OKUPACIJA CRNOGORSKOG NASLJEĐA: O prošlosti crkve Svetog evanđeliste Luke u naselju Rubeža kod Nikšića

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Crkva Srbije, odnosno, Srpska pravoslavna crkva nema istorijsko-pravni, a to će reći ni imovinski, kontinuitet u Crnoj Gori prije 1918-1920. godine. Ona nije ni pravni ni istorijski, niti na bilo koji drugi legalni i juridički relevantni način, sljedbenik, sukcesor, nasljednik nekadašnje viševjekovne autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve. SPC nije gradila, niti je mogla graditi, podizati, finansirati, crkve i manastire u Crnoj Gori do kraja 1918, niti su oni bili njena svojina i oni nijesu bili u njenom posjedu do polovine 1920 godine, jer u Crnoj Gori ona do tada nije ni postojala.

Današnja Crkva Srbije, odnosno SPC i njene eparhije, zapravo, ekspoziture i filijale u Crnoj Gori, nemaju, niti su ikada imale, pravno valjani, legalni i legitimni,  istorijski, ustavni i zakonski osnov sticanja svojine nad pravoslavnim crkvama i manastirima i crkvenom imovinom u Crnoj Gori, sagađenim i nastalom do kraja 1918., odnosno, preciznije do sredine 1920. godine.

U monografiji “Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860-1910“,  objavljenoj u slavlje i čast jubileja 50 godina vladavine knjaza Nikole I Petrovića Njegoša i proglašenja Knjaževine Crne Gore za Kraljevinu ( tu monografiju je uredio dr Lazar Tomanović, istoričar, predsjednik Vlade Crne Gore, i ona je štampana u Kraljevskoj Crnogorskoj Državnoj štampariji na Cetinju 1910) , između ostalog, navodi se, (kada se nabrajaju podignuti i obnovljeni hramovi u Crnoj Gori od 1860. do 1910), na strani 108, da je u naselju Rubeža kod Nikšića 1894. godine, podignut hram, odnosno, crkva Svetog Evanđeliste Luke.

Crkvu svetog Luke u Rubežima podigli su stanovnici Rubeža, iz raznih bratstava, njih ondašnjih 30 domova (kuća), koji su se u Rubeže doselili iz Katunske nahije. Vjersku jurisdikciju nad tim hramom imala je u doba Knjaževine i Kraljevine Crne Gore autokefalna Crnogorska crkva-Mitropolija Crnogorska-Pravoslavna crkva u Crnoj Gori. Dvije godine nakon gradnje ona je osveštana od strane poglavara i klera pravoslavne autokefalne Crnogorske crkve.

O osveštavanju crkve Svetog Evanđeliste Luke u selu Rubeža sagrađenoj 1894. godine, izvještava, kratkom informacijom, list “Glas Crnogorca”, Cetinje, broj 46. od 11. novembra 1895. godine, na strani 2, u članku čiji je autor potpisan-učitelj L. P. Jovanović. On saopštava da je mitropolit Mitrofan Ban 6. novembra 1895. godine otišao u Rubeže i osveštao crkvu svetog evanđeliste Luke. Autor-izvještač u tom smislu konstatuje: “6. ov. mj. u 8 sati bilo je osvještenje crkve u Rubeže kod Nikšića“.

Više podataka o tome nalazimo u drugom istorijskom izvoru. Naime, o osveštavanju crkve u naselju Rubeža kod Nikšića, podignute 1894. godine, pisao je i list “Prosvjeta“, (to je u stvari bio zvanični časopis Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova Knjaževine Crne Gore, iako se nazivao listom), koji navodi da je tu crkvu osveštao mitropolit Mitrofan Ban sa sveštenstvom 6. oktobra 1895. godine (datum je drugačiji od pisanja “Glasa Crnogorca”).

“Prosvjeta” o tome događaju i svečanom činu konstatuje sljedeće:

„Sjutri dan 6. ov. m. bilo je osvećenje novopodignute crkve u Rubežu, na sjevero-istočnoj strani Nikšića. Ovu je crkvu podiglo trideset kuća doseljenika iz raznijeh bratstava Katunske nahije, a posvećena je sv. Evanđelistu Luki. Crkva se odlikuje svojom skromnom ljepotom, da se čovjek diviti mora, kako je tako mala općina kadra bila ovako lijepu crkvicu podići.

Poslije osvećenja šljedovao je objed, na kome je prisutno bilo oko 100 osoba iz Nikšića i okoline.

Poslije mnogijeh lijepijeh zdravica, koje su na ovome objedu izgovorene, neki prisutni gosti dali su skromne priloge, među ovijema je g. Mato Čepa, trgovac, priložio za istu crkvu zvono; iguman župski otac Teofan Đoković, priložio je jednu kadionicu, a Vaso Zlatar jedan srebrni krst. Na ovijem prilozima u ime općine zahvalio priložnicima g. serdar Filip, kao i g. Mitropolitu, što ih je počastio svojom arhijerejskom posjetom. Iza ovoga g. Mitropolit sa pratnjom odavde okrene put manastira Ostroga radi crkvenijeh građevina i manastirskog uređenja“, piše „Prosvjeta“.

(“Prosvjeta”, list za crkvu i školu, uređuje kancelarija Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova, sveska X,  oktobar 1895, str. 544-545).

Crkvu Svetog Evanđeliste Luke u naselju Rubeža kod Nikšića, ergo, podiglo je svojim radom, trudom, pregnućem, materijalnim, novčanim i drugim sredstvima domicilno, lokalno stanovništvo, za svoje vjerske, običajne, tradicijske, kulturno-civilizacijske i druge duhovne i praktične potrebe i obrede.

Navedenu crkvu nije gradila, podizala, donirala, finansirala Srpska pravoslavna crkva iz prostog razloga i istorijski provjerenog i utvrđenog fakta zato što tada ona nije postojala u Crnoj Gori. Ona nije podignuta na zemljištu koje bi bilo „svojina“ tada nepostojeće crkve u Crnoj Gori. Navedenu crkvu sagradilo je mjesno stanovništvo, koje se tu naselilo iz Katunske nahije nakon oslobodilačkih ratova 1876-1878. godine i integrisanja Nikšića u sastav međunarodno priznate države Knjaževine Crne Gore.

Stoga, hram u Rubežama, o kome je riječ, ne može biti u svojini Srpske pravoslavne crkve, odnosno, njenih eparhija u Crnoj Gori, niti njoj kako taj, tako ni drugi mnogobrojni drugi hramovi, bogomolje podizani do 1918. u Crnoj Gori pripadaju i ne mogu biti njeno vlasništvo.

Crnogorska crkva je ukinuta nakon velikosrpske i srbijanske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore 1918. Njene hramove i imovinu od 1920., zaposjela je bespravno, silom i poretkom državne vlasti i moći novonastala “Ujedinjena Srpska pravoslavna crkva Kraljevine SHS” i to posredstvom svoje novonastale eparhije u Crnoj Gori i njenog aparata i kadra.

Crnogorski Dvor i Vlada u egzilu su, od 1918. do 1920., i kasnije, izričito bili protiv toga da se autokefalna Crnogorska crkva “ujedini” sa ostalim pravoslavnim crkvama u novonastaloj državi KSHS, odnosno, da se ona pripoji Pravoslavnoj crkvi Kraljevine Srbije i novonastaloj tzv. “Ujedinjenoj SPC KSHS”.

Sistematski i savjesno pronađeni i proučeni, istorijski i pravni izvori i utvrđene istorijske i pravne činjenice, jasno i precizno, provjerljivo i ubjedljivo govore i svjedoče da današnja Crkva Srbije, odnosno, Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori i njene eparhije nijesu i ne mogu biti legalni ili nasljedni (ili na bilo koji drugi način, da je pravno utemeljeno i relevantno), vlasnik, odnosno, titular prava svojine nad sakralnim pravoslavnim objektima i dobrima (manastirama i crkvama i njima pripadajućoj crkvenoj imovini i imovinskoj masi), kojima je do 1920. godine upravljala, na legalan i legitiman način, ondašnja posve autokefalna Crnogorska crkva (Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, Mitropolija Crnogorska).

Takođe, relevantno je navesti da današnja Crkva Srbije (SPC), nastala 1920., dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića pod nazivom “Ujedinjena SPC Kraljevine SHS” nije bila istorijski ni pravno i ne može biti ne samo vlasnik nego ni zakoniti i savjesni držalac (imati pravno valjanu državinu) nad tim objektima sakralnog karaktera, već je ona uzurpator i prisvajač istih, a ne njihov istorijski i pravni vlasnik i legalni posjednik.

U pravoslavnim bogomoljama, hramovima, crkvama i manastirima u Crnoj Gori do 1920., obavljala je vjersku službu, bogosluženja, liturgije i brojne druge religijske procesije, obilježavala je razne vjerske jubileje, slave, praznike i obavljala obrede za potrebe naroda i države Crne Gore, odnosno, domicilnog stanovništva nekadašnja autokefalna Crnogorska crkva-Crnogorska mitropolija, odnosno, njen episkopat, sveštenstvo i monaštvo. Ona je upravljala crkvenim objektima, hramovima (crkvenim zgradama). Ali ni ona nije bila vlasnik kao institucija crkvenih objekata (manastira, crkava, imovine).

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta