NACIONALISTI I KOLEKTIVIZACIJA ZLOČINA Bogićević i Divjak zaslužuju da se odvoje od Karadžića i Mladića

Za aktuelno.me

Piše: Vlatko Sekulović

Ko je odgovoran za genocid u Srebrenici? Odgovor na ovo pitanje dali su sudovi Ujedinjenih nacija: pojedinci vođeni određenom ideologijom (srpski nacionalizam) izvršili su ovaj zločin u cilju stvaranja etnički čiste teritorije na kojoj bi pripadnici jednog naroda imali svu vlast. Međutim, ovaj jasan zaključak zamagljen je pojmovnim celinama koje se koriste u samim presudama navedenih sudova prilikom određivanja političkih i vojnih snaga koje su ovi pojedinci predvodili u izvršenju navedenog zločina.

U tom smislu je od značaja uporediti terminologiju koja je korišćena u optužnicama radi identifikacije optuženih u slučajevima pred Nirnberškim sudovima sa optužnicom Karadžiću i Mladiću za dela protiv čovečnosti, a koja se ne svodi samo na njihovo lično ime i prezime. U optužnim aktima pred vojnim sudovima u Nirnbergu pojedinci se navode u kontekstu koji koristi termine: „nemačke snage“, „Nemački Rajh“, „Zaštitni odredi Nacionalsocijalističke nemačke radničke partije“ (SS jedinice), itd.. U optužnici protiv Mladića i Karadžića koriste se sintagme: „bosanski Srbi“, „vojne snage bosanskih Srba“, „vojska bosanskih Srba“.

Dakle, letimična uporedna analiza  ovih akata ukazuje na etničku identifikaciju političkih i vojnih snaga u slučaju Mladića i Karadžića, dok takvih klasifikacija nema u optužnicama protiv nacističkih glavešina, već se mahom koriste političke identifikacije, izbegavajući korišćenje sintagme koji identifikuju etničku grupu, narod, Nemce,  kao organizovanu vojnu ili političku snagu. Nema korišćenja naziva „nemački Nemci“, „ukrajinski Nemci“, „snage ruskih Nemaca“, „vojne snage podunavskih Nemaca“, niti „vojne jedinice poljskih Nemaca“. Šta više, ako se koristi pojam „Nemci“ kao etničke grupe, ovaj se koristi u kontekstu da su Nemci bili žrtve nemačkog (nacističkog) prava. Tako u optužnici br. 3 koja je podignuta protiv sudija, tužilaca i drugih državnih funkcionera u periodu nacizma, Alststotera, Von Amona, Klama, Engerta i drugih, navodi se da je nemačko krivično pravo postalo snažan instrument podjarmljivanja Nemaca i ne-Nemaca nacionalsocijalističkoj ideologiji.

Jasno je da su pisci optužnica protiv nacista bili vođeni odgovornim pristupom, kao jedinim načinom objašnjenja i razumevanja političkog, ideološkog, a iznad svega ne-moralnog uzroka konkretnih krivičnopravnih dela koja su imala za cilj istrebljenje čitavog jednog naroda, Jevreja, i svih onih koji su „razmišljali“ kao Jevreji: demokrata, liberala, socijalista, komunista i drugih.

Tužioci u Nirnbergu izbegli su „lenjo“ i rasističko poistovećivanje nacizma sa nemačkim narodom, kako je to kvalifikovala Jane Caplan. Ovo je posebno značajno imajući u vidu da je postojalo stotine hiljada Nemaca, uključujući i političke protivnike nacizma, koji su pali kao žrtve nacista zato što su „razmišljali poput Jevreja“, kako je to okvalifikovao Heidrich, uz Himlera glavni idejni tvorac Holokausta.

Drugim rečima, jasnom terminološkom distinkcijom između Nemaca i nacista, tužioci su postizali nekoliko ciljeva: rušenje monopola nacista nad čitavim nemačkim narodom, identitetsko razlikovanje između nacista i antinacista u okviru nemačkog naroda, identifikaciju pojedinca i jasno određenog političkog pokreta i ideologije kao odgovornih za zločine protiv čovečnosti, te samim tim i isključenje primene kolektivne (etničke) zarad pojedinačne odgovornosti.

Takav pristup je bio u korenu procesa denacifikacije i brisanja iz društvene svesti jednog od ključnih pojmova nacionalsocijalizma: kolektivne, pre svega moralne, odgovornosti etničke grupe, Jevreja, shvaćenih  kao navodne pretnje po opstanak druge etničke grupe, nemačkog naroda. Ideološka teza o moralnoj kolektivnoj odgovornosti bila je u korenu nacističke dehumanizacije i demonizacije Jevreja koja je potom dovela do fizičkog istrebljenja šest miliona ljudi. Ubediti Nemce u kolektivnu odgovornost i nehumanost Jevreja bio je jedan od glavnih ciljeva nacista zasnovanog na metafizičkom konceptu nejednakosti ljudskih bića u zavisnosti od pripadnosti određenom nacionalnom kolektivu. Nacisti su istovremeno ubeđivali Nemce da oni pripadaju kulturno superiornijem „stvaralačkom“, a Jevreji inferiornijem „uništavajućem“ kolektivu. Kolektivna odgovornost, samim tim, bila je jedna od osnovnih kulturnih konstrukata nacionalsocijalizma. Jednostavno u poduhvatu istrebljenja Jevreja, nacisti su insistirali na odgovornosti za naciju svakog pripadnika nacije. Obzor odgovornosti u nacističkom (ne)moralu nije pojedinac, već nacija, delo jednog pojedinca je delo svih pojedinaca koji pripadaju određenoj naciji.  Identifikacija pojedinca sa čitavim narodom kao kolektivne kategorije u kojoj pojedinac nestaje, započinje u jezičkoj terminologiji i ima svoj krajnji ishod u kolektivnom istrebljenju čitavog naroda, kako jevrejskog tako i nemačkog.

Svesni ove opasne klopke nemačkih nacionalista organizovanih u Nacionalsocijalističkoj nemačkoj radničkoj partiji (NSDAP), tužioci u Nirnbergu su pravili jasnu distinkciju između nemačkih nacionalista (nacista) i Nemaca. Ovo razlikovanje ne samo da je nužno već je i ispravno. Nužno je iz razloga što svako ljudsko biće ima potrebu za sistemom smisla i vrednosti, a ispravno jer se radi o načinu promovisanja alternativnog sistema smisla i vrednosti zasnovanog na jednakosti ljudskih bića i univerzalnim ljudskim pravima i slobodama, u odnosu na nacionalistički koji je po definiciji ne-univerzalan, u kom su ljudska bića nejednaka i kategorisana prema svojoj nacionalnoj pripadnosti. U tom kontekstu, tužioci su bili svesni da moraju i terminološki izolovati zločin kao zločin pojedinca, kako bi drugi pojedinci mogli da se moralno distanciraju od zločinaca, te da ih se  odreknu, a tek u krajnjem ishodu da osete i ličnu odgovornost za zločine koji su počinjene u ime nacije, a sve sa ciljem da se spreči obnova nacionalsocijalizma i ponavljanje zločina.

Terminološko razlikovanje je bilo neophodno zarad izgradnje novog nemačkog društva zasnovanog na vrednostima Povelje i Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima Ujedinjenih nacija kao antipoda nacističkom sistemu (ne)vrednosti i (bez)smisla. Bez ovog razlikovanja proces denacifikacije shvaćenog kao procesa oslobađanja nemačkog društva, kulture, medija, ekonomije, sudstva i politike od nacističke ideologije, jednostavno ne bi bio moguć.

Međunarodni sudovi Ujedinjenih nacija, koji su obavili ogroman zadatak istraživanja i kažnjavanja ratnih zločina počinjenih na prostoru bivše SFRJ, ipak su na terminološkom planu napravili jedan od najvećih propusta. Način označavanja koji ističe etničke zajednice, narode, kao političke ili vojne snage odgovorne za zločine, otežavaju jasnu identifikaciju političkih i ideoloških uzroka genocida u Srebrenici. Jednostavno rečeno, genocid u Srebrenici nisu počinile snage bosanskih Srba, već snage srpskih nacionalista u Bosni i Hercegovini vojno organizovanih u Vojsku Republike Srpske, a politički organizovanih prvenstveno kroz Srpsku demokratsku stranku.

Ako se odgovornost za zločin svodi na pojedinca, onda se mora odgovornost svesti i na jasno određene političke snage čija je ideologija dovela do genocida, a to je pre svega Srpska demokratska stranka čiji je lider, Karadžić, osuđen za genocid. Isto kao što je ideologija i praksa Nacionalsocijalističke nemačke radničke partije dovela do Holokausta. Nemoguće je odvojiti odgovornost političkog subjekta od odgovornosti Karadžića, kao što nije moguće ni odgovornost Geringa odvojiti od odgovornosti NSDAP-a. Lustracija koja je sprovedena u Nemačkoj, započela je terminološkom identifikacijom onih političkih snaga koje su dovele do Drugog svetskog rata i Holokausta, a što je umnogome propušteno u slučaju BiH.

Nedostatak utvrđivanja odgovornosti određene političke organizacije, između ostalih činilaca, dovelo je do toga da opstane ideologija koja nije bila monopol samo i isključivo jedne organizacije, ali na koji je ova pretendovala u skladu sa „krvnim“ jedinstvom naroda-partije-države. Naime i nacisti su progonili i nemačke nacionaliste organizovane u drugim partijama, a radi uspostavljanja apsolutnog jedinstva između nemačkog naroda i nacionalsocijalista.

Posleratna zabrana rada NSDAP-a imala je za cilj da se spreči opstanak i širenje njene nacionalističke idelogije uz primenu i dodatnih pravnih instrumenata poput zabrane širenja ideja o nacionalnoj superiornosti. Izostanak utvrđivanja odgovornosti konkretnih političkih partija u Bosni i Hercegovini za ratne zločine, od strane međunarodne zajednice je u direktnoj vezi i sa terminologijom koju su tužioci koristili prilikom sačinjavanja optužnica. Ne samo da su, označavajući ih kao „bosanske Srbe“, time učinili uslugu nacionalistima jer su im optužnim aktima na neki način priznali monopol nad određenom nacijom dozvoljavajući im da prizivaju utvaru kolektivne odgovornosti, već i zato što je izostalo jasno razlikovanje tih političkih snaga od drugih u kojima su takođe bili bosanski Srbi, poput Socijaldemokratske partije Bosne i Hercegovine, ali koje su imale ciljeve suprotne od nacionalističkih. Koristeći termin „bosanski Srbi“, tužioci u Hagu su u isti koš sa Mladićem i Karadžićem, strpali Bogića Bogićevića i Jovana Divjaka, jer su svi bosanski Srbi.

U tom smislu bilo je potrebno i opravdano razlikovanje koje je učinjeno u nedavno usvojenoj Deklaraciji o Srebrenici u crnogorskoj skupštini, preciziranjem da nijedan narod nije odgovoran za zločine, već da odgovornost snose isključivo pojedinci. Ovim stavom se ne dozvoljava monopol nacionalista nad određenom etničkom zajednicom i nametanje kolektiviteta, nacije, kao apsolutne moralne kategorije, što je jedan od ključnih nacionalističkih ciljeva. Naravno da je ovo razlikovanje potpuno neprihvatljivo za nacionaliste, ali oni u tom smislu nisu ni bitni. Musolini je precizno konstatovao da kada jednom nacionalizam (fašizam) zaposedne dušu, više je nikada ne napušta, te je prevaspitavanje nacionalista poprilično uzaludan posao. Međutim, ovo razlikovanje sigurno učvršćuje one pripadnike srpskog, hrvatskog ili bošnjačkog naroda, koji nisu nacionalisti i koji se odupiru perfidnoj propagandi nacionalista, da je dobar Srbin/Hrvat/Bošnjak samo nacionalistički Srbin/Hrvat/Bošnjak. Razlikovanje između nacionalista i određenog naroda pomaže širenju stava o neprihvatanju kolektivizacije koju nameću nacionalisti, zauzimanju objektivnog stava prema zločincima bez obzira što se pojedincu nameće solidarnost sa ovima po osnovu zamišljene zajedničke etničke pripadnosti sa zločincima kao osnove vlastitog sistema smisla i vrednosti. Drugim rečima, terminološko odvajanje nacionalista od naroda, pospešuje razotkrivanje političkih i ideoloških uzroka srebreničkog genocida, u cilju suprotstavljanja onim političkim snagama i delatnicima u kulturi koji fanatično rade na tome da se kad tad ponove zločini poput genocida u Srebrenici. Bogić Bogićević i Jovan Divjak, bosanski Srbi koji su branili Sarajevo, najmanje što zaslužuju je da se i terminološki odvoje Karadžića i Mladića, bosanskih Srba koji su masakrirali Sarajevo.

Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta