O crnogorskoj crkvenoj autokefalnosti 1908. godine

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

U pravoslavnim bogomoljama, hramovima, crkvama i manastirima u Crnoj Gori do 1920., obavljala je vjersku službu, bogosluženja, liturgije i brojne druge religijske procesije, obilježavala je razne vjerske jubileje, slave, praznike i obavljala obrede za potrebe naroda i države Crne Gore, odnosno, domicilnog stanovništva nekadašnja Crnogorska crkva-Crnogorska mitropolija, odnosno, njen episkopat, sveštenstvo i monaštvo. Ona je upravljala crkvenim objektima, hramovima (crkvenim zgradama). Ali ni ona nije bila vlasnik kao institucija crkvenih objekata (manastira, crkava, imovine).

Crkva Srbije odnosno, Srpska pravoslavna crkva (SPC) nije bila, niti je mogla biti do 1920. godine, pravni ni stvarni, vlasnik, kao ni posjednik (držalac) crkvenih objekata (hramova, crkava i manastira) i crkvene imovine, na prostoru koji se nalazio u državnim granicama Kraljevine Crne Gore, (do njene okupacije i nasilne aneksije izvršene 1918. godine i bespravnog ukidanja autokefalne Crnogorske crkve), iz prostog razloga što do tada nije ni postojala u Knjaževini i (od 1910. godine) Kraljevini Crnoj Gori.

SPC u Crnoj Gori do 1920. godine nikad u istoriji nije bilo. Prosto, ona do tada u njoj nije postojala. Ona se, recimo, ni u Srbiji nikad nije službeno zvala Srpska pravoslavna crkva do 1918-1920. godine. Zvala Pravoslavna Crkva u Kraljevini (prije toga Kneževini) Srbiji, a njen poglavar nosio je titulu mitropolit beogradski i Kraljevine Srbije, otkad je Knjaževina Srbija 1882. proglašena Kraljevinom. Prvi put u istoriji uopšte, Crkva u Knjaževini Srbiji je kanonski postala autokefalna crkva 1879. godine, kada je od Carigradske patrijaršije dobila tomos o priznanju autokefalnosti, godinu nakon što je Knjaževina Srbija postala međunarodno priznata država (Berlinski kongres 1878). Tada se na čelu Pravoslavne crkve u Knjaževini Srbiji nalazio mitropolit beogradski Mihailo Jovanović.

Takođe, u ovom kontekstu važno je navesti da je prvi patrijarh Srpske pravoslavne crkve u istoriji, formirane 1920, kad je već bila stvorena nova država Kraljevina SHS, bio Dimitrije Pavlović, bivši mitropolit beogradski i Pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji. Inače, SPC je pravno u Kraljevini Jugoslaviji nastala, konstituisana i uređena, sa stanovišta državnog prava, donošenjem Zakona o Srpskoj pravoslavnoj crkvi 1929. godine, a sa stanovišta unutrašnjeg ustrojstva te crkve donošenjem Ustava SPC iz 1931. godine.

Srpska pravoslavna crkva (bolje reći crkva u srednjevjekovnoj Raškoj/Srbiji) nikada kako u doba Rastka Nemanjića (Svetog Save) a ni kasnije vjekovima, posebno u vazalnoj Srbiji do 1879. godine, nije postojala kao autokefalna kanonski priznata crkva (tek od tridesetih godina XIX vijeka stiče odlukom sultana autonomiju u okviru Carigradske patrijaršije i Osmanskog carstva), kao što ne postoji sačuvan navodni tomos o autokefalnosti iz 1219, jer ga Rastko (Sava) Nemanjić nije ni dobio od Carigradske (Vaseljenske) patrijaršije, niti je ona tada postala i bila autokefalna crkva.

Umjesto Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, uvezene i nametnute nakon okupacije i nasilne aneksije Crne Gore 1918. godine, stvarno i pravno i povijesno postojala je stoljećima autokefalna i kanonski priznata Crnogorska crkva.

Crkva Srbije, odnosno, SPC, nastala u Kraljevini SHS 1920. godine, je više decenija okupant, otimač, prisvajač, uzurpator crnogorskih bogomolja, odnosno, pravoslavnog, sakralnog istorijskog kulturnog nasljeđa crnogorskog naroda i države Crne Gore i ona ne preza od bilo kakve pravne hajdučije, podvala, prevara i marifetluka samo da ostvari svoj ideološko-politički nacional-ekspanzionistički i asimilatorski cilj protiv Crne Gore i njenog kulturnog blaga.

Tada bilo kakvu jurisdikciju na pravoslavnim hramovima i crkvenom imovinom u Crnoj Gori nije imala, niti je mogla imati Crkva Srbije, odnosno, SPC, jer ona tada nije ni postojala na tlu Crne Gore (SPC Kraljevine SHS nastala je 1920), kada je i nasilno uvedena u Crnu Goru. U Crnoj Gori je  postojala i djelovala autokefalna Crnogorska crkva, koja je imala svoj najviši organ i to Sveti Sinod ustanovljen krajem 1903. godine. Predsjednik Svetog Sinoda bio je poglavar Crnogorske crkve mitropolit Mitrofan Ban.

O autokefalnosti Crnogorske crkve mnoštvo je primarnih istorijskih izvora i nespornih činjenica, koji o tome svjedoče. U narednom dijelu teksta upoznaćemo se sa nekim činjenicama o autokefalnosti Crnogorske crkve, odnosno, sa još nekim istorijskim izvorima o njenom autokefalnom statusu koji su iz 1908. godine.

Naime, Sveti Sinod Crnogorske crkve održao je svoju sjednicu na Cetinju 1. maja 1908. Godine o čemu izvještava list „Glas Crnogorca“, Cetinje, broj 19, subota, 3. maja 1908. godine, koji u članku pod naslovom „Sjednice svetog Sinoda“ pominje autokefalnu Crnogorsku crkvu. Naime „Glas Crnogorca“ u navedenom broju piše sljedeće:

„Da po Ustavu sv. Sinoda posvršavaju osnovne poslove svoje nadležnosti, pozvati su na Cetinje sinodski članovi, koji su sa svojim predsjednikom Njegovim Visokopreosveštenstvom Mitropolitom Mitrofanom na čelu u četvrtak 1. maja u Mitropolitskoj crkvi prisustvovali prizivu sv. Duha. Zatim su u istoj crkvi pred ćivotom sv. Petra položili propisanu zakletvu. Poslije ovoga pošli su iz crkve g. g. članovi u određenu za tu salu u Mitropoliji, gdje je predsjednik shodnim govorom otvorio sinodske sjednice.

U svome govoru predsjednik je istakao život crnogorske crkve, izrazivši najdublje priznanje Arhijerejima, koji su kroz dugu i tešku prošlost zajedno sa svojim revnosnim sveštenstvom znali visoko sačuvati dostojanstvo i autokefalnost povjerene im crkve. U isto vrijeme naglasio je, kako srećnovladajući Gospodar Njegovo Kraljevsko Visočanstvo Knjaz Nikola I, cijeneći značaj crkve i vjere, svagda potpomogao i štitio sve ono, što je sv. crkvi na korist i ugled služilo.

Na depešu, koju je sv. Sinod ovom prilikom Njegovom Kraljevskom Visočanstvu Knjazu Gospodaru otpravio, stigao je sa Topolice (Bar-op. autora) ovaj odgovor:

„Njegovom Visokopreosveštenstvu

Mitropolitu Mitrofanu

Cetinje

Osjećaji istinske pobožnosti i ljubavi prema dobru crkve i naroda, kojima je sv. Sinod prožet u početku svoga uzvišenoga rada, osobito su dragi Mome srcu. Njihova nerazlučnost od osjećaja odanosti Meni i Mome Domu ponovan je dokaz tvrde zajednice između mene i sv. pravoslavne crkve.

Ta je zajednica dragocjeno nam vodstvo, predato Mi na čuvanje od slavnih predaka. Molim Vas Visokopreosvećeni, da kod sv. Sinoda izvolite biti tumač Moje zahvalnosti na osjećajima vjernosti i najboljih želja za plodan i korisan rad Sinoda na dobro sv. crkve i naroda. 

Nikola“.

Autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve eksplicitno dokazuje i pismo Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve knjazu Nikoli I Petroviću Njegošu od 1. maja 1908. godine, koje glasi:

“Njegovom Kraljevskom Visočanstvu

 Knjazu Gospodaru Nikoli Prvom

–Topolica.

Bog, vjerni čuvar Crne Gore kroz duga i teška vremena očuvao je njenu političku nezavisnost i crkvenu autokefalnost. Za ovo zasluga pripada Vašemu Uzvišenome Domu, iz koga su na kormilo državno i crkveno dolazili veliki muževi, duhovni pastiri i svjetski vladari, koji su vazda znali visoko držati ugled Crne Gore i svete pravoslavne crkve.

Između mnogijeh savremenijeh reformi koje je Vaše Kraljevsko Visočanstvo na sreću i blago Crne Gore blagoizvolilo sankcionisati i sv. crkva bila je usrećena duhovnijem zakonima Pravoslavnih Konsistorija i sv. Sinoda.

Saglasno Ustavu svetog Sinoda danas prvi put okupljeni sinodski članovi, na prvome mjestu, za svoju svetu dužnost smatraju, Vašemu Kraljevskom Visočanstvu i Vašemu Uzvišenome Domu izjaviti svoju vjernost i nepokolebljivu odanost. U isto vrijeme Sinod najponiznije, Vama Uzvišeni Gospodaru najtoplije blagodari za nebrojena dobra koja ste otačastvenoj crkvi učinili.

Vaše Kraljevsko Visočanstvo, Vaš Uzvišeni Dom i Crnu Goru sveti Sinod preporučuje promislu Svevišnjemu.

Smireni molitvenici

 Mitropolit Mitrofan, arhimandrit Kiril Mitrović, arhimandrit Mihail Dožić, iguman Prokopije Vračar, protojerej Pavle Petrović, protođakon Filip Radičević, đakon Ivo Kaluđerović”.

(„Glas Crnogorca“, Cetinje, broj 19, subota, 3. maja 1908., strana 3).

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta