Jovan Plamenac u otporu velikosrpskom zlu koje je zadesilo Crnu Goru od kraja 1918. godine

Za aktuelno.me

Piše: Mr Novak Adžić, pravnik i istoričar

Predsjednik i ministar crnogorske Kraljevske Vlade u egzilu (1919-1921), Jovan S. Plamenac napisao je i poslao brojne note, predstavke, memorandume, pisma i druge akte najistaknutijim ličnostima u ondašnjoj evropskoj i svjetskoj politici; američkim, francuskim, britanskim, italijanskim i drugim državnicima, kao i brojnim međunarodnim konferencijama i forumima itd., u kojima je isticao zahtjeve za očuvanjem, opstankom i obnovom Crne Gore kao nezavisne države.

Vodio je Jovan S. Plamenac, najbliži saradnik kralja Nikole u egzilu (1919-1921), časnu, stradalničku, nadasve, patriotsku, upornu i neprekidnu političku i diplomatsku borbu za opstanak Crne Gore kao nezavisne i međunarodne priznate države. Zbog toga je prolazio i kroz ličnu i porodičnu golgotu.

Kuću Jovana S. Plamenca zapalila su srpska vojska i bjelaški odredi pod komandom crnogorskog renegata u službi okupacionih vlasti poručnika Jagoša Draškovića, koji je tada bio vojni komandant srbijanske vojske mjesta u Virpazaru i koji je odgovoran za mnoga politička ubistava i paljevine kuća po Crnoj Gori, posebno na području Crmnice. On će, Jagoš Drašković, kasnije, biti u Kraljevini Jugoslaviji predsjednik Okružnog suda u Vranju. Isti je, formacijski bio, u vrijeme srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore podređen komandantu srpske okupatorske vojske u Crnoj Gori-generalu Dragutinu Milutinoviću iz Beloševca, koji je tada bio na čelu »Jadranskih trupa«, koje su zaposjele, okupirale, Crnu Goru i posebno grad Cetinje, đe je Milutinović ustanovio svoj štab.

O stradanju Crne Gore i posebno svoje uzorne familije, znameniti Crnogorac, organizator i idejno-politički vođa Božićnog ustanka 1919. godine,  Jovan S. Plamenac je pisao  i u opširnom pismu Jagošu Draškoviću, kojega mu je uputio iz Boegrada, 4. aprila 1941. godine, a u kome je naveo, u vezi za pljačkanjem i paljenjem svoje kuće, i ovo:

 »Još dok sam bio u Parizu, dobio sam bio izvještaj iz Crne Gore 14. jula 1919. g, iz kojeg je proizilazilo:

1) Da je jedan odred okupacione srbijanske vojske, koji se je, kako se tu kaže, nalazio pod komandom rezervnog potporučnika Jagoša Draškovića, rodom Crnogorca sa Čeva, izgorio hotimično iz političkih motiva, početkom istoga mjeseca jula, moju kuću, moj dom, u mjestu Boljevićima, u Crmničkoj kapetaniji, pošto su je vojnici po naređenju prethodno opljačkali.

2) Da je srbijanska vojska došla početkom jula u Boljeviće, pod Vašom komandom, kao ondašnjeg rezervnog potporučnika srbijanske vojske.

3)  Da ste naredili vojnicima da izgore moju kuću i sve što je u nju.

4)  Da ste upitali čija je to familija koja stanuje u nju.

5) Da ste dobili odgovor, da u kući stanuje moj brat Savo sa svojom ženom i sa četvoro svoje sitne djece, ali da on nije kod kuće, nego da se nalazi već poodavno u inostranstvu, u crnogorskoj vojsci.

6) Da ste onda naredili vojnicima u času, kad su u kuću ubacili sijeno, da ne dozvole da uteku iz kuće ni majka ni djeca, nego da izgore svi zajedno, u kući.

7) Da je još odmah, čim je moja snaha vidjela da već vojnici unose sijeno u kuću, zakukala glasno i tužno, moleći i preklinjući Vas svima svetinjama, da ne izgorite kuću.

8) Da je majka na jednu stranu kukala i lelekala u ovom metežu, na drugu su stranu plakala i pištala nesrećna djeca.

9) Da je taj njen vapaj i pištanje djece, kao i kuknjava ostalih majaka i žena iz susjedstva, ostao bez ikakvog dejstva, pošto su vojnici i dalje produžili da unose sijeno u kuću u Vašem prisustvu i po Vašem naređenju.

10) Da je tek onda moja snaha vidjela, da namjeravate da izgore u kući i ona i djeca, jer su vojnici, pošto su unijeli sijeno, zapalili ga i zaključali vrata, tako da se ona našla sa djecom unutra, u kući, ali da je, na poviku i kuknjavu susjednih žena, da će svi živi izgoreti, potrčala na balkon od kuće i pomoću istih žena spustila djecu dolje i ona da je iza toga skočila sa pomenutog balkona i spasla tako jedva sebe i djecu.

11) Da vi u tom trenutku nijeste znali za ovaj rečeni balkon nego da ste povikali, kad su vojnici kuću zapalili i zaključali vrata na njoj: »Neka izgori kučka sa štenadima« – misleći na moju snahu i na njenu djecu.

12) Da je ubrzo zakuljao dim kroz sve spoljne kućne otvore a iza toga da je izbio iz nje pomamni plamen, visoko put neba.

13)  Da ste u tom času, vidjeći, kako gori moja kuća, i sve što je bilo u njoj meni milo, drago i vrijedno, pali bili u jedan pravi delirijum od veselja, te ste ne samo zaigrali kolo sa vojnicima, nego ste čak od velikog zanosa i radosti naredili, da vojnici pucaju kroz rečeni plamen mitraljezima i mašinskim puškama, što su oni uz poklike i izvršili.

14) Da ste rečeno kolo igrali pred kućom Ića Plamenca, starog crnogorskog komandira i tu da ste jeli, pili i veselili se«.

Potom Plamenac dodaje i »Da ste za sve to vrijeme grdili kralja Nikolu, mene i moje pretke«, te dalje kaže:

»Da stoji, odnosno, da proističe iz rečenog izvještaja kojega sam bio, kao rekoh, dobio u julu mjesecu 1919,. iz Crne Gore u Pariz da je vojska koja se nalazila pod Vašom komandom kao rezervnog potporučnika srbijanske okupacione vojske, ne samo opljačkala moju kuću, prije nego što ju je izgorjela, nego da je opljačkala i ostale Plamenačke kuće odnosno domove«, veli crnogorski državnik Jovan S. Plamenac u tome pismu.

(Pismo je lična zaostavština pokojnog Ratislava- Ratka- Plamenca, unuka Jovana S. Plamenca. On ga je ustupio prof. dr Šerbu Rastoderu. Prof. Rastoder je meni ustupio ovo pismo i isto sam u cjelini i faksimilu originala objavio u časopisu »Crnogorski anali«, Cetinje, br. 3, jun 2013. Navedeno pismo Jovana S. Plamenca-Jagošu Draškoviću objavio je prof. dr Šerbo Rastoder u knjizi »Parole ili činjenice? Za pravo, čast i slobodu Crne Gore«, Tom 1,  Podgorica, 2021, str. 564-577).

U knjizi » Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića«, objavljenoj u Rimu 1921. godine, u izdanju Odbora Crnogorskih izbjeglica, na strani 20, navode se i ove činjenice: »Kuća Đukanovića (Marka-nap. N.A.) nije zapaljena s toga, što je bila u varoši, te su se Srbijanci bojali zbog stranih misija, koje su prolazile kroz varoši da pale kuće. Metuđim, po selima su to redovno činili. Tako, između mnogobrojnih drugih, popaljene su kuće generala Joka Adžića (u Pivi); generala Đura Jovovića (okolina Nikšića) današnjeg predsjednika crnogorske Vlade g. Jovana S. Plamenca (u Crmnici) današnjeg ministra vojnog generala Vučinića (na Vranjskim njivama. Duklja, stara Diklecija) itd. Karakteristično je da druga kuća g. Plamenca, koju ima u varoši Cetinje, nije zapaljena. Ona je od Srbijanaca pretvorena samo u zatvor. Tako isto, nije zapaljena kuća generala Vučinića, koju ima u varoši Podgorica«.   

Predsjednik Vlade Kraljevine Crne Gore u izgnanstvu i njen ministar spoljnih poslova Jovan Simonov Plamenac je 30. oktobra 1920. godine, iz Rima, uputio notu Vladama: Francuske, Velike Britanije, Italije, Sjedinjenih američkih Država i Japana, u kojoj ističe, pored ostalog, i ovo:

 »Kada je novembra 1918. godine srbijanska vojska, kao dio savezničke vojske, koja se nalazaše pod komandom francuskog generala Venela, odnosno, generala Franše d’ Esperea pogazila suverenitet savezničke Crne Gore i proglasila brutalno njenu aneksiju Srbiji, okupacione trupe Srbije zatvorile su jedan veliki broj crnogorskih patriota. Broj zatvorenih Crnogoraca od strane Srbijanaca zbog čisto političkih razloga dostigao je do 4.000 osoba, ali on nije uvijek jedan isti, jer su neki držani po nekoliko mjeseci ili godinu i više dana pa oslobođeni, a na njihovo mjesto dolazili su drugi. Među zatvorenim bilo je, a ima i sada, i djece i žena, čak i trudnih, koje su se u zatvorima porađale, a koje su zatvarane samo zbog represalija prema njihovim muževima, odnosno roditeljima, koji nijesu htjeli priznati zločin nasilne aneksije Crne Gore, nego su njenu  čast  i  pravo branili  sa  oružjem u ruci«.

U ovoj noti Palmenac navodi »da je jedan veliki broj onih koji su zatvoreni još u decembru 1919. godine«, te da se među zatvorenicima nalaze »nekolika bivša ministra« crnogorska, kao i »jedan veliki broj poslanika, viših oficira i  činovnika, sveštenika, zatim generala, koji su u ovom ratu pobjeđivali neprijatelja i čije su vojske svojim herojstvom i požrtvovanjem spasle koncem 1915. godine od sigurnog i potpunog ropstva ostatke razbjene i razoružane vojske srbijanske, koja je preko Crne Gore i Albanije bježala ka obalama Jadrana, da odatle bude prevezena od savezničke vojske na Krf. Veći dio od ovih zatvorenih patriota zatvoren je samo s toga, što je pokušao da nasilno proglašenoj aneksiji Crne Gore uputi, zbog toga međunarodnog zločina, pismen protest Konferenciji mira, ili na sličan način manifestovati svoje negodovanje zbog toga nasilja. Samo jedan dio zatvoren je stoga, što je uzeo učešća u ustanku protiv felonske savezničke, odnosno, srbijanske vojske. Stanje ovih patriota, a naročito njihovih porodica je očajno, jer su lišene svojih očeva i hranitelja već pet godina (tri godine austrijskog i dvije godine srbijanskog ropstva). To je odlučilo 80 od njih, koji se nalazahu zatvoreni u nekom od odjeljenja jednog improvizovanog zatvora na Cetinju, da se pokušaju spasti bjegstvom. Taj svoj pokušaj oni su izveli u julu ove godine. Jednom prilikom kad je srbijanska straža radi pregleda otvorila vrata od odjeljenja, u kom su zatvorenici bili zbijeni »jedan do drugog« oni su jurnuli ka vratima. Straža ih je dočekala i ubijala ih  »kao zečeve«, prema ekspresiji srbijanskog komandanta na Cetinju. Tom prilikom ubijeno ih je 23 i među njima bivši pod-prefekt Simo Krivokapić, jedan dio je pao u ruke Srbijanaca, a jedva jedna polovina spasla se bjegstvom u obližnja brda, i pridružila se ustanicima, odlučena, kao i čitav crnogorski narod, da se do smrti bori protivu nečuvene nepravde i varvara u XX vijeku. Svi ovi zločini i sve ove žrtve nijesu bile dovoljne, da zadovolje krvožednu ćud Vlade i princa-regenta Srbije, čiji je presto-kao što se zna- umrljan toliko puta krvlju nevinih žrtava. Patrioti crnogorski, o kojima je riječ, izvedeni su ovih dana pred srbijanskim prijekim sudovima u Podgorici i na Cetinju za veleizdaju, dok general Vešović  sa svojim mladim sinom zatvoren u biogradskoj tvrđavi, odgovara za istu »krivicu« pred sudom u Beogradu. Treba napomenuti, da je ovo onaj isti general Vešović, bivši crnogorski ministar vojni, koji je 1916. i 1917. vodio gerilski rat protivu austrijskih okupacionih trupa i zbog čega mu je u ime represalija obješen nevin brat, student prava, a stari otac i dvije kćeri zatvorene, koji je zločin tada izazvao opštu indignaciju kod čitavog civilizovanog svijeta« – pisao je Jovan Simonov Plamenac.

(Citirano prema: Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije…1919-1929«, prvo izdanje, Bar, 1997., Tom III, str. 1503-1505).

Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta