Lord Herbert Džon Gledston i Johan Kastberg u odbrani prava na opstanak Crne Gore

Za aktuelno.me

Piše: Mr Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar

Jedan od najvećih prijatelja Crne Gore i branilaca prava na odbranu njene državne suverenosti i nezavisnosti bio je i britanski lord Herbert Džon Gledston, koji je često, kako u Domu Lordova britanskog parlamenta, tako i u široj javnosti govorio o nepravdama učinjenim prema Crnoj Gori i njenom narodu, naročito od kraja 1918. godine, kada je ona postala žrtvom, plijenom okupacije i nasilne aneksije izvršene od strane Srbije.

Lord Herbert Džon Gledston (18. II 1854 -6. III 1930), bio je sin britanskog premijera Vilijama Gledstona.  Herbet Gledston, školovan na Oksfordu, i bio je liberalni britanski političar, lord, vikont, sekretar u britanskoj vladi (1905-1910), generalni guverner Južne Afrike (1910-1914). Zalagao se za crnogorsku državnu nezavisnost i bio jedan od najvećih prijatelja Crne Gore u Velikoj Britaniji. U Domu Lordova britanskog parlamenta 11. marta 1920. godine lord Gledston je, pored ostalog, rekao i ovo:

“Koliko mi je poznato, sve velike sile, koje su uzele učešća na Pariskoj Konferenciji, saglasile su se, da sve zemlje, kao  Belgija i Crna Gora, imaju biti povraćene u ono stanje, koje su imale prije ovoga rata. Ali do ovoga časa, u to ne treba sumnjati, sa Crnom Gorom gore se postupalo za ovu godinu i po dana, nego da je ista umjesto saveznicima pružila bila ruku centralnim silama i da se je borila protivu nas” .

(“Glas Crnogorca”, službeni organ Kraljevine Crne Gore, Neji na Seni kod Pariza, godina 48, broj 84, 26. jul/8. avgust 1920, str. 2. Članak “Engleski parlament za Crnu Goru”. Vidi o tome i: “Britanski parlament o Crnoj Gori-rasprava u Domu Lordova 1920”, preveo i priredio Dragan Vugdelić, Podgorica, 2006. str. 38.).

List “The Cornell Daily Sun”, Volume XXXIX, Number 79, Monday. 7 april 1919, objavljuje tekst pod naslovom “GLADSTONE IN FAVOR OF FREEDOM OF MONTENEGRO”. Taj članak u prijevodu s engleskog na crnogorski jezik glasi: “Gledston za slobodu Crne Gore. Asošijeted pres.Vinčester, Engleska, 6. April-vikont Herbert Džon Gledston, bivši državni sekretar za unutrašnje poslove i sin velikog britanskog premijera Vilijama  E. Gledstona jasno je sebe odredio kao nekoga ko favorizuje nezavisnost Crne Gore. Gospodin Gledston je napisao pismo Aleksandru Divajnu od Vinčestera u kojem je tvrdio:

“Crna Gora ima svako pravo, ako ne na potpunu nezavisnost, onda barem federalnu nezavisnost. Biće mi jako žao ako stara monarhija bude odbačena od strane naroda. Crna Gora je od strane naše vlade u više navrata svrstavana u red sa Belgijom i Srbijom, a ideja da ona treba da bude utopljena u Srbiju i da izgubi svoju istorijsku individualnost za mene je potpuno odbojna”.

Lord Gledston je tokom 1919. godine o Crnoj Gori i njenom pravu na slobodu i nezavisnost govorio i ovo:

„Teško je bilo kom autsajderu da prodre u lavirint u koji je Crna Gora uporno smještena već godinama. Osnovna činjenica je da je Mirovna konferencija u Parizu u svakom pogledu obavezana čašću da zatraži i povrati pravdu za male nacije koje su postale žrtve Njemačke i Austrije. Ako postoji država u Evropi koja zaslužuje svoju nezavisnost zahvaljujući svojoj istoriji, geografskoj poziciji i okruženju, to je Crna Gora. Sloboda i Nezavisnost mora zasigurno biti dah individualnog i nacionalnog života Crnogoraca, a svaka odluka suprotna ovome biće okrutna nepravda i gorko razočaranje svima  zainteresovanim za blagostanje ove istorijski male države.“

(Citirano, u našem prevodu s engleskog, prema knjizi Aleksandra Divajna (Alexa Devine) “A Few Facts Concerning the Intrigue Against Montenegro”,  Winchester, 1919.

Pored lorda Herberta Džona Gledstona i drugi ugledni evropski političari branili su tada pravo na opstanak Crne Gore. Iz nordijskog svijeta značajno mjesto u odbrani prava Crne Gore pripada, pored ostalih, Hugu Monvinkelu, generalnom crnogorskom konzulu u Oslu i Johanu Kastbergu iz Osla, koji su isticali da je Crna Gora žrtvovana 1918. godine, iako se hrabro odupirala neprijatelju tokom prvog svjetskog rata i bila potpuno vjerna svojim saveznicima. Oni su branili kralja Nikolu i njegove vlade od lažnih optužbi da su iznevjerili Saveznike i tajno šurovali sa Austrijom tokom rata. U tom smislu je 1920. godine, norveški pravnik i političar, parlamentarac i ministar više resora u norveškoj vladi (pravde, policije, trgovine, industrije, socijalnog staranja), te predsjednik norveškog parlamenta Johan Kastberg (1862-1926), koji je bio i norveški predstavnik u Društvu naroda, pred ostaloga, o tome je govorio ovako:

“Jedan od demonstrativnih ideala pri završetku mira i u Ligi Nacija bio je: da se brane, poštuju i priznaju male nacije i da im se dade svaka zatražena zaštita. Pominjući ovo, ja se osjećam primoran da progovorim nekoliko riječi o jednoj maloj naciji, koja se danas nalazi u velikoj opasnosti da bude ugušena pomoću ogromnih intriga i nepravičnosti.

Nalazim za potrebno da ovo gledište iznesem u parlamentu jedne male, nezavisne i slobodne države, jer glas ovog parlamenta, glas naš, mora se čuti da mi pomažemo one male države, koje se nalaze u opasnosti da budu pokorene. Ja govorim o onoj maloj naciji, koja je od svih najviše patila, koja je najveće žrtve podnijela od svih naroda koji su učestvovali u svjetskom ratu i kada se u račun uzmu njene žrtve, njene muke i patnje u borbi protiv mnogo većeg neprijatelja, mi je moramo smatrati za najhrabriju naciju od svih ostalih. Ta nacija jeste narod nepobjedive Crne Gore.

Ova mala nacija, koja ima svoju istoriju od hiljadu godina, uvijek je branila svoju nezavisnost sa ogromnim žrtvama. Čim je rat buknuo i Srbija došla u opasnost, Crna Gora ušla je u rat da bi pomogla svojoj braći. I kada je Srbija bila pobijeđena i nastala borba za život i smrt, kada Srbijanci moradoše bježati iz svoje osvojene zemlje i pokušavahu sačuvati ostatak svoje razbijene vojske, ova mala bratska država, Crna Gora, otvorila je svoje granice Srbijancima i njihovo odstupanje omogućila tako, da oni mogahu opet reorganizovati svoju vojsku. No odmah poslije toga Crna Gora je bila zauzeta od nesravnjivo većeg i silnijeg neprijatelja, t.j. od strane Austro-Ugarske, usljed čega Kralj i Vlada Crne Gore moradoše napustiti svoju zemlju. No sada prilike su promijenjene. Ona ista srbijanska vojska, koju je Crna Gora spasla, vraćajući se svojoj kući, ušla je u Crnu Goru, u njoj se zaustavila i pomoću svojih bajoneta i lažne narodne skupštine, koja je potpuno nezakonito sazvana, učinila ogromnu povredu crnogorske državne samostalnosti. Zakonita Vlada Crne Gore nalazi se u izgnanstvu u Francuskoj, dok nekoliko hiljada Crnogoraca iz svojih planina vode neprekidnu borbu za nezavisnost svoje otadžbine.

(“Glas Crnogorca”, Neji kod Pariza, godina 48, broj 85, 2/15. avgust 1920, str. 3. Članak „Norveška za Crnu Goru-govor norveškog predsjednika parlamenta“).

Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta