Stradanja crnogorskih suverenista u odbrani Crne Gore (1919-1922)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

»Krcnu kolac nekoliko puta,
Zviznu pala nekoliko puta,
Zadrhtaše ta vješala tanka,
Al ne pisnu Crnogorčad mlada,
Niti pisnu, niti zubi škrinu.
Proz poljanu mrka krvca teknu,
Niti pisnu, niti zubi škrinu.
Poljana se napuni tjelesa,
Niti pisnu, niti zubi škrinu”.

Ivan MAŽURANIĆ

***

(Veliko)srpske okupatorske trupe i kohorte (nakon izvršene nasilne aneksije Crne Gore, pored ostalih zlodjela, masovno izvršenih širom Crne Gore, godinama, u kontinuitetu, svjesno i planski), su 8. maja 1919. godine, u Pješivcima opsadirale i zapalile kuću poznatog crnogorskog zelenaša, komitskog četvovođe, kapetana crnogorske vojske i jednog od glavnih ustaničkih vođa i borca za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore,- Radojice Krstova (Mišurova) Nikčevića.

Prilikom, narednog vojničkog pohoda na Pješivce, polovinom 1919. godine, okupacione snage i domaći bjelaški regenati u njihovoj službi i pod njihovom komandom su, pored ostalih zločina koje su počinile nad narodom, opljačkale i naredile da se zapali kuća u okolini Nikšića, crnogorskog ustanika, sekretara crnogorskog MUP-a, komandira (majora) crnogorske vojske i bivšeg oblasnog upravitelja Knjaževine/Kraljevine Crne Gore, patiote i jednog od najznačajnihih suverenista Crne Gore u domovini i egzilu decenijama- Živka Mašanova Nikčevića i njegovog rođenog brata, ustanika i rodoljuba Miloša Mašanova Nikčevića, što je pod i prinudom i urađeno. O tome postoji primarni i prvorazredni istorijski izvor, odnosno, pismo crnogorskog heroja, ritera, Živka Mašanova Nikčevića- poslato svojim političkim i drugim neprijateljima- naredbodavcima – t.j. onima koji su okrutno naredili i komandovali da se zapali stari dom- braće Živka i Miloša Nikčevića. Radi se o pismu ustaničkog komandanta Živka Mašanova Nikčevića poslato iz Župe Nikšićke 20. jula 1919. godine glavnim vinovnicima, srpskim trupama, t.j., srbijanskom oficiru i bjelaškim grupama, koji su bili u aktivnoj vojnoj, političkoj i drugoj službi okupatorima, a koji su bili organizatori i neposredni nalogodavci, paljenja i uništavanja njegove kuće i kuće njegovog brata.

Tada je, pored ostalog, u svojoj kući, prilikom bombardovanja iz neprijateljskih oruđa okupacionog režima, u pohodu na crnogorske patriote i ustanike u nikšićkom okrugu, ubijena Đela Nikolić, supruga Neška Nikolića iz Ozrinića. Tada su topovima srušene mnoge ustaničke kuće u okolini Nikšića. Iz Ozrinića su tada uhapšeni od strane okupatorskih vlasti 90 seljaka i odvedeni u zatvore u Podgoricu i Nikšić. Mnogobrojne građane i seljake i čitave porodice iz Kličeva i Straševine i drugih mjesta, okupacione srpske vlasti su uhapslile i utamničile, uništavajući im nepokretnu, a pljačkajući pokretnu imovinu. Mnoge žene, čak i brojne trudnice, su zatvorili u tamnicu, pod volat Nikšićke pivare »Trebjesa«.

O tome, u svojim memoarskim zapisima, zelenaš, ustanik i politički emigrant u Italiji, (bio je u sastavu crnogorske vojske u Gaeti)  Nikola Tomanov Zec, iz sela Trnova (Crmnica) piše, između ostalog,: » U Nikšićkoj pivari Trebjesa zatvarani su ljudi svih staleža, zajedno sa trudnim ženama, koje su se tu, naočigled muškaraca porodile. Na proteste zatvorenika njihovi čuvari odgovarali su podrugljivo: »Pa, šta fali porodiljama, zar malo imaju babica?!«. To je bila aluzija na uhapšene muškarce, koji zlom igrom sudbine postadoše i babice«.

(Nikola T. Zec, »Zelenaši«, feljton u »Monitoru«, br. 207 od 7. oktobra 1994, str. 47).

I na sjevernom dijelu Crne Gore, komitski i ustanički crnogorski pokret, u to vrijeme, bio je veoma zapažen i jak. U sukobu sa žanarmerijom 24. februara 1921. godine na prostoru sjeverno od Žabljaka prema Pljevljima, poginulo je i ranjeno 5 crnogorskih patriota-komita, oglašenih od strane tiranskog režima za odmetnike. Takođe, 24 februara 1921. godine u oružanom sukobu sa žandarmerijskom patrolom iz voda Šavničkog, odbijajući poziv na predaju, poginuo je junački crnogorski komita Mirko Knežević.

U Andrijevačkom okrugu, djejstvovalo je u znak otpora okupacionim vlastima, 18 komita, (i nerijetko i mnogo više),  čiji su vođe bili kapetan (potom, komandir) crnogorske vojske i jedan od ustaničkih prvaka i politički emigrant u Italiji, zelenaš i suverenista Stevan Lekić, iz sreza Kraljskog, i crnogorski barjaktar i ustanik (komita), takođe, zelenaš, Bogić Jovović, iz Konjuha, koji je ranije održavao vezu s generalom Radomirom L. Vešovićem, iz sreza Andrijevačkog.

Okupacione vlasti su posredstvom svojih militarnih organa 23. marta 1921. godine izvršile hapšenje u Katunskoj nahiji: Đura Filipova Krivokapića, sina čuvenog crnogorskog ustanika i gerilca barjaktara i oficira Filipa Miloševa Krivokapića, iz Dobrog dola u Cucama, a dan kasnije uhapsile su i njegovog rođaka Andriju Vidakova Krivokapića. Tada su uhapšene i saslušavane i Plana Markova Krivokapić, strina Đura Krivokapića, i Borika Krivokapić, majka Andrije V. Krivokapića, kao “jataci”-“jatakinje” i zbog toga što su bile u krvnom, porodičnom srodstvu sa crnogorskim komitima.

Crnogorska oslobodilačka borba gerilskog karaktera realno, u to vrijeme nije, u konačnici, objektivno, mogla imati pobjedonosni rezultat, ali crnogorski ustanici i komiti i to značajan dio njih, podnosili su velike žrtve i išli bekompromisno u borbu za pravo, čast i slobodu Crne Gore. Okupacione vlasti su zatvorske ćelije punile crnogorskim komitima i ustanicima, koji su im pali šaka.

Tako su u tamnicu na Cetinju 28. marta 1921. godine stražarno spovedeni uhvaćeni crnogorski komiti i rodoljubi Vuko Stevović, iz Prentina dola i Lazar Roganović iz Kobiljeg dola, oba iz cucke opštine. U to vrijeme, i tokom čitave 1921. godine, okupacionim vlastima zadavao je velike muke i nemiran san i crnogorski ustanik i komita oficir Filip Milošev Krivokapić iz Cuca, sa komitskom grupom kojoj su pripadali i Đoko Gajov Krivokapić, Jovo Savov Krivokapić i Đoko M. Đurović, svi iz Cuca. Za Filipom M. Krivokapićem još ranije okupacione vlasti KSHS u Crnoj Gori su raspisale potjernicu i obećale nagradu onima koji ga uhvate i ubiju i to za sumu od 100.000 dinara.

Međutim, oficir i komitski prvak Filip Milošev Krivokapić je tada uspješno, sa svojom komitskom grupom, izbjegavao hapšenje, zarobljavanje i uspješno se suprotstavljao okupatorskim goniteljima. Filip M. Krivokapić je zajedno sa komitskom grupom komandira Sava F. Čelebića i poručnika i komite Đorđija Kustudića, u društvu od 22 komita, 13. septembra 1921. godine emigrirao za Albaniju. Čuveni junak i komita, slobodar crnogorski Filip Milošev Krivokapić je 1922. emigrirao u Argentinu.

Vlasti su uhapsile i saslušavale 6. septembra 1921. godine Joku Filipovu Mitrović, iz Vojkovića, sestru ustanika, zelenaša, komite Filipa Miloševa Krivokapića.

Maja 1921. godine vlasti su uhapsile i saslušavale crnogorskog ustanika, emigranta i komitu Vidaka Cvijovića, koji je bio poručnik u crnogorskoj vojsci u egzilu u Gaeti (Italija). Mnogi crnogorski ustanici i emigranti, koji su se tokom 1921. godine vratili iz Gaete u Kraljevinu SHS, bili su hapšeni i saslušavani od strane vlasti. To je bi slučaj i sa povratnicima iz Italije, Dušanom Lipovcem iz Građana, Đurom Ivovim Popovićem iz Građana, Blažom Banovićem iz Prekornice, Đurom Lipovcem i Jovanom Lipovcem iz Građana i Nikolom Perutovićem, iz čevske Markovine. Itd.

U Nikšićkom kraju 22. juna 1921. godine primorani su na predaju, okupatorskim vlastima, crnogorski ustanici, rodoljubi i komiti, oglašeni od strane režima odmetnicima, Sekule Aleksić i Dušan Golubović. Juna 1921. godine ubijen je od strane okupacionih srpskih vlasti poznati crnogorski ustanik, patriota i komita Obren Aleksić. Ubijen je i komita Aleksa Biberčić, koji je bio u grupi zajedno sa Obrenom Aleksićem, koji je tada takođe ubijen, a koji su komitovali najčešće na području Grahovo-Bileća.

Od aprila do juna 1921. godine predali su se, silom prilika, objektivnih i drugih okolnosti, prinudno, vlastima komiti, dvojica Šekarića, a zatim i komita Ilija Subotić. Krajem juna 1921. godine u Nevesinjskom srezu ubijeni su komiti Jovan Krtolica i Pero Babić, a ranjen i uhvaćen Mašan Bataković. Oni su sačinjavali komitsku grupu, koja je time, uglavnom, ali ne i sasvim, razbijena od strane organa okupacionih vlasti. Pripadnik te komitske grupe bio je i Vidak Mandić, koji je uhvaćen od strane srpske žandarmerijske patrole, koja je pripadala Nikšićkom žandarmerijskom vodu 13. juna 1921. godine i sproveden u zatvor.

U noći između 25 i 26. septembra 1921. godine pobjegao je iz bolnice na Kruševcu, đe je bio upućen na liječenje, crnogorski ustanik i komita Đorđije Savov Drašković, koji je bio zatvorenik u Podgorici. Crnogorski komita Pavle Golović, iz Pošćenja, srez šavnički je bio uhapšen od strane žandarma, ali je uspio da pobjegne od sprovodnika 13. decembra 1921. godine.

Tokom 1921. godine vlastima se, silom prilika, predalo 12 crnogorskih komita iz Cucke, Bjeličke i Zagaračke opštine i to: Miloš Z. Krivokapić iz Trešnjeva, Niko R. Perović, sa Izvora, te iz Zaljuti: Dušan J. Krivokapić, Todor I. Krivokapić, Niko J. Krivokapić, Niko M. Krivokapić, Andrija J. Roganović, Bukovica, Gulub J. Roganović, Bukovica, Milan K. Milić, iz bjeličkog Duba, Radovan P. Vujić, Dide, Vuko Andrić, Meoce i Miroje Otašević, iz Donjeg Zagarča. Kao “odmetnici”, nedostupni vlastima tada su iz čevskog sreza bili Andrija Radulović iz Komana i Andrija Lazarev Pejović iz Bjelica.

Iz sreza Čevskog, prema podacima Nečelstva čevskog okruga, od 8. januara 1922. godine, u 1921. godini bilo je 128 “odmetnika”- to je klvalifikacija, terminologija režima, a u stvari suštinski je, istorijski, tačno crnogorskih slobodara, ustanika, patriota, suverenista i političkih emigranata, od kojih su se povratili u zemlju 72, a u Italiji i Albaniji se nalazilo još njih 56.

Srpski novinar i publicista Pantelija Jovović iz Beograda, u predgovoru svoje knjige “Crnogorski političari- portreti«, koja je objavljana u Beogradu, 1924. godine, piše da je u Crnoj Gori » do 1921. godine već bilo popaljeno pet hiljada crnogorskih domova”.

(Pantelija Jovović, “Crnogorski političari- Portreti”, Beograd, 1924, str. 3.)