Nahija Mrkojevići (Merkodlar) u defteru (popisu) skadarskog Sandžakata iz 1485. godine i neki istorijski podaci o njima do kraja XVII stoljeća
za aktuelno.me
Piše: Mr Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar
Mrkojevići su bili primarno slovensko-dukljanske, ali jednim dijelom i ilirsko-romanske etnogeneze. Nerijetko plasirane u istoriografiji i propagandi, primarno nenaučne, a u suštini, ideološko-političke i druge tendeciozne tvrdnje da su Mrkojevići „srpsko pleme“ i da su „srpskog porijekla“ u etničkom, istorijskom, smislu nemaju naučnog osnova, odnosno, uporišta u relevantnim drevnim istorijskim izvorima.
U doba dinastije Vojislavljević i njenih realnih, objektivnih krvno-srodničnih i statusnih prethodnika-preteča (X-XII vijek), današnji Mrkojevići (Mrkovići) su obuhvatali prostor koji po opisu u Ljetopisu popa Dukljanina („Regnum Sclavorum“) geografski odgovara ondašnjoj Župi Prapratna, koja se nalazila između Bara i Ulcinja, a koja je bila sjedište nezavisne i prve crnogorske države Duklje/Zete i njenog samostalnog vladara kneza Stefana Vojislava (Dobroslava)[1], formalnog rodonačelnika dinastije Vojislavljević. Osnovano se pretpostavlja da je prostor nekadašnje Župe Prapratne u suštini prostor savremenih Mrkojevića[2]. Takođe, u istoriografiji postoje tvrdnje da je knez Vojislav sahranjen u crkvi svetog Andrije u Prapratni, ali još nauka nije uspijela utvrditi konkretno đe se to tačno, u smislu lokaliteta, nalazi[3].
U istorijskim izvorima Mrkojevići (Mrkovići, u pitanju su sinonimi) se, na osnovu dosadašnjih objavljenih istraživanja, prvi put pominju početkom XV vijeka, odnosno 1409. godine, što bilježi i znameniti česki istoričar dr Konstantin Jiriček[4]. Označeni su tada, Mrkojevići, kao Li Marchoe kod Bara i to u izvorima Mletačke Republike, Republike Venecije i predstavnika njihovih oblastnih vlasti na Jadranu[5]. Takođe, tokom XV i XVI vijeka, u mletačkim izvorima pominju se Mrkojevići (Mrkovići), na području Bara i to: 1449. godine- nominovani su kao de Marchois, kao i više od jednog stoljeća docnije, i to 1559. godine, kada su označeni i atribuirani kao Marcovichi kod Bara[6]. To su samo neke nominacije, atribucije Mrkojevića iz istorijskih izvora mletačke provenijencije u XV i XVI stoljeću.
Kada je riječ o istorijskom izvoru, mletačkom dokumentu, s početka 1449. godine, relevantno je reći da on kazuje, kako istoričar, medijavelista, prof. dr Ivan Božić, akademik, konstatuje: „23. januara 1449. godine, Senat[7] je potvrdio povlastice kojima su ustupljeni posjedi u predjelu Poprat[8] od strane mletačkog upravnika Bara objema družinama Mrkojevića“[9], te se, dalje, veli: „Ravnica Poprat, predviđena najprije za snabdijevanje barske tvrđave, ustupljena je Mrkojevićima uprkos protesta gradske opštine“.[10]
Mrkojevići (Mrkovići) su obuhvaćeni i prvim popisom Skadarskog sandžakata iz 1485. godine, što je od posebnog značaja za istorijsku nauku, posebice, za istraživače prošlosti Mrkojevića i u interpretaciji iste. Mrkojevići su u tome defteru (popisu) navedeni kao zasebna oblast u sastavu Skadarskog sandžakata, i to kao nahija Merkodlar (Mrkojevići), pošto su, usljed osmanskih osvajanja i jake osmanske (turske) opsade Bara 1478. godine, u teškim okolnostima bili primorani da se tada podvlaste Sultanu (Omanskom Carstvu), odnosno, „gospodaru sa Bosfora“, kako piše akademik prof. dr Bogumil Hrabak[11].
O statusu nahije Mrkojevići, tada zavisne od osmanskih vlasti u Skadru, elem, relevantno svjedoči i Defter Skadarskog sandžakata iz 1485. godine. Navedenim defterom, odnosno, popisom Skadarskog sandžakata iz 1485. godine „obuhvaćeni su djelovi Crne Gore, koji su bili organizovani u 11 nahija, i to: Plav, Komnin (Berane), Zla Rijeka (Andrijevica), Kuči, Piperi, Komarani (dio Bijelog Polja), Mrkojevići (između Bara i Ulcinja), Krajina (pokraj Skadarskog jezera), Bjelopavlići, Šestani i Podgorica“[12].
Naime, u tome Defteru iz 1485. godine dat je, između ostalih, i popis nahije Merkodlar, odnosno, hasa Mrkojevići, koji je tada pripadao Skadarskom sandžakatu, a u kome se, u prijevodu tog dokumenta sa albanskog na crnogorski jezik, precizira struktura stanovništva ondašnjih Mrk(oje)vića, koji su potpali pod vlast Osmanskog carstva, nekoliko godina ranije (i to 1478. godine).
Ako uzmeno u obzir onomastiku (antroponime, patronime…) stanovnika plemena Mrkojevići, koji su popisani u tom osmanskom (turskom) defteru iz 1485. godine, uočavamo da su oni dominantno bili slovenski, dukljansko/zetski, ali i jednim, manjim dijelom iliro-romanski i albanski. Prema tome Defteru, Mrkojevići su tada imali 140 kuća, odnosno, domaćinstava, od kojih je 20 bilo samaca, odnosno, momačkih kuća, t.j., ljudi koji su živjeli bez porodice ili odvojeno od ostalih članova familije. Iz tog Deftera (popisa) od 1485. godine, zaključujemo da su se Mrkojevići, bavili tada primarno zemljoradnjom, ratarstvom, voćarstvom, povrtlarstvom i da su uzgajali, za egzistencijalne i druge svrhe, neke vrste domaćih životinja, te da su plaćali, poreske obaveze, dažbine (harač) nadležnim osmanskim vlastima, kojima su se nešto ranije morali podvastiti.
U tom Defteru (iz 1485) se izričito navodi da postoji zasebna nahija Merkodlar- Mrkojevići; da se ona nalazi „podaleko od obale“, i „zavisi od Skadra“ i da je „has Sandžakbegov“, te da imaju svog strarješinu kome pripada taj has. Relevantno je navesti da se, u tome Defteru iz 1485. godine, daje poimenični popis stanovnika Mrkojevića (nahije Merkadlar), sa vlastitim imenima i imenima oca njegovih žitelja, ali bez navođenja prezimena. Navode se, tada, popisani stanovnici Mrkojevića i to su tada, prema tom popisu, bili:
„Stoja Popov; Vjakola, sin Malca, i njegov sin; Bulza, njegov brat; Miloš, sin Nikše; Damjan, sin Stoja; Pejan Skradov; Milosav Novakov; Utukmo (Otokmo) Petrašev; Nikola Jovanov; Breza Radičev; Breža Stepanov; Dabza Gojakov; Pejan Andrijin; Andrija, brat Dabze (Dabza); Brabza, njegov brat; Dupko, sin Andrijin; Valza, njegov brat; Ivza (Iveza), sin Novakov; Ivza, sin Vukov; Dobrič, njegov brat; Đurko, sin Kala; Dabza, sin Ivana; Broza, njegov sin; Branura, njegov sin; Andrija Ivanov; Nenko Ivanov; Dralza, sin Nenkov; Dimitar Zupanov; Nikeza Andrijin; Breza Brajanov; Iton Nikolin; Vukac Đurašev; Nenko, njegov brat; Marko, njegov brat; Duka Stepanov; Đurin, njegov sin; Nenko Nenkov; Vukac, njegov brat; Pejoza Nikolin; Nenko, sin Stepana; Stepko Dabzin; Petro, sin Dancula; Pop, njegov sin; Marko, sin Tole; Breza, njegov brat; Andrija, njegov brat; Stoja Bojkov; Petro, sin Nikše; Marko Nikolin; Đurica, sin Mladenov; Nikeza, sin Djuričin; Dabza, sin Cvetkov; Mladen, sin Mićov; Vukac Vučićev; Marko, sin Kalođera; Stepan Dabizivov; Ivza Nikolin; Dabza, njegov brat; Pejoza, njegov brat; Bulza, njegov brat; Bulza, sin Milošev; Dajica, njegov brat; Lekeza, njegov brat; Nulic (Nulec), sin Đurašina; Belic, sin Đurašina; Radič, sin Slavkov; Đuraca, sin Popov; Broza, njegov brat; Stepan Bogdanov; Marko Nikolin; Doroza, sin Petrašina; Broza Nikolin; Daboza Milošev; Daboza Božičkov; Nikza, njegov brat; Vuča Vukčev; Pejoza, njegov brat; Mastorić, njegov brat; Broza Dabzin; Bkuza, njegov brat; Đuroza, sin Djetaša; Dabza Nikolin; Groboza Prinov; Broza Čorodinov; Rivanko, sin Goje; Petro, njegov brat; Nikaš, sin Dabov; Dabo, njegov sin; Rado, njegov sin; Nikaš, sin Lazarev; Doro, njegov brat; Tanuš, njegov brat; Tomaš, sin Miloša; Krajica Dukuletov; Nikolica, sin Pavlov; Pejan Nikolin; Dabo Bolšinov; Dobrosa, sin Đurkov; Dabo, sin Stepkov; Nulica, sin Bukmira; Maleza, njegov sin; Radič Količin; Ivza, sin Rajkov; Mladoza, njegov brat; Dabla, sin Kalođera; Dabza, sin Đonov; Ilica, sin Dabze; Pavlica, njegov brat; Petrič, sin Rajkov; Nulić, sin Kalimanov; Mladen Mrkšin; Miloza Nikolin; Vukac, sin Dragašina; Nenko, sin Raglov; Dobroza, njegov brat; Branura, njegov brat; Dabza, sin Više; Mlajko Bašić; Debko Bogdanov; Marko, njegov brat; Dimitraš Pejanov; Pejoza, sin Dabojev; Daboza, sin Đordjia; Branura Bratov; Bjela, njegov brat; Đuro, njegov brat; Tole Nikčin; Bjela, njegov brat; Petro, sin Kalimana; Šano, njegov sin; Kalza, sin Vukče; Cvetoza, njegov brat; Bogdan Kaliman; Stović Kaliman; Miloš Kaliman; Kaloza Dabizivov; Miloš Kalinov; Vjako, sin Popov; Lator; Dimitraš, njegov brat; Nikola, njegov brat; Andrija, njegov sin; Vlajko Nikšin; Daboza Marinov; Kalza Nikolin; Lekeza Nikolin; Nikola, sin Gamrov; Pop Marko; Buleza Krabinov; Stepan Pejanov; Djuro, njegov brat; Ivan Prinov; Stoja Busarev; Vadoslav Vukašinov; Dabo, sin Ivanov; Stajko, sin Radula; Đura, sin Burdiva; Kolca Zojnikov; Virageza Bulacev“[13].
***
Slovensko i primarno dukljansko-zetsko pleme, među kojima je bilo i određenog, ne malog, dijela iliro-romanskog etničkog elementa – Mrkojevići, je sredinom XVI vijeka bilo u religijskom smislu dominantno hrišćansko, na što upućuje i konkretni podatak da je starješina toga plemena oko 1550. godine, bio hrišćanski (pravoslavni) sveštenik pop Stefan, koji je živio u mrkojevićkom naselju Ravni (Ravanj, Ravan), i to, kako tvrdi publicista Čedomir Ratković, „ispod padina brda Crne Stijene. Protiv volje barske vlastele pop Stefan je oženio sina i udao jednu kćerku u Baru“[14]
Pored navedenog, a što se tiče podataka iz prošlosti Mrkojevića u XVI vijeku, bitno je, u ovom kontekstu, navesti da su oni, konkretno, obuhvaćeni i osmanskim Defterom (popisom) za Skadarski sandžakat iz 1582. godine. Kako piše istoričar prof. dr Mustafa Memić, tada je, istim popisom, navedeno da Mrkojevići imaju 392 domaćinstva, te da je „tada je na ovim prostorima evidentirano samo 10 muslimanskih domaćinstava“[15]. Očevidan je na prostoru Mrkojevića, u tome periodu, značajan porast njegovog stanovništva u odnosu na stanje od vijek ranije.
U određenom smislu, tokom XVII i početkom XVIII vijeka, demografska i vjerska struktura Mrkojevića počela se, u izvjesnom značenju, i dodatno mijenjati, jer su se, prema istoriografskim saznanjima, neke nove porodice i bratstva naselili na to područje, odnosno, doselili su se novi stanovnici- na područje starih i postojećih Mrkojevića, i onih koji su se potom tu i nastanili.
Poslije izvršenog progona muslimana (Muslimana-odrednica je u vjerskom značenju) iz Herceg Novog 1687. godine, značajan dio tamošnjeg muslimanskog stanovištva-iz Herceg Novog i šire, iz Boke Kotorske, ali primarno iz Herceg Novog i okolnog mu područja, tada je bio prinuđen da napusti to poručje. Tada je oko 2.100 muslimana sa tog postora deportovano u Bar[16].
Jedan značajan dio njih, iseljenika sa područja Herceg Novog i okolinih predjela iz Boke Kotorske, nakon migracije, primarno prinudne, naselio se na barsko-ulcinjsko područje, a jedan dio tih izgnanika, sa navedenog prostora, sticajem okolnosti, došao je u Mrkojeviće i tu se naselio, nastanio. Naime, u Mrkojevićima (Mrkovićima) su se tada, kako navodi istoričar prof. dr Mustafa Memić, „naselila hercegnovska[17] bratstva: Seferovići, Bećirovići, Bajramovići, Durakovići, Musići, Kurtovići, Isakovići, Kasumovići…“[18]. Dakle, jedan ne mali broj „izgnanih Hercegnovljana zadržao se tom prilikom u okolini Bara i naselili se u Mrkojeviće, gdje je tada bilo malo muslimana. Među bratstvima koje su se tada iz Herceg Novog i drugih djelova Boke Kotorske, naselila u Mrkojeviće spominju se: Hodžići, Seferovići, Beširovići, Bajramovići, Durakovići, Musići, Kurtovići[19], Isakovići i Kasumovići“[20].
Dr Mustafa Memić, dalje, piše da su se kasnije u Mrkojeviće iz sela Godijevo (Godinje) u Crmnici naselili Perazići[21]. Perazići iz Crmnice, koji su došli u Mrkojeviće, bili su najprije pravoslavci (hrišćani), ali su, stigavši u Mrkojeviće, potom primili islam. Perazići iz Mrkojevića su porijeklom iz sela Godinja (Crmnica) i kako tvrdi dr Mustafa Memić „u drugoj polovini XVII v., izbjegli su u Mrkojeviće zbog ubistva spahije“[22].
Istoričar dr M. Memić, u navedenoj knjizi, neposredno pišući o Mrkojevićima, kao i o nekoliko bratstava koja su se doselila, odnosno, naselila taj prostor u XVII vijeku (o čemu smo prethodno govorili), ali i o onim bratstvima koja su od davnina autohtono tu živjela, konstatuje i ovo: „Ova su bratstva zadržala svoja prezimena koja su ih prije naseljavanja nosila u Herceg Novom i Crmnici“[23]. On navodi i to da su naseljenici u Mrkojevićima, sa prostora Herceg Novog, bili „stari muslimani“[24] i da su „imali prelomni značaj za širenje islama u ovom kraju“[25], što je tvrdnja podložna, u određenom smislu, istoriografskoj problematizaciji i diskusiji, kada se to tiče njegovog stava o ključnim (prelomnim) faktorima koji su uticali na, inače, dugotrajni, viševjekovni, istorijski proces islamizacije u Mrkojevićima.
Dalje prof. dr Mustafa Memić piše: „Staro stanovništvo Mrkojevića velikim dijelom primilo je tada islam, zadržavajući najčešće svoja ranija prezimena, pa se kao muslimani u ovom kraju u njemu nalaze: Dapčevići, Perazići, Petričevići, Dabezići, Kalezići, Nikezići, Kalamperovići[26], Bojići i drugi. Spahovići[27] (treba Spahići-nap. N.A.) i Kadići, koji se javljaju na ovom prostoru, najvjerovatnije su sačuvali svoja prezimena po osnovu statusa svojih predaka“[28]. Za Mrkojeviće, dalje, navodi istoričar prof. dr Mustafa Memić da je o njima pisalo više autora, te da su „oni ukazivali na određene specifične osobine Mrkojevića koje su se posebno izražavale u njihovoj tolerantnosti prema pripadnicima svih drugih vjera, iako su oni veoma privrženi islamskoj religiji. Imaju i neke jezičke, svadbene i druge običajne karakteristike. Svoj jezik nazivaju „naški“ kao i podgorički muslimani. Sačuvan je i veoma tolerantan odnos prema njima i pripadnika drugih vjeroispovijesti i nacionalnosti. To je dolazilo do izražaja i prilikom izgradnje njihovih prvih džamija. Razvijali su se kao uzorna plemenska zajednica. Bili su jedini pripadnici plemena koja su živjela u okolini Skadra[29] kojima je i u vrijeme Osmanlija dozvoljavano da se Skadrom kreću naoružani, što su činili i kada su tamo odlazili na pijacu“[30].
U kontekstu ove naracije, smatramo da je od značaja navesti i to da su se, prema određenim istrijskim izvorima, koje prate istoriografski zaključci, početkom XVII vijeka, u Mrkojevićima naselili i Spahići[31] (bratstvo), a Abazovići (pripadnici tog bratstva) su došli iz Ulcinja.[32]. Međutim, za porijeklo Abazovića u Mrkojevićima postoje i drugačiji istorijski podaci i tvrdnje, koji negiraju iskaze da su oni u Mrkojeviće došli, naselili se iz Ulcinja. Mi sa sigurnošću ne tvrdimo da je to tako bilo; u istoriografiji postoje o tome oprečna mišljenja, ali smo dužni u metodološkom, naučnom smislu navesti podatke i stanovište istoričara Memića, koji o tome piše u naučnoj monografiji.
Mrkojevići su, istorijski, vjekovima bili prilično autohtona i dugo vremena homogena sredina, sa stanovišta njihovog primarnog slovenskog, ali dijelom i ilirsko-romanskog etničkog porijekla, ali treba u tom smislu uzeti i činjenicu da je, krajem XVII i početkom XVIII vijeka, došlo do određenih demografskih promjena i u vjerskom smislu, s obzirom na proces širenja islama na ovim prostorima. Značajan dio Mrkojevića, dugo je ostao u hrišćanskoj (pravoslavnoj) vjeri i proces njihove islamizacije, dugo je trajao, a jedan manji dio Mrkojevića su i danas hrišćani u religijskom smislu (pravoslavci i katolici) i zadržali su raniju religiju.
[1] Vidi o tome i: Čedomir Ratković, „O Mrkojevićima je riječ“, „Glas Mrkojevića“, broj 2, od decembra 2020, str. 28.
[2] Mahmut Metanović, „Mrkojevići i istorijski razvoj“, (diplomski rad iz istorije), Nikšić, 2001, str. 7. Metanović je diplomirao istoriju na Filozofskom fakultetu u Nikšiću sa navedenom temom pod mentostvom prof. dr Miomira Dašića, akademika CANU.
[3] Vidi o tome: Dr Radoslav Rotković, „Kratka ilustrovana istorija crnogorskog naroda“, Cetinje, 1996 i Mahmut Metanović, citirani rad, str. 7.
[4] Dr Konstantin Jiriček, „Istorija Srba“, Beograd, 1952, str. 75, 85 i 199.
[5] Mahmut Metanović, „Mrkojevići i istorijski razvoj“, (diplomski rad iz istorije), Nikšić, 2001, str. 7.
[6] Vidjeti o tome: Risto Kovinanić, „Pomeni crnogorskih plemena u Kotorskim spomenicima“, knjiga 2, Titograd, 1964, str. 63 i Mahmut Metanović, navedeni rad, str. 7.
[7] Mletački Senat
[8] Vjerovatno prostor nekadašnje Župe Prapratna iz dukljanskog perioda crnogorske prošlosti, koju pominje pop Dukljanin (pretpostavlja se da je to dukljansko-barski nadbiskup Grgur) u svom djelu „Kraljevstvu Slavena“ („Ljetopis popa Dukljanina“).
[9] Prof. dr Ivan Božić, „Nemirno primorje XV veka“, Beograd, 1979, str. 295 i i Mahmut Metanović, „Mrkojević i istorijski razvoj“, (diplomski rad iz istorije), Nikšić, 2001, str. 7.
[10] Ibidem
[11] “Bar grad pod Rumijom” (grupa autora), Bar, 1984. str. 39.
[12] Prof. dr Mustafa Memić, „Bošnjaci (Muslimani) Crne Gore“, „Almanah“, Podgorica, 2003., str. 31.
[13] Dr Selami Pulaha, „Defteri i Registrimit te Sanxhakut te Shkodres i vitit 1485“, I, Tirane, 1974. (Defter o popisu stanovništva Skadarskog sandžaka 1485), Akademija nauka Albanije, Institut za istoriju, Tirana, 1974, str. 141-143. Vidi o tome i: Bozidar A. Vukčević, “Šestani, Krajina i Mrkojevići 1485. godine“, objavljeno na internet stranici: www.montenet.org. U radu Božidara A. Vukčevića dat je prijevod navedenog popisa Mrkojevića odnosno teksta kojeg je na albanskom jeziku objavio Selami Pulaha na naš jezik.
[14] Čedomir Ratković, „O Mrkojevićima je riječ“, „Glas Mrkojevića“, broj 2, od decembra 2020, str. 28.
[15] Dr Mustafa Memić, „Bošnjaci (Muslimani) Crne Gore“, „Almanah“, Podgorica, 2003., str. 71.
[16] Ibidem, str. 20.
[17] Ta bratstva su i tada dok su žvijeli u Boki Kotorskoj već bili muslimani, odnosno, bili su od ranije prihvatili islam.
[18] Dr Mustafa Memić, citirano djelo, str. 20.
[19] On navodi Kustovići. Mislimo da je u pitanju je slučajna tehnička greška. Ispravno je reći Kurtovići, a ne Kustovići. Kurtovići su bratstvo u Mrkojevićima.
[20] Ibidem, str. 71-72.
[21] Ibidem, str. 72
[22] Ibidem, str. 64.
[23] Ibidem, str. 72
[24] Ibidem
[25] Ibidem
[26] Autor, vjerujemo, slučajnom, tehničkom greškom, umjesto ispravno, kao što treba – Kalamperovići, navodi “Kolumberovići”, ali mi smo se opredijeli da navedemo tačan naziv starog istorijskog bratstva Kalamperovića u Mrkojevićima, uz rečenu dobronamjernu (bona fides) primjedbu.
[27] Mislimo da treba da glasi: Spahići, a ne Spahovići i da je u pitanju slučajna tehnička greška autora.
[28] Dr Mustafa Memić, citirano djelo, str. 72.
[29] Mrkojeviću su geografski, teritorijalno prilično i više od toga udaljeni od Skadra-nap. N. A.
[30]Dr Mustafa Memić, citirano djelo, str. 72
[31]Dr Mustafa Memić, c.d., str. 21.
[32] Ibidem
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta
Ovo je zanimljivo za Mrkojeviće i nizakogavise.