Crnogorski rodoljubi u izbjeglištvu u borbi za postojanje slobodne i nezavisne Crne Gore (1919-1920)

Za aktuelno.me

Piše: mr. Novak ADŽIĆ, doktorand istorijskih nauka

Ustaničke crnogorske, emancipatorske, četovođe i borci ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE, a protiv srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore, oficiri  Radojica M. Nikčević i Nikola S. Nikolić iz italijanskog grada Brindizija 19. juna 1919.godine, su, preko generalnog crnogorskog konzulata u Rimu i generalnog konzula Velimira- Veljka Ramadanovića, poslali pismo Jovanu S. Plamencu, u Parizu, u kojemu vele sljedeće:

“Gospodine Ministre,

Opunomoćeni od strane ustaša i naroda Crnogorskog, tj.naših jednomišljenika, koji se bore za slobodu i samostalnost Crne Gore,  i za Uzvišenog Kralja Gospodara, a opunomoćeni od ustaškog odbora, sa potvrdom g.g. Živka M. Nikčevića sekretara Ministarstva unutrašnjih djela i Milisava Nikolića sudije i narodnog poslanika, doputovali smo u Brindizi 18.06.1919.god.

Gospodine Ministre,

1.Pod % sprovodimo vam protest kojega molimo da ga iznesete  na javnost pred Konferencijom mira i dokažete Konferenciji da nam je nemoguće pod okovima Aleksandrovih i Pašićevih razbojnika ni dan živjeti.

O za Boga ima li pravde, ima li Boga, ima li ikoga na zemlji da nam pomože ili ćemo dovijek ovako ostati da u nevolji umiremo i muka se mučimo. Ni dahije u vrijeme Turske, ni Smail aga Čengić nijesu više jada dali sirotinji nego što nam rade sada srpske vlasti u Crnoj Gori. 

2. Pod % sporovodimo vam naše punomoćje potvrđeno od strane ustaškog odbora.
3. Sprovodimo vam jedno pismo od strane gospodina Živka Nikčevića koje ide lično za gospodina predsjednika J.S. Plamenca, i g.ministra vojnog Milutina Vučinića.

Mi čekamo u Brindizi. Zato čekamo od vas odgovor, jer se mi moramo opet povratiti u Crnu Goru.“.

(DACG, OSIO-novi period Podgorica, zbirka Jovana S. Plamenca, dok. br. 94, Radojica M. Nikčević i Nikola S. Nikolić-Kraljevskom crnogorskom ministru predsjedniku gospodinu Jovanu S.Plamencu, Neji kod Pariza, Brindizi 19.VI.1919.godine).

U političkoj borbi za ostvarivanja prava na državni opstanak Crne Gore, bivši ministar i predsjednik crnogorske vlade Lazar Mijušković, te inženjer sa fakulteta politehnike u Cirihu Pavle Popović i još nekoliko istaknutih crnogorskih državnih činovnika i studenata emigranata, iz Švajcarske, tražili su od Pariske mirovne konferencije da pravedno i što prije riješi crnogorsko pitanje. Tako su, početkom avgusta 1919. godine, Crnogorci iz Švajcarske uputili protest Konferenciji mira u Parizu i adresirali ga francuskom predsjedniku vlade Žoržu Klemansou, predsjedniku Mirovne konferencije. Taj protesni telegram glasi:

„Njegovoj Ekselenciji

Gospodinu Klemansou

predsjedniku Konferencije mira u Parizu

Bolno potreseni strahovitim vijestima koje nam stižu iz nesrećne naše otadžbine, potpisani u ime Crnogoraca izbjeglih u Švajcarskoj, pripisujemo velikim dijelom te najnovije nesrećne događaje, kao i građanski rat koji bijesni u našem junačkom narodu, odugovlačenju i oklijevanju Konferencije Mira koja je imala i ima na raspoloženju sva potrebna sredstva za brzo i pravedno rješenje naše stvari, koja nije komplikovana nikakvim teškim posljedicama. Svjesni svoga prava slobodnih ljudi, i pozivajući se na moral, pravdu i jednakost kako prema velikim tako i prema malima, mi ištemo, sa respektom ali najenergičnije, da se naše pitanje neodložno riješi“^[1].

Taj protesni akt potpisali su: Lazar Mijušković, bivši ministar predsjednik, Pavle Popović, inžinjer, doktor Jovan Vukić, doktor prava Ivo Jovićević, L. Filotić, student ekonomskih nauka, Vasilije Popović, kandidat medicine iz Ženeve, S. Kosić, kandidat ekonomskih nauka, Božo Krivokapić, kandidat prava, Dušan Krivokapić, student, M. Miljević, student književnosti.^[2]

Pavle Popović u vladi u izgnanstvu Jovana S. Plamenca (1919-1921) bio je od 1920. godine Načelnik odjeljenja za građevine i saobraćaj u Ministarstvu finansija i građevina^[3] na čijem se čelu nalazio ministar Milo M. Vujović. Pregnantan i patriotski posvećen borbi za državnu egzistenciju i međunarodni subjektivitet i individualitet Crne Gore, inženjer Pavle Popović je bio protagonista teze i zahtjeva da se crnogorskom narodu omogući poštovanje principa nacionalne suverenosti, odnosno, načela samoopredjeljenja naroda. U tom smislu on je, 1. februara 1920. godine, sačinio na francuskom jeziku „Projet pour une Consultation populaire au Montenegro“ („Projekat za narodno izjašnjavanje u Crnoj Gori“). Dostavio ga je italijanskom ministarstvu inostranih poslova. Taj projekat podržala je nejska crnogorska vlada, a, izgleda, da je u italijanskoj diplomatiji naišao na povoljan prijem^[4]. Navedeni dokument Popović je dostavio i predsjedniku Vlade Jovanu S. Plamencu u Parizu, a njegovu kopiju poslao je Generalnom konzulatu Kraljevine Crne Gore u Rimu, na čijem se čelu nalazio generalni konzul Velimir-Veljko Ramadanović. Popovićev „Projekat za narodno izjašnjavanje u Crnoj Gori“^[5], u prijevodu s francuskog, na crnogorski jezik, glasi:

„Konferencija miru odlučila bi:

1. da zvanično prizna zasluge i žrtve ove savezničke zemlje tokom svjetskog rata;
2. da joj pruži sva neophodna sredstva da bi mogla da se slobodno izjasni o svom budućem nacionalnom i međunarodnom postojanju.

Radi sprovođenja u praksu tačke 2, Konferencija bi odlučila sljedeće:

1. a) Srpsko-hrvatsko-slovenačka vojska i civilni i vojni činovnici koje je ova kraljevina imenovala napustili bi crnogorsku teritoriju pošto zemlju predaju regularnoj vladi Crne Gore, koja bi ušla u zemlju u pratnji kraljevskog britanskog pješadijskog puka i jednog pješadijskog puka u SAD.
2. b) Pošto je kralj Nikola od Crne Gore izrazio želju, u saglasnosti sa svojom vladom i na temelju prava koja mu daje uslov njegove zemlje, da njegov zakoniti nasljednik princ Mihailo, u svojstvu regenta, prati crnogorsku vladu i savezničke vojne snage, ovaj princ bi bio smatran jedinim i zakonitim predstavnikom krune.
3. c) Sile zastupljene u okupacionim trupama i kraljevska crnogorska vlada saglasile bi se da prihvate kao vrhovnu i privremenu vlast Savjet od 3 člana, koji bi djelovao u ime regenta i kao njegov privremeni staratelj. Budući da predsjednik ima pravo na dva glasa, imenovala bi ga crnogorska vlada; dva ostala člana imenovale bi njegove odgovarajuće vlade.

Savjet bi funkcionisao do trenutka kad bi Skupština odlučila o političkoj budućnosti zemlje.

1. d) Šest mjeseci nakon potpunog razmještanja savezničkih okupacionih trupa otpočela bi izborna kampanja. Izbori bi bili sprovedeni prema već postojećim crnogorskim zakonima, osim što bi glasanje bilo tajno.
2. e) Skupština bi imala sva prava ustavotvorne skupštine.
3. f) Šest mjeseci, ili kasnije, nakon izglasavanja konstituante njene odluke bi bile sprovedene u praksu, a okupacione trupe bi napustile zemlju.
4. g) Do eventualnih novih odluka Skupštine svi postojeći crnogorski zakoni vladali bi u zemlji.
5. h) Privremene izvršne vlasti će se odmah saglasiti, sagledavajući lokalne uslove, da se nađe način da se umire unutrašnje svađe i da se osigura javna bezbjednost.
6. i) Savezničke i udružene sile preuzeli bi na sebe obezbjeđenje svih finansijskih i drugih sredstava za osiguranje, u periodu okupacije, funkcionisanja normalnog života kraljevine.
7. j) Iste velike sile bi se angažovale, odmah nakon ulaska njihovih trupa, da se u zemlji otpočne sa rekonstrukcijom javnih i privatnih objekata koje su uništili građanski rat i srpsko-hrvatsko-slovenačka vojska i da se nadoknade sve štete, ma koje vrste da su, koje je pretrpio crnogorski narod.
8. k) Pomenuti troškovi bili bi uzeti iz sume koju bi udružene i savezničke sile dobile od pobijeđenih zemalja, a što je dug prema saveznici Crnoj Gori“^[6].

Predsjednik vlade i ministar spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore Jovan S. Plamenac je iz Rima 15. novembra 1920. godine poslao notu generalnom sekretaru Društva naroda, u kojoj je kao priloge dostavio zvanične publikacije pod naslovima „Crna Gora pred Društvom naroda“, „Dokumenta o srpskim zvjerstvima u Crnoj Gori“ i cirkularnu notu poslatu tim povodom vladama Velikih sila, te „Memorandum o izvođenju crnogorskih rodoljuba pred srpski prijeki sud“. Između ostalog, Plamenac u toj noti, navodi i sljedeće: „Na kraju, Kraljevska vlada, moli Vas, gospodine generalni sekretare, da budete izuzetno dobri i obezbijedite dobronaklon prijem kao i do sada i omogućite da pred Visokim društvom bude saslušan crnogorski predstavnik gospodin Pavle Popović, direktor u Ministarstvu spoljnih poslova, zadužen da Vam predstavi navedena dokumenta“^[7].

Plamenac je iz Rima, istoga dana (15. novembra 1920.) poslao notu predsjedniku Narodne skupštine Italije Enriku de Nikoli u uvjerenju, kako je kazao, „da će Vaša ekselencija braniti pravednu i svetu stvar crnogorskog naroda pred Društvom naroda“^[8] i, u kojoj je, između ostalog, naveo da će crnogorska vlada „u tom cilju delegirati u Ženevu gospodina Pavla Popovića, direktora Ministarstva spoljnih poslova, koji će biti zadužen da donese memorandum, specijalno pisan za Društvo naroda, u kojem su ukratko izloženi crnogorsko pitanje i nepravde učinjene crnogorskom narodu“^[9]. Plamenac navodi da će „naš delegat imati uza se sva dokumenta koja će dokazati svima koji žele da vide istinu da zločin počinjen nad Crnom Gorom prevazilazi po užasu sve zločine koji su se zbili tokom ovog rata i da je to logična posljedica neshvatljivih i neoprostivih djelovanja velikih sila prema njoj“^[10]. On moli predsjednika italijanske skupštine za podršku crnogorskim zahtjevima i da, pored ostalog, „obezbijedi dobronamjeran prijem našeg delegata, da ga preporuči cijenjenoj italijanskoj delegaciji, koja će, sa svoje strane, imati obavezu da mu pomogne i da ga pouči svojim kompetentnim upustvima“.^[11]

^[1] “Glas Crnogorca”, službeni organ Kraljevine Crne Gore, godina 47, broj 75,  Neji kod Pariza od 27. jula/9. avgusta 1919., str. 3, “Protest Crnogoraca u Švajcarskoj upućen Konferenciji Mira u Parizu”.

^[2] Vidi o tome i: Dr Šerbo Rastoder, „Crna Gora u egzilu 1918-1925“, knjiga 1, Podgorica, 2004. str. 257.

^[3] Vidi o tome: Državni kalendar Kraljevine Crne Gore za 1920, Paris, 1920, str. 21-23 i dr Šerbo Rastoder, „Crna Gora u egzilu 1918-1925“, knjiga 1, Podgorica, 2004. str. 51.

^[4] Vidi o tome. Dr Dragoljub R. Živojinović, „Italija i Crna Gora 1914-1925-studija o iznevjerenom savezništvu“, Beograd, 1998. str. 367.

^[5] Pomenuti projekat Pavla Popovića je istražio i objavio, u prijevodu na naš jezik, po prvi put u istorijskoj nauci i crnogorskoj istoriografiji, prof. dr Šerbo Rastoder u djelu „Crna Gora u egzilu 1918-1925“, knjiga 2, Podgorica, 2004, dok. br. 46, str. 265-266.

^[6] Ibidem

^[7] Navedeno prema: dr Šerbo Rastoder, „Crna Gora u egzilu 1918-1925“, knjiga 2, Podgorica, 2004, dok. br. 70, str. 342-343.

^[8] Dr Šerbo Rastoder, n.d., dok. br. 71, str. 344.

^[9] Ibidem

^[10] Ibidem

^[11] Ibidem, str. 345.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta