripadnik Prvog bataljona crnogorske vojske, čiji je komandant bio komandir Pero Tujov Vuković iz Pipera. U okviru tog bataljona postojala je II četa kojom je komandovao komandir Risto Hajduković iz Crmnice, a u sastavu njenog oficirskog kora bio je potporučnik Vaso Bećir. Vaso Bećir je bio nosilac crnogorskog službenog odlikovanja: „Spomenice ustanka 21. XII 1918. ustanovljene za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore“.

Iz emigracije se vratio 2. oktobra 1921. godine u KSHS. Bio je bio oženjen i imao je sina Pera. Za vrijeme Vasovog boravka u egzilu u Italiji, supruga mu umire na Njegušima. Po povratku iz Italije,  Vaso Bećir svog malog sina Pera nalazi u tazbini u Ćeklićima. Posvećuje se podizanju sina u rodnim Njegušima, te se ponovo ženi Anđom, i iz braka sa njom imao je sina Nika i kćerku Jelenu.

Vaso Bećir je pripadao Crnogorskoj stranci  (federalistima) od kraja 1921. do 1944. godine. Na Njegušima je 20. aprila 1925. godine, osnovan Mjesni odbor Crnogorske stranke (federalista). Za predsjednika tog Odbora izabran je bivši crnogorski komandir (major) Blažo Marićević, a za sekretara Pero Turov Radonjić. Član tog Odbora uz veći broj uglednih Njeguša bio je i bivši crnogorski oficir Vaso Bećir.

(Vidi više o tome: “Crnogorski glasnik”, Detroit, Mičigen, S.A. D, godina X, broj 74, od 6. Maja 1925, str. 2, članak “Crnogorska stranka”).

Oficir stare crnogorske vojske Vaso Bećir bio je 1942. do 1944. godine u „Lovćenskoj brigadi“-zelenaškoj nacionalnoj vojsci brigadira Krsta Zrnova Popovića. Tokom rata (1941-1945) istakao se svojom hrabrošću i viteštvom, te humanim postupcima u spašavanju i pomaganju naroda na prostoru Njeguša i šire u njegovoj zaštiti od represalija italijanskog i njemačkog okupatora.

Poslije završetka rata u Crnoj Gori, 1945. godine je uhapšen i potom osuđen od strane novih vlasti. Presudom Vojnog suda na Cetinju, od 9. maja 1945. godine, Vaso Bećir je, iz ideološko-političkih pobuda pobjedničke revolucionarne „pravde“, osuđen na „4 godine teškog prisilnog rada i gubitak građanske časti 4 godine po isteku kazne“. Po isteku dosuđenje kazne, živio je kao slobodan čovjek u rodnim Njegušima. Potom je rehabilitovan. Umro je na Njegušima 1971. godine, 82 godini života. Sahranjen je u porodičnoj grobnici na Njegušima (selo Raićevići).

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta