Za aktuelno.me
Piše: mr. Novak ADŽIĆ
Okupacione srpske (srbijanske) vojne snage predvođene majorom vojske KSHS Blažom Đukanovićem (kasnijim, potonjim banom Zetske banovine i u drugom svjetskom ratu četničkim generalom i komandantom) su avgusta 1919. godine su u Ćeklićima (okolina Cetinja), izvršile pljačku i paljevinu kuće crnogorskog generala i diplomate, dr Anta Gvozdenovića, crnogorskog izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministara u Vašingtonu (SAD, 1918-1921). Tada su okupacione trupe u Ćeklićima (Katunska nahija) pored ostaloih, opljačkale i popalile kuće braće Gaja i Boža Vickovića, te zapalili i srušili kuću zelenaša, patriote i ustanika Đura Gvozdenovića.
Zločini su masovno činjeni nad crnogorskim narodom i patriotima Crne Gore 1919-1921. i godinama i decenijama potom, od strane velikosrpskih vojnih, žandarmerijskih i drugih trupa i njima podređenih plaćeničkih, potjernih odjeljenja, sa ciljem da se pokori Crna Gora.
Potporučnik crnogorske kraljevske vojske, crnogorski patriota i borac za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, Dragiša Dragićević, u jednoj izjavi govori o zločinima i nasilju srpskog režima na teritoriji Crne Gore, što su kao svjedoci potvrdili Aleksandar-Aleksa Đokić i Miloš Turčinović, sljedeće:
“Mjeseca avgusta 1919. došle su srbijanske trupe u moje selo, te doznavši da su sinovi Vaska Dragićevića, starca od 80 godina, ustali da brane čast svoje domovine i svojih, uhvatili su ga te vezana tukli sa mokrim konopom, prijeteći mu sa smrću da kaže gdje su mu sinovi. Pošto nijesu to mogli od njega doznati, jer isti to nije znao, pokušali su na najgrozniji način, zatvorivši ga u njegovoj sopstvenoj kući, i zapalivši mu istu, kako bi ga na to nagnali. Vidjevši da isti ostaje nepokolebljiv pri svojoj odluci, ugasili su mu kuću koju su zapalili i opljačkali je. Njega su tako stara bijući u zatvor poslali. I njegovog sina Iliju privezali su za jedna kola, te bijući ga nagonili da ista vuče sve dok ne prokaže[1] svoga brata i ostale ustanike. I njegovog drugog sina, Nikolu, bivšeg pisara Kapetanskog suda iz Spuža, zatvorili su. Najgroznijim mukama htjeli su i od njega da doznadu gdje su ustanici. Po četiri puta izvodili su ga na strijeljanje, te pošto ni od njega nijesu mogli ništa doznati, tako izmrcvarenog napokon su ga ubili. Ustanik Lakić Marković, koji je bio sa nama, nesrećnim slučajem dopao je u njihove zlikovačke kandže. Istoga su poslije dugog mučenja ubili i njegov leš na ulicu bacili, gdje je za tri dana nesahranjen ostao, te napokon po njihovoj naredbi morala ga je njegova žena ukopati”.
(Citirano prema: Prof. Dr Šerbo Rastoder, “Skrivana strana istorije… (1919-1929)”, Bar, 1997, Tom III, str. 1528-1529.)
Bjekstva crnogorskih ustanika, patriota i komita iz zatvora bila su rasprostranjena pojava širom Crne Gore. Tako je iz zatvora u Pljevljima 18. jula 1920. godine uspio da pobjegne komita Dušan Mitrović, star 26. godina. Uporedo s procesom bjekstva iz zatvora crnogorskih komita, događao se i proces njihove predaje vlastima i njihovog hvatanja, zarobljavama, od strane vlasti. Na Bjelasici je od 28. jula 1920 godine uhvaćen rodoljub i komita iz andrijevačkog okruga Gavro Jelić, koji je 20 dana ranije bio pobjegao iz istražnog zatvora, u kome je bio utamničen zbog borbe za Crnu Goru. Iz okruga kolašinskog predao se tada vlastima, silom prilika, i komita crnogorski rodoljub i borac za slobodu Savo Bulatović. Iz vojne bolnice na Cetinju noći između 17. i 18. avgusta 1920., pobjegao je crnogorski komita, zelenaš, rodom iz Podgorice, Petar Brnović.
Pored toga, komiti i slobodari islamske vjere, proganjani su masovno od strane okupacionog režima KSHS- Medo Ferović i Jakub Sula iz Plava sa 60 drugova sa albanske teritorije uputili su se za Đakovicu, potom opet za Plav, a crnogorski oficir i komita, barjaktar crnogorske vojske i suverenista Bogić Jovović iz andrijevačkog okruga vratio se iz Albanije sa 8 drugova i tada se nalazio podno Komova.
Jedan od najčuvenijih ustaničkih i komitskih vođa komandir Živko Mašanov Nikčević je sa 5 drugova uspio da izbjegne u Albaniju u drugoj polovini oktobra 1920. godine. Sa Živkom M. Nikčevićem su izbjegli su tada ustanici i komiti Ilija Kontić, Mihailo Nikčević, Novica Nikčević, Spasoje Drašković i Krsto Peković. Oni su, sem Živka Nikčevića, pritvoreni u Skadru u jednoj privatnoj kući, a tada je crnogorski komita kapetan Mihailo Vujošević iz Kuča sa još dva druga, takođe, pritvoren u Skadru. Oni su trebali da se sastanu sa Andrijom Prljom, sekretarom Ministarstva inostranih poslova Crnogorske nejske Vlade, koji je iz Italije stigao u San Đovani di Medua, i Hasan-beg Prištinom.
Na Pulaju (ušće Bojane) 16 oktobra 1920. godine uhvaćeni su crnogorski komiti i rodoljubi: poručnik Pavle Kaluđerović, te Milo Kaluđerović, Marko Popović, Dušan Vrbica, Ćetko Banićević i Jovan Peraš i dovedeni u Skadar. Oni su, prema izvještaju Komade Zetske divizijske oblasti od 18 oktobra 1920. godine, izjavili albanskoj Vladi da pripadaju komitskoj grupi Živka Nikčevića i da se, po njihovom tvrđenju, u okolini Nikšića tada nalazilo oko 420 ljudi u statusu komita-ustanika.
Otpor i ustanak protiv okupacionih vlasti u Crnoj Gori početkom i tokom 1921. godine širom Crne Gore donosili su kontinuirana odmetanja od opresije režima i nove komitske akcije. Na prostoru cetinjskog sreza djelovale su komitske grupe, među kojima je posebno zapažena bila grupa komandira Sava Filipova Čelebića iz Štitara. Plemenski kapetan, ustanik i komita Stevo Knežević iz sela Građani, sa sinom Dušanom Kneževićem, koji su ranije bili u zatvoru kao politički zatvorenici iz razloga su se protivili i odupirali srpskom ropstvu, te narednik Đuro Milanović i Petar Milanović iz Dobrske Župe, priključili su se februara 1921. godine komitskoj grupi Sava Čelebića, kojoj su pripadali i: Filip. M. Janković, kao i mlađi sin komite Steva Kneževića, Petar Knežević i Petar F. Šofranac.
Privatnu imovinu crnogorskog patriote i komite Steva Kneževića organi okupacione vlasti su popisale i stavile pod svoj nadzor i upravu, a njegovu suprugu Stanu Knežević i snahu Veliku Knežević su uhapsile. Okupacione vlasti su vršile i plenidbu čunova i lađa stanovništvu na obalama Skadarskog jezera, zapravo, otimali im ta sredstva, neophodna za život, pod političkim optužbama da ih koriste u svrhe prebacivanja komita preko granice, a u stvari sa ciljem da im ukinu jedan od glavnih izvora za životno izdržavanje. Takođe, stanovnicima sela Dodoša, Dujeve, Bobije, Drušića, Rvaša, Begove Glavice, Briđa, Goljemada, Meteriza, Dobrske župe, Đalaca, Đinovića, Kosijera i Štitara na osnovu naredbe okupacionih vlasti njeni organi oduzimali su vatreno oružje i eksplozivna sredstva tokom februara 1921. godine. Vršen je pretres po kućama u pomenutim selima, hapšeni su ljudi iz tih sela. Tokom marta 1921. godine okupacione vlasti su izvršile razoružanje stanovništva na prostoru Boke Kotorske, Budve i Paštrovića.
Hapšenja crnogorskih građana od strane militarnih i civilnih okupacionih vlasti su se nastavljala i tokom februara 1921. godine, pod optužbama da su pomagali crnogorske ustanike i komite. Tako je 14. februara 1921. godine od strane žandarma uhapšen i sproveden u zatvor Božo Dragojević iz Drušića.
Akcija okupacionih vlasti protiv crnogorskih komita bila je u to vrijeme veoma izražena. Crnogorski građani su ucjenjivani, oglašavani za hajduke, odmetali su se u šumu da bi pružili otpor ugnjetavanju njihove zemlje i naroda. Događala su se nova odmetanja, komitovanja, kao izraz prkosa tiranskom režimu. Sresko načelstvo Kreljevstva SHS sa Čeva je 16. februara 1921. godine Načelstvu cetinjskog okruga slalo informacije o ličnim podacima i opisu odbjeglih crnogorskih komita kapetana Nikole Perutovića, stara 52 godine, brata mu Miloša Perutovića, stara 49 godina, i Ilije Perutovića, stara 18. godina, s naredbom da se preduzmu sve mjere sa ciljem da se oni uhvate ili ubiju.
Odmetanja u šumu s ciljem otpora okupacionim srpskim vlastima bila su u to vrijeme česta, redovna pojava. Tako se u noći 26. februara 1921. godine odmetnulo u komite 18 stanovnika iz sela Dodoša i okolnih sela i to: Petar M. Šofranac, Marko Lj. Lopičić, Mitar S. Lopičić, Milan L. Vukotić, Jovan L. Vukotić, Marko Vukotić, Pero S. Vukotić, Jovan P. Janković, Nikola T. Jovićević, Rako M. Jovićević, Vaso L. Jovićević, Jovo M. Lopičić, Marko M. Jovićević, Luka M. Jovićević, Marko M. Pajović, Ilija S. Bušković, Vido J. Ražnatović, Nikola J. Ražnatović i Đuro I. Jovićević. Iz sela Dodoši, Bobija, Jankovića krš, Rvaši i drugih u okolini, kao komiti bili su još u to vrijeme i: Savo P. Kraljević, Đuro S. Dragojević, Jovo Š. Tatar, Luka I. Jovićević, Vido J. Ražnatović, Periša J. Janković, Milo M. Pajović, Marija M Tatar, Ilija S. Bušković, Marko A. Lopičić, Rako M. Jovićević, Lazar S. Vukotić, Vido L. Vukotić, Savo S. Vukotić, Luka B. Jovićević, Milo M. Pajović i Marko M. Jovićević.
Odbjegla su u šumu, u znak otpora okupacionim vlastima 28. februara 1921. godine I izbjegavanja novih represalija režima iz Riječke i Lješanske nahije, ova lica: Stevan P. Jovićević, Dušan M. Jovićević i Ljubica M. Jovićević iz Češljara, kao i Vaso I. Janković, a isto su učinili iz Dobrske župe sin Jovana M. Milanovića, oficira crnogorske vojske, koji je vršio propagandu i agitaciju i otpor protiv okupacionog stanja i režima krvavog Aleksandra Karađorđevića (koga je Jovan S. Plamenac zvao “Palikuća”)- i to: Stevo Jovanov Milanović i Mirko Vujović.
Okuzpacione vlasti su 3. marta 1921. godine izvšile hapšenje crnogorskih rodoljuba Vasa Lekića iz Komarna i Ilije I. Ražnatovića sa Lipovika, pod optužbom da su organizovali i izveli prevoz preko Skadarskog jezera za Albaniju, ustaničke, komitske grupe koju je predvodio crnogorski oficir i borac za pravo, čast i slobodu Crne Gore Jovan Nikolić iz Čeva.
[1] Nijesu ga uspjeli, uprkos mučenjima, slomiti i nije im nista rekao što su tražili. Nap. N.A.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta