Putin pravi iste greške kao i srpski nacionalisti u ratovima 90-ih

Za aktuelno.me

Piše: Vlatko Sekulović

Slobodan Milošević pravdao je rat u Hrvatskoj 1991. godine ugroženošću Srba, pravom na samoopredeljenje naroda, kao i time da su granice između federalnih jedinica „veštačka komunistička tvorevina“. Ove teze su samo prikrivale nacionalističku suštinu politike tadašnjeg srpskog rukovodstva koju je jasno izražavao Šešelj tvrdnjama da Hrvati nisu poseban narod, već da su to Srbi katoličke veroispovesti, a da oni koji to ne prihvataju nisu Hrvati, jer oni ne postoje, već ustaše, odnosno politički i vojni pokret, a ne etnička kategorija, te da nemaju pravo na svoju državu, za razliku od „prirodnog naroda“, Srba, i „prirodne države“ Velike Srbije. Risto Radović, alijas Amfilohije, je tu ideologiju propagirao u Crnoj Gori, osporavajući svojim kletvama pravo na ljudsko dostojanstvo, a samim tim i pravo na postojanje Crnogorcima i Crnogorkama, istovremeno nazivajući ih „ljudskim nakotom“ i političkom tvorevinom.

Istovetnu tezu ruski nacionalizam primenjuje prema Ukrajincima i Ukrajini: svi koji misle da su Ukrajinci poseban narod su „banderaši“, nacionalisti i nacisti. Razlika između sadašnjeg ruskog i tadašnjeg srpskog rukovodstva, bila je taktička, naime Milošević je ostavljao Šešelju da glumi „enfant terrible“ srpskog nacionalizma, te da javno iznosi ono što nacionalisti misle i promoviše osnovni cilj, stvaranje „Velike Srbije“, a Milošević je uzimao za sebe ulogu „branioca“ jugoslovenstva. Time je srpski nacionalizam pokušavao da kombinuje širi mobilizatorski potencijal među Srbima, posebno izvan Srbije, kao i među pripadnicima drugih jugoslovenskih naroda, uz stvaranje konfuzije na međunarodnom planu radi sprečavanja konsenzusa i efikasne akcije pod okriljem UN koja bi osujetila plan stvaranja Velike Srbije. Uspešnost ove mimikrije srpskog nacionalizma videla se ne samo po tome što su tadašnji zvaničnici Evropske zajednice bili zbunjeni i davali kontradiktorne izjave povodom jugoslovenske krize, već i po podršci koju je ovaj uživao među nekim članicama pokreta nesvrstanih, kao i u činjenici da su brojni oficiri JNA muslimanske/bošnjačke, hrvatske, mađarske, crnogorske, makedonske i drugih nacionalnosti aktivno učestvovali u oružanim sukobima u Hrvatskoj ubeđeni da brane Jugoslaviju.

Sličnosti sa ovom taktikom srpskih nacionalista, mogu se uočiti i u sadašnjoj agresiji ruskih nacionalista na Ukrajinu, s tim što je „jugoslovenstvo“ zamenjeno „sovjetstvom“ te se često vijore sovjetske zastave na ruskim borbenim vozilima, a tzv. „specijalna vojna operacija“ se poziva na „Otadžbinski rat“ i otpor nacistima. Ipak, specifičnost ruskog pristupa, uz ideološku istovetnost, je u tome što nema podele uloga kojoj su pribegli srpski nacionalisti, te Putin sjedinjava sve narative od nacionalističkog (imperijalnog) do sovjetskog, od borbe za zaštitu ljudskih prava rusofona do metafizičkog sukoba dobra (pravoslavna Rusija) i zla (degenerisani Zapad). Takav stepen ideološkog mesijanstva Milošević nikada nije izrazio, za razliku od Putina koji je 2018. godine izjavio, povodom moguće nuklearne apokalipse: „Mi kao mučenici ćemo dospeti u raj, a oni će jednostavno crknuti“. Putin sjedinjuje svu šarenolikost nacionalističkih narativa od Žirinovskog koji je hteo da potruje baltičke narode nuklearnim otpadom, do Biljane Plavšić koja je prizivala smrt šest miliona Srba kako bi preostalih šest živelo u Velikoj Srbiji.

U svojoj kalkulaciji o blickrigu u Hrvatskoj, srpski nacionalisti su napravili tri ključne greške: pogrešno su interpretirali moguću reakciju SAD, potcenili su otpor hrvatskog naroda i istovremeno precenili motivisanost pripadnika srpskog naroda da učestvuju u ratu za Veliku Srbiju. U slučaju invazije Ruske federacije na Ukrajinu, nakon dva meseca ratovanja, očigledno je da su prve dve greške počinili i ruski nacionalisti. Srpski nacionalisti su svojevremeno smatrali da se SAD neće odlučno politički i vojno uključiti u rešavanje jugoslovenske krize. Računajući da su Amerikanci zaokupljeni Prvim zalivskim ratom 1991. godine, Miloševićevi vojni analitičari bili su sigurni da će brzom oružanom akcijom u nekoliko sedmica ostvariti svoje ciljeve i staviti međunarodnu zajednicu pred svršen čin. Ubeđeni da američka administracija, predvođena „senilnim dedom“ Bajdenom koji je „pobegao“ iz Avganistana, neće uspeti da konsoliduje NATO te da sprovede efikasnu akciju primene ekonomskih sankcija i vojne pomoći Ukrajini, ruski nacionalisti su rezonovali slično kao i srpski 1991. godine, pri tom smišljeno diskreditujući  američka upozorenja o iminentnoj invaziji računajući na efekat iznenađenja i šoka koji bi dodatno izrazio podele u okviru Zapada.

U toj kalkulaciji računali su i na konfuziju koju bi stvorile one srodne političke snage u EU i SAD koje u suštini dele istu viziju sveta „nacionalnih društava“, nasuprot „liberalnim doktrinama individualizma“, kako je to objašnjavao svojevremeno Musolini u njegovom delu „Doktrina fašizma“, poput Benona, Le Penove ili Salvinija, pa donekle i Džonsona koji se kvalifikovao u taj tabor kao perjanica neuspele demontaže Evropske Unije kao „globalističke tvorevine“. Međutim, američka administracija, bez obzira na sve, uspela je u izuzetno kratkom roku da ideološki definiše opasnost i na toj osnovi da organizuje široku akciju podrške Ukrajincima, te je čak i britanski premijer okrenuo ćurak i postao žustar zagovornik što snažnije političke, ekonomske i vojne podrške Ukrajini.

Druga greška je bila neminovna nakon neuspešne manifestacije „ukrajinskog jedinstva“ 16. februara 2022. godine, upriličenoj na dan za koji su SAD nagovestili početak ruske invazije. Izgleda da su analitičari ruskih službi bezbednosti tada došli do definitivnog zaključka da se Ukrajinci neće braniti, pogrešno interpretirajući mali odziv stanovništva na poziv Zelenskog, što je bilo posebno vidljivo na manifestaciji upriličenoj na stadionu Dinama u Kijevu. Međutim, mali odziv stanovništva bio je dugovan nevericom da će nekome pasti na pamet da započne rat, što je u suštini bilo isto kao u Jugoslaviji u prvoj polovini 1991. godine, te samim tim nije bilo potrebe za nekim izrazom nacionalnog jedinstva i mobilizacije. Kako je počeo rat, ljudske žrtve i razaranje, strah od opredmećene pretnje izazvao je reakciju, te je otpor koji su Ukrajinci pružili već u prvim danima sukoba, po svemu sudeći prevazišao sva očekivanja ruskih vojnih planera.

Istovetna situacija se desila i jeseni 1991. godine kada se vojna sila srpskih nacionalista sručila na Vukovar, čiji su branioci pružili neočekivani otpor. U višemesečnim borbama za ovaj slavonski grad, suprotno očekivanjima planera tzv. JNA, srpski nacionalisti izrazili su brutalnost i surovost koje su bile direktno proporcionalne frustraciji usled neostvarenog cilja. Počinjeni ratni zločini i masovni talas interno raseljenih lica i izbeglica hrvatske nacionalnosti, doveli su do toga da međunarodna zajednica, shvativši prave namere srpskih nacionalista, prizna Hrvatsku i stvori formalne uslove za primenu Glave VII Povelje UN, odnosno vojne sile protiv Miloševića i njegovih oružanih snaga, čime je sprečeno osvajanje teritorije do šešeljevske linije razgraničenja Karlobag-Ogulin-Karlovac-Virovitica.

Treća greška i jedan od osnovnih razloga neuspeha stvaranja Velike Srbije, je bio pasivni, a u pojedinim slučajevima aktivni, otpor rezervista srpske nacionalisti nacionalističkom ratu za teritorije. Propagandna mašinerija kojom su rukovodili Vučelić i njemu slični, nije uspela da ubedi srpske vojne obveznike u ciljeve rata, njihovu moralnu i vojnu „superiornost“ zasnovanu na herojskim delima iz prošlosti, bilo partizanskim ili četničkim, te „prirodni kukavičluk“ nedržavotvornog naroda koji u suštini i ne postoji, tj. Hrvata. Milošević iz tog razloga nikada nije proglasio opštu vojnu mobilizaciju, a nizak odziv rezervista u Srbiji, ispod 30 odsto, a posebno u gradovima npr. Beogradu, ispod 10 odsto, doveli su do nemogućnosti da jedinice tzv. JNA efikasno obavljaju zadatke, te su uključene paravojne formacije od tzv. „Srpske dobrovoljačke garde“, bokanovih „Belih orlova“ do šešeljevskih četnika.

Uključivanje paravojnih formacija Kadirova, koji je najsličniji Putinovom Arkanu, angažovanje plaćenika iz grupe „Vagner“, te sirijskih plaćenika u operacije u Ukrajini, ukazuje na sličnu pojavu i među ruskim vojnim obveznicima, odnosno da je njihov odziv nizak usled niskog morala i motivisanosti. Istovremeno otkriveni dokazi o zločinima na okupiranoj, pa oslobođenoj ukrajinskoj teritoriji, ponovo ukazuju da je stepen zverstava u direktnoj vezi sa stepenom frustracije usled neostvarivanja pretpostavljenih vojnih nacionalističkih ciljeva. S druge strane, broj poginulih i ranjenih ruskih vojnika samo dodatno podstiče unutrašnje protivrečnosti u ruskom društvu koje ruski nacionalisti pokušavaju da umanje represivnim merama. U tom smislu vrlo neuverljivo deluju podaci o istraživanjima javnog mnenja i podrške ratu u Ukrajini i sadašnjem ruskom rukovodstvu. Isto kao što je i cveće koje su navijači „srpske stvari“ ushićeno bacali na tenkove koji su išli na Vukovar, imalo za cilj da prikrije podatak o desetinama hiljada srpskih rezervista koji su odbili poziv na mobilizaciju, uprkos represivnim merama od zatvora do lišavanja prava na nasleđivanje, kako se za to zalagao Oliver Antić, tadašnji dekan Pravnog fakulteta u Beogradu.

Nacionalsocijalistički režim Milošević-Šešelj organizovao je ove „svečane“ ispraćaje kako bi prikrio manjak podrške ratu za Veliku Srbiju, prethodno srušivši jugoslovensku državnu zajednicu. Tako danas i rusko rukovodstvo u apsolutnoj atmosferi straha sprovodi istraživanja koja treba da pokažu visok stepen jedinstva između „naroda“ i rukovodstva u realizaciji nacionalističkih ciljeva, a vrlo je verovatno da je situacija potpuno drugačija. U prilog tome govori i veliki broj ruskih državljana koji u drugim zemljama traže utočište od nacionalističke politike sadašnjeg ruskog rukovodstva tragajući za sigurnošću, uostalom kao i početkom devedesetih godina prošlog veka kada je iz istovrsnih razloga ogroman broj mladih napustio Srbiju.

Ako pretpostavimo da je rusko rukovodstvo počinilo iste greške kao i srpski nacionalisti u ratovima za teritorije krajem XX veka, logično bi bilo zaključiti da će i ishod biti isti. Međutim, ključna razlika u odnosu na Miloševićevu Srbiju, je ta što današnja Rusija predstavlja nuklearnu pretnju, ne samo zbog naoružanja već i nuklearnih elektrana. Ruski nacionalisti prizivanjem apokaliptičnih scenarija drže kao taoce ceo svet, što druge svetske sile shvataju kao egzistencijalnu bezbednosnu pretnju. U takvoj situaciji taktiziranje Kine i drugih zemalja u odnosu prema Ruskoj federaciji, nije izraz podrške ideologiji i ciljevima ruskih nacionalista u Ukrajini, te suprotstavljanja Zapadu, već posledica svesti o vrlo kritičnom trenutku za opstanak čovečanstva sa ciljem da se izbegne neuračunljiva reakcija ruskih nacionalista, koji pritiskom na crveno dugme mogu završiti „kao mučenici u raju“. Duginovska krilatica „čemu svet ako nema Rusije“ izaziva globalnu jezu i strah, bespovratno podrivajući poverenje prema sadašnjem ruskom rukovodstvu. Niko nije osporavao, niti osporava pravo na postojanje Rusiji, kao što to ova čini Ukrajini, pa opet ruski nacionalisti u svojoj kulturnoj pseudoparanoji vode rat za pobedu „dobra“ nad „zlom“, „superiorne ruske civilizacije“ nad „degenerisanim i bolesnim“ Zapadom. U takvom viđenju sveta poslednje slovo osnovne abecede, „Z“, kao simbol ruske nacionalističke invazije na Ukrajinu, neminovno asocira na film „World War Z“ i mogućnost da ovaj sukob bude i poslednji svetski rat koji će dovesti do konačnog uništenja čovečanstva. Kao i u ovom kultnom filmskom ostvarenju, nada čovečanstva leži u zajedničkoj akciji ljudi koje nije zarazio virus nacionalizma lišavajući čoveka njegove empatičnosti i pretvarajući ga u ideološkog zombija.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta