Crnogorski Belveder 1936. godine protiv velikosrpskog terora

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Ovo je priča, u istorijskim fragmentima, o Belvederu 1936. godine, koji je duhovno, idejno i politički bio državotvorno-nacionalno-emancipatorski, crnogorski i građanski skup (seljaci su, nadasve, u pozitivnom, velim, u statusnom smislu, tada bili tada noseća snaga tog protesta), za pravo, čast i slobodu Crne Gore.

Vlast Kraljevine Jugoslavije i njeni organi u ondašnjoj Zetskoj banovini, koji su brutalno tlačili Crnu Goru i ugnjetavali crnogorski narod, su zauzeli stav, da su organizatori i „kolovođe“, (inače, slobodarskog crnogorskog i viteškog Belvederskog protesnog zbora u otporu velikosrpskoj agresiji i negaciji Crne Gore i crnogorskog naroda i nacije), bili prvaci opozicione Crnogorske stranke (crnogorski federalista) Petar Plamenac, bivši ministar spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore i predsjednik Crnogorske narodne skupštine, dugogodišnji politički emigrant, član njenog Glavnog odbora, te dr Ivan-Ivo Jovićević, bivši emigrant i generalni crnogorski konzul Kraljevine Crne Gore u Ženevi, te Blagota Martinović, oficir stare crnogorske vojske, Jovan Belov Vujović, oficir stare crnogorske vojske i drugi.  Za navedene to potencira ondašnji ban Zetske banovine Risto-Mujo- Sočica, u pismu predsjedniku Vlade Kraljevine Jugoslavije i vođi vladajuće JRZ-e dr Milanu Stojadinoviću, povodom belvederskih događaja, u kojemu ga obavještava o preduzetim mjerama i istrazi koja se sporovodi protiv demonstranata.

Mujo Sočica piše Milanu Stojadinoviću: „Kolovođi svega ovoga dr Ivo Jovićević, Petar Plamenac, bivši ministar, Jovan Vujović i Blagota Martinović saslušani su i pridržani u zatvoru, te će se njihova uloga još iz ranije rasvijetliti, a isto tako uloga Stojana Špadijera, narodnog poslanika, koji onoga dana, onako raspaljive govore držao i našao se u toj masi da je predvodi.

Utvrđeno je da je ovaj pokret bio lokalnog karaktera. Učesnici su bili samo iz opštine riječke Ljubotinjske, sreza cetinjskog i opštine crmničke sreza barskog i nekoliko studenata iz Podgorice na čelu sa advokatskim pripravnikom i poznatim komunistom Mirkom Vešovićem“.

(Arhiv-Jugoslavije/AJ/, F-5, Prepiska sa banovima, pismo bana Milanu Stojadinoviću povodom belvederskih događaja. Pisano povodom predstavke mitropolita crnogorskog Gavrila Dožića i drugih u kojemu se traži objektivna istraga, inače će nezadovoljstva još biti).

Naravno, da otpor na Belvederu nije bio lokalnog karaktera, već znatno širi. Ubrzo nakon belvederskih događaja, 26. juna 1936., smijenjen je s položaja ban Mujo Sočica.

Novica Popović, narodni poslanik sa liste JRZ, režimslija, inače bjelaš (nije iz Cetinja i okoline), pisao je 30. jula 1936. godine da ne bi trebalo sada penzionisati bana Muja Sočicu jer bi se time „dala satisfakcija federalistima i komunistima da bi oni ponovo digli glavu pa možda što god i pokušali. Stoga sam mišljenja da je bolje da za prvo vreme on ode na odsustvo“

(Arhiv Jugoslavije, Beograd, F-5, Novica Popović, narodni poslanik,-Predsjedniku Vlade, Cetinje, 30. jula 1936. Inače. Mujo L. Sočica ubijen je 1941. godine u Nikšiću od strane crnogorskog rodoljuba Steva Perišina Počeka, crnogorskog zelenaša i komite, političkog emigranta i dugogodišnjeg političkog zatvorenika u Zenici, učesnika Belvederskog zbora 1936. i člana Crnogorske /federalističke/ stranke).

Komunisti crnogorski i federalisti bili su na Belvederu 1936. godine, posve udruženi u jasnom otporu velikosrpskom i režimskom teroru i u borbi za slobodu Crne Gore. I bili su, zatim, surovo proganjani, zatvarani, mučeni i tužilački i sudski procesuirani od strane režima, koji je poništavao Crnu Goru i okrutno gazio prava crnogorskog naroda.

Nakon Belvederskih događaja 26. juna 1936. godine uhapšeno je zbog učešća na protesnom zboru preko 70 demonstranata, među kojima je bilo najviše komunista i crnogorskih federalista i njihovih pristalica, a određeni, manji, broj pripadnika i drugih opozicionih građanskih partija (Saveza zemljoradnika i demokrata).

U zatvoru „Bogdanov kraj“ od strane režima, pod optužbom da su kao „politički krivici“ uhapšeno je mnogo lica. Izvori o broju uhapšenih variraju od 70 do preko 100 ljudi. Postoji sačuvana zajednička fotografija (sačuvao je jedan od učesnika demonstracija koji je bio uhapšen komunista Janko K. Lopičić iz Ceklina, koji je i dao spisak imena lica koja se nalaze na slici, a koji je prenio jedan od učesnika Belvederskog protesnog zbora Nikola Perov Rajković iz Kosijera), jednog broja uhapšenih, nakon njihovog izlaska iz zatvora. Na njoj je moguće identifikovati veliki broj lica, koji su zbog učešća ma Belvederu 1936., bili 2 mjeseca u policijskom istražnom pritvoru i koji su nakon šestodnevnog štrajka glađu pušteni na slobodu usljed nedostatka dokaza za krivično gonjenje.

Na toj fotografiji se nalazi, pored muškaraca i znatan broj uhapšenih žena, koje su uzele učešća u demonstracijama. Nalaze se na toj slici: Nikola Bastać (tokom drugog svjetskog rata umro u logoru), Milo Lubarda, Jokica Tomašević (sestra Jovana Tomaševića), Ivo Dapčević, Blažo Lopičić, Nikola Perov Rajković, Krcun Ražnatović, (strijeljan 1942. u ratu), Đoko Bastać (ostavio pred smrt 2005. novinski zapis u „Pobjedi“ o Belvederskom događaju), Luka Jovićević, Miloš N. Mihaljević, Jelena Lopičić, Rose Tatar, Milo S. Banović (poginuo kao komandir čete u NOR-u 1944), Milica Lopičić, Jovan Todorov Strugar, Milovan M. Strugar, Pavle Lopičić, Božo Lopičić (poginuo u Pljevaljskoj bici decembra 1941 ), Petar Banović, Petar Vojvodić (kasniji narodni heroj), Mitar V. Strugar (poginuo kao pripadnik NOB u partizanima u Bosni 1943 kao komandir čete u NOB-u), Petar S. Gazivoda, Niko Markov Strugar (potpukovnik JNA, narodni heroj i komandant Sedme omladinske brigade u NOB-u), Petar N. Strugar (poginuo 1942 kao komandir čete u Bosni), Milo S. Janković, Stevo S. Kraljević (pognuo kao član agitprorpa PK KPJ 2. avgusta 1942 na Rijeci Crnojevića), Vido M. Strugar, Dušan- Baro Đurković (komunista, teško ranjen na Belvederu), Vlado Lukin Adžić iz Đinovića (komunista, poginuo 1941. na Pljevljima 1941.,), Drago J. Janković i Đuro Crnojević. Najveći broj lica sa te fotografije pripadao je komunistima i kasnije je učestvovo u NOB-u. Sa fotografije nijesmo uspjeli identifikovati jedan broj lica koja su uhapšena.

(Vidi o tome: Nikola P. Rajković, „Pleme Kosijeri 1439-1945“, Cetinje, 1968. str. 185-186).

Svi zatvoreni, uhapšeni, nijesu potom krivično, optužnicom, sudski procesuirani. Jedan dio je nakon pritvora pušten na slobodu, drugi dio je podvrgnut krivičnoj sudskoj istrazi, a protiv 61 lica (učesnika demonstracija) državni tužilac je podigao optužnicu po Zakonu o zaštiti države Kraljevine Jugoslavije.

Jedan od najodgovornijih za krvoproliće na Belvederu bio je Milovan Ilić-Belvederac, koji je naredio žandarmeriji, policiji, da otvori vatru na belvederske demonstrante, od čije posljedice je ubijeno 6 a ranjeno oko 30 njih slobodara demonstanata. Subjektivna i objektivna odgovornost za krvoproliće na Belvederu pada na teret bana Zetske banovine Muja Sočice, komandanta Zetske divizije generala Petrovića, bivšeg komandanta Zetske divizije generala Vojina Maksimovića (koji se tada zatekao na Cetinju, a u to vrijeme obavljao je dužnost inspektora Zemaljske odbrane vojske Kraljevine Jugoslavije, a koji je uzeo učešća u zabrani protesta na Cetinju i u odluci da se puca na goloruki narod), te podbana Jeftića i Milovana Ilića, komesara policijske uprave na Cetinju i načelnika policijske uprave – a to je bio Miloje Koča. Milovan Ilić je na Belvederu naredio da se otvori mitraljeska i puščana paljba na demonstrante i tada su ubijeni 2 na licu mjesta, a 4 su uskoro podlegli ranama. Ubijeni su i umrli od posljedica ranjavanja: Stevan Vujović, Jovan Šofranac, Marko Jovićević, Ilija Ražnatović, Nikola R. Petričević (svi iz Riječke nahije) i Ilija -Šunja Vukmanović (iz Crmnice). Ranjena su oko 33 lica, među kojima 13 teže, a jednom od njih studentu komunisti Dušanu-Baru Đurkoviću iz Kosijera bila je od mitraljeske vatre otsječena ruka iznad lakta.

O broju uhapšenih poslije Belvederskih demonstracija 26. juna 1936., postoje različiti podaci u istorijskim izvorima i literaturi. Na osnovu izvještaja vodnika, poručnika cetinjskog žandarmerijskog voda 26. juna 1936. godine upravi policije na Cetinju odmah poslije zbora 26. juna 1936. godine, uhapšeno je na licu mjesta i u neposrednoj okolini održavanja zbora iz različitih sela Riječke nahije 53 lica i 1 lice iz Lješanske nahije.

(DACG, OSIO-Podgorica, Okružno javno tužilaštvo-Titograd, kutija, 2 Krivični Predmet protiv Milovana Ilića-Belvederca, Cetinjski žandarmeijski od, broj 1133, 26. Jun 1936, Cetinje-Upravi policije Cetinje).

U tom aktu se navodi da cetinjski žandarmerijski vod privodi uhapšena lica i u tom smislu veli se: „26. juna 1936 godine oko 16 sati po svršenom sukobu koji se je desio na mjestu zv. ˝BELVEDER˝ između žandarma ovoga voda organa Financiske Kontrole, organa te Uprave i između napadača /komunista i federalista/ uhvaćena su na licu mjesta i neposrednoj okolini po navedenim organima sledeća lica:

Strugar N. Filip, iz Gor. Ceklina, Opšt. Riječka, Rajković V. Boško, iz Kosijera, Opšt. Sokolske, Pejović P. Đukan, iz Jankovića, Opšt. Riječka, Lopičić M. Vuko, iz Gor. Ceklina, Lopičić S. Krcun, iz Gor. Ceklina, Rajković P. Nikola, iz Kosjera, Opšt. Sokolske, Đurašković M. Joko, iz Gor. Ceklina, Lopičić M. Stevo, iz Gor. Ceklina, Strugar T. Jovan, iz Gor. Ceklina, Strugar N. Milovan, iz Gor. Ceklina, Lopičić K. Pavle, iz Gor. Ceklina, Janković R. Đuro, iz Gor. Ceklina, Lopičić S. Đuro iz Gor. Ceklina, Vujović M. Milivoje, iz Ljubotinja, Lubarda S. Mihajlo, iz Ljubotinja, Strugar Markov Nikola, iz Donjeg Ceklina, Pejaković J. Andrija, iz Donjeg Ceklina, Vujović Đ. Marko, iz Ceklina, Lopičić S. Mileva, iz Ceklina, Strugar Vuko, iz Ceklina, Strugar Vlado, iz Ceklina, Strugar Boro, iz Ceklina, Strugar Periša, iz Ceklina, Strugar Mitar, iz Ceklina, Lopičić G. Đuro, iz Ceklina, Janković Draga, iz Jankovića Krša, Janković Milo, iz Jankovića Krša, Jovićević Luka, iz Rijeke Crnojević, Popović Ilija, iz Građana, Lopičić Markiša, iz Družića, Globarević Vido, iz Lješanske Nahije,/petkova glavica/, Šofranac Stevo, iz Meteriza, Šofranac Božo, Iz Meteriza, Ražnatović Marko, iz Meteriza, Gazivoda Vidak, iz Vranjene, Strugar Vido, iz Ceklina, Vujović Savov Milo, iz Ceklina, Strugar Ilija, iz Ceklina, Kostić Dušan, iz Rvaša, Janković Andrija, iz Drušina, Strugar N. Petar, iz Meteriza, Lopičić K. Đurđina, iz Ceklina, Lopičić M. Milica, iz Ceklina, Lopičić Lj. Joke, iz Ceklina, Lopičić M. Stane, iz Ceklina, Lopičić Đ. Anđe, iz Ceklina, Lopičić V. Joše, iz Ceklina, Lopičić V. Ljubica, iz Ceklina, Jovićević B. Joke, iz Rijeke Crnojević, Pejović S. Joke, iz Ceklina, Strugar P. Stane, iz Ceklina, Jovićević Maše, iz Rijeke, Pejović Ike, iz Ceklina, Đurašković S. Ike, iz Ceklina, Lopičić I. Milica, iz Ceklina“.

Tada je ranjeno i prevezeno u cetinjsku bolnicu 15 lica uglavnom iz Riječke nahije i manjim dijelom iz Crmnice. U tome aktu s tim u vezi stoji: „Sem gore navedenih privežena su u državnu Banovinski bolnicu Danilo I. u Cetinje koja su bila ranjena na licu mjesta i to: Tatar Staka, iz Ceklina, Crnojević Savo, iz Ceklina, Strugar T. Petar, iz Ceklina, Adžić L. Vladimir, iz Đinovića, Strugar M. Nikola, iz Rvaša, Ražnjatović Krcun, iz Dujeve, Caković M. Petar, iz Limnjane,/Crmnica/, Lubarda M. Savo, iz Berislavaca, Opšt. Zetska, Prlja Đ. Petar, iz Čukojevića, Opšt. Ljubotiđnjska, Kostić F. Vladimir, iz Rvaša, Jovićević S. Marko, iz Prevlake, Đurković B. Dušan, iz Kosjera, Popović P. Mitar, iz Brčela, Janković Jovan, iz Jankovića, Lekić Petar, iz Crmnice“ .

(DACG, OSIO-Podgorica, Okružno javno tužilaštvo-Titograd, kutija, 2 Krivični Predmet protiv Milovana Ilića-Belvederca, Cetinjski žandarmeijski od, broj 1133, 26. Jun 1936, Cetinje-Upravi policije Cetinje).

Ovo je samo dio povijesne priče, dakle, nepotpuni je spisak, ali, nadasve, istorijski tačne i provjerljive priče o Belvederu 1936. godine.

Sumarno, tada su Crnogorci dali decidirani i jasni  otpor velikosrpkoj agresiji i teroru, opresivnom režimu zla, odnosno, ondašnjem, anticnogorskom režimu.

Rimski filozof Seneka je davno rekao: „Niko ne voli domovinu zato što je velika, već zato što je njegova i nijedno ropstvo nije sramnije od dobrovoljnog“.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta