Iz prošlosti autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve (Mitropolije crnogorske)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Stoljećima nezavisna, autokefalna Crnogorska crkva (Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, Crnogorska mitropolija, Cetinjska mitropolija) nije pokazivala, emanirala nikakvu zavisnost od bilo koje druge pomjesne crkve, bilo da je u pitanju Carigadska (Vaseljenska) patrijaršija ili Ruska pravoslavna crkva (Petrogradska mitropolija) ili koja god druga pavoslavna crkva.

Crnogorska crkva bila je državna crkva Knjaževine i Kraljevine Crne Gore.  Njene poglavare, u sekularnoj Crnoj Gori, birao je suveren-državni poglavar, apsolutni prosvijećeni monarh-Knjaz/Gospodar, kao nosilac najviše centralne vlasti u državi. Ranije, do knjaza Danila poglavare Crnogorske crkve birao je vjekovima i potvrđivao narod, kao nosilac suvereniteta, preko svojih izabranih legitimnih plemenskih predstavnika i starješina na Crnogorskom glavarskom i narodnom opštem zboru.

Odluke Knjaza Danila i Knjaza Nikole o izboru poglavara-mitropolita arhiepiskopa Crnogorske crkve i drugih episkopa bile su neporikosnovene, u državno-pravnom značenju, kao što su i za crkvu bile imperativne i obavezujuće i one su bile sprovedene u djelo.

Tako je, nakon nekoliko godina od proglašenja Crne Gore za Knjaževinu, knjaz Danilo Petrović-Njegoš za mitropolita Crnogorske crkve (Mitropolije Crnogorske) izabrao i imenovao izvanjca Nikanora Ivanovića iz Dalmacije (Srbina iz Drniša, pod izgovorom da je on “porijeklom Crnogorac”), a tog istog Nikanora Ivanovića je odmah nakon Danilovog ubistva u Kotoru, razriješio iste 1860. godine dužnosti mitropolita, kao nedostojnog položaja i čina i oduzeo mu titulu i zvanje – knjaz Nikola I Petrović-Njegoš uz snažnu podršku i odlučnost njegovog oca velikog vojvode Mirka Petrovića-Njegoša, predsjednika Crnogorskog Senata.

Knjaz Nikola (od 1910. Kralj), u svojstvu državnog poglavara, suverena, svojom voljom i odlukom, izabrao je tokom svoje vladavine, trojicu mitropolita koji su bili na čelu Crnogorske crkve i i to: najprije, mitropolita i arhiepiskopa Ilariona Roganovića iz Cuca, potom, mitropolita i arhiepiskopa Visariona Ljubišu iz Paštrovića (kojega je knjaz Nikola postavio i na duznost Ministra prosvjete i crkvenih poslova Knjaževine Crne Gore) i najzad, mitropolita i arhiepiskopa Mitrofana Bana iz Grblja.

Hirotonija crnogorskih mitropolita van Crne Gore nije značila bilo kakvu podložnost ili zavisnost Crnogorske crkve od crkve u kojoj su se svečano, u različitim periodima, kanonski rukopolagali mitropoliti crnogorski.

Navodimo u ovom kontekstu dva važna istorijski izvora, odnosno, svjedočenja o nezavisnosti, autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve (Mitropolije Crnogorske).

Naime, tu činjenicu o nezavisnosti, autokefalnosti Crnogorske crkve konstatuje i italijanski novinar, publicista i političar Viko Mantegaca (rođen 1856., umro 1934), koji je boravio u Knjaževini Crnoj Gori i upoznao se podrobno sa stanjem u njoj.

Između ostalog, Mantegaca se neposredno upoznao, i sa stvarnim, pravnim ali i istorjskim statusom Cnogorske crkve i o tome je lično ostavio zapise, odnosno, to je objavio u svojoj knjizi, koja je izašla iz štampe u Firenci, avgusta-septembra 1896.

Naime, Viko Mantegaca piše u knjizi o Crnoj Gori i ovo:

“Vjera se, naime, u Crnoj Gori, poistovjećuje sa otadžbinom. Tokom vjekovnih borbi sa Turskom, Crnogorci su istovremeno branili i svoj krst časni i svoju otadžbinu. Crnogorski narod svojim svecima smatra više one koji se istaknu svojom hrabrošću i patriotizmom nego nekim svojim vjerskim vrlinama. Primjer za to je veliki vladika Petar I koji je odmjerio svoje snage i sa Napoleonovom vojskom. Tom prilikom pomogao mu je i sam ruski car među čijim redovima se tada nalazio i Đorđe Vojnovic kao oficir sa visokim vojnim činom. On je, inače, predak aktuelnog sekretara knjaza Nikole I. (Vjerovatno autor misli na Luja Vojnovića iz Dalmacije, rođnog u Splitu 1864., koji je bio u službi knjaza/kralja Nikole i crnogorske Vlade kao sektetar i vršilac dužnosti ministra pravde-op. N.A). Crkva je vladiku (Petra I Petrovića Njegoša-op. N. A) tek kasnije proglasila svecem, dok je on u narodu mnogo ranije slovio za svetog čovjeka. Od tog vremena se, stoga, kad god se pomene vladajuća dinastija kaže: “Sveta loza Petrovića”. Sam narod je ucinio mnogo više: detronizovao je jednog da bi proglasio drugog sveca. Naime, vladika Petar Petrović I je na izvjestan način bacio u zasjenak svetog Petra apostola, tako da se 29. juna u Crnoj Gori (po starom kalendaru, a po novom 12 jula-op. N. A) slavi Sveti vladika  Petar I. (Slavljenje dana Petra I poklapa se sa Lucindanom, a s Petrovdanom-op. N. A).

U cijeloj crnogorskoj kneževini zvanična vjera je pravoslavna, a Crnogorska crkva je nezavisna od ekumenskog patrijarha. U stvari, njena zavisnost je samo nominalne i formalne prirode i ogleda se u tome da kad se naimenuje mitropolit crnogorski, onda samo njegovo postavljenje bude saopšteno ekumenskom patrijarhu. Ovakvom formalnošću zadržava se, ili se dobija privid da se još održava princip jedinstva pravoslavne crkve”.

(Naslov originala: Vico Mantegazza “Al Montenegro note ed impresioni”, Firenze, 1896. Citirano prema: Viko Mantegaca, “U Crnoj Gori-biljeske i utisci”, s italijanskog prevela Vesna Andrejevic, redaktor prevoda Drago Cupic, urednik prof. dr. Dragan K. Vukcevic, CID, Podgorica, 2008., str. 210- 211).

Međutim, činjenica da se u našoj istoriji, ne uvijek, naravno, ali u XIX vijeku dakako, obavještavao službeno carigradski patrijarh o izboru crnogorskog mitropolita nije predstavljala nikakav simbol, znak ni iskaz formalne ni nominalne statusne zavisnosti Crnogorske crkve od Carigradske patrijaršije, već je to bio samo dobar običaj i lijepa praksa uzajamnog poštovanja u odnosima između Carigradske patrijaršije i pomjesne Crnogorske crkve, s obzirom na činjenicu da među pravoslavnim crkvama ne vlada centralistički odnos, nema hijerarhije i subordinacije u vlasti i moći u međusobnim odnosima, već vlada princip sabornosti i autokefalnosti, a carigradski patrijarh je prvi među jednakima i njegova titula je počasna kao prvog u istoriji pravoslavnog patrijarha.

Poglavar Crnogorske crkve mitropolit Mitrofan Ban slavio je službeno 6. aprila 1910. godine na Cetinju jubilej 25 godina arhijerejske sluzbe na mitropolitskom tronu. Tada je dobio veliki broj pisama i čestitki iz zemlje i inostranstva.

Na Cetinju, na svečanoj proslavi, između ostalih, povodom jubileja Mitrofana Bana govorio je tada i klirik Crnogorske crkve protojerej Krsto Matanović (iz Ceklića, Katunska nahija). U svom govoru, pored ostalog, tada je protojerej Krsto Matanović eksplicitno pomenuo Pravoslavnu Crnogorsku crkvu i istakao zasluge mitroolita Mitrofana Bana za drzavu, crkvu i narod.

U tome govoru od 6. aprila 1910. protojerej Matanovic, pored ostalog, je naveo:

“Podizao je crkve, širio hriščansku blagost i rijecju i djelom, vjeru i moral usađivao u narod, na cemu nije zaostao, već se odao i drugome radu da, kao prvi crkveni pisac raspravlja i piše o onim predmetima, koji već u prosvjetni djelokrug spadaju; da i književnošću crkvu našu bogati, da i svijetu van granica Crne Gore pikaže, da i Pravoslavna crnogorska crkva njeguje i gaji prosvjetu i knjigu-i na prosvjetnom se polju istakao kao dobar znalac i vrijedak radenik”.

(“Sabrana djela Mitropolita Mitrofana Bana”, knjiga broj 7, “Spomenica o dvadesetpetodišnjici arhijerejske službe”, Cetinje, 1999., priredio prof. dr Vuk Minic, str. 12. Navedena Spomenica je prvobitno objavljena na Cetinju 1911. godine).

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta