Crnogorska tragedija od kraja 1918. godine i junačka borba Crnogoraca protiv sistema zla

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Crnogorski emigrantski državotvorni, suverenistički krugovi često su preko svojih izaslanika od kraja 1918. i godinama potom (1919, 1920, 1921, 1922…) dobijali izvještaje o stanju u Crnoj Gori. Predsjednik Vlade i ministar spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore u egzilu u Francuskoj Jovan Simonov Plamenac, preko komandanta crnogorskih trupa u Italija brigadira Andrije Raičevića, zahtijevao od Mihaila-Mila Plamenca, diplomiranog pravnika i sudije, a načelnika u Ministarstvu pravde Kraljevine Crne Gore u egzilu, da se vrati u Crnu Goru i napravi  izvještaj o situaciji u okupiranoj domovini. Mihailo-Milo Plamenac je povjereni zadatak obavio i nakon nekoliko mjeseci boravka u Crnoj Gori sačinio je detaljan i opširan izvještaj o stanju u Crnoj Gori, kojeg je nejskoj crnogorskoj Vladi poslao iz Gaete (Italija) 20. septembra 1920. godine.

U tome izvještaju Mihailo- Milo Plamenac, između ostalog, govori i o broju i položaju političkih zatvorenika u Crnoj Gori, protivnika nasilne aneksije Crne Gore izvršene od strane Srbije i o stradanju boraca za pravo, čast i slobodu Crne Gore, te o masovnim zločinima počinjenih prema stanovništvu od strane okupatora i njihovih trupa. U tom izvještaju Mihailo-Milo Plamenac navodi i ovo: „Da se osvete za „drskost“ Crnogorskih patriota Srbijanci su preko svojih plaćenika popalili stotinama njihovih kuća, a porodice izbacili na ulicu, ne dozvolivši im da išta iz kuće iznesu. Zatvori su prepuni naših ljudi. Npr. na Cetinju je zatvoreno preko 200. osoba, a u Crmnici, na bašti oko 250. Ovako je i po ostalim krajevima“ [1].

Jovan S. Plamenac u ime Vlade Kraljevine Crne Gore 10. januara 1921. godine u noti upućenoj predsjedniku Vlade Republike Francuske i ministru Žoržu Legu piše „o strašnom teroru koji vlada u Crnoj Gori već dvije godine“, pa je, uz ostalo, naglasio i ovo: „Da bi ugušila narodni ustanak i da bi primorala stanovništvo da bez protesta podnosi nasilje čija je žrtva bio i da položi zakletvu na vjernost kralju Srbije, beogradska vlada je koristila sva sredstva. Zavela je u Crnoj Gori režim terora koji po strahotama prevazilazi sve zločine počinjene u ovom ratu i u svim prethodnim. Pod vidom odmazdi, srpska okupaciona vojska u Crnoj Gori je popalila više hiljada kuća i opljačkala isto toliko imanja. U toku dvije godine više od 4.000 Crnogoraca je bilo uhapšeno i zatvoreno zbog toga što su odbijali da odobre zločin počinjen prema njihovoj domovini. Nakon posljednjih izbora za jugoslovensku konstituantu (od 28. novembra 1920.) neki su bili pušteni bez presude pošto su, iako su bili nevini, držani u zatvoru dvije godine; drugi (većinom oficiri) čame još u zatvoru. Više hiljada Crnogoraca bili su lišeni svojih dobara i masakrirani; drugi, zlostavljani ili stavljeni van zakona, potražili su sklonište u crnogorskim šumama. Na stotine žene i djevojaka bilo je silovano i obeščašćeno.“[2].

Mnogobrojni Crnogorski oficiri, podoficiri i vojnici, koji su učestvovali u Božićnom ustanku 1919. godine i potom zelenaškom komitskom, odnosno, gerilskom pokretu (1919-1929) bili su deponenti zakletve položene Kralju Crne Gore Nikoli I Petroviću-Njegošu, Ustavu Crne Gore i njenim zakonima i njihova je pravna, vojnička i moralna obaveza bila da joj budu vjerni, što su oni i činili savjesno, odgovorno, čojski i patriotski. Oni su od ranije služili kao crnogorski državljani u crnogorskoj vojsci, a u vrijeme podizanja Božićnog ustanka, kao i docnije, bio je na snazi „Zakon o ustojstvu crnogorske vojske“, koji je objavljen je i proglašen, 29 aprila / 12. maja 1910. godine.

Vrhovni zapovjednik crnogorske vojske bio je knjaz/ kralj Nikola kao poglavar, neprikosnoveni ustavni i zakonski šef države. Kralju Nikoli, kao vrhovnom komandantu vojske i predstavniku Države i Otadžbine, svaki vojnik, pri stupanju u vojsku, polagao je vojničku zakletvu na vjernost. Njena sadržina propisana je bila i članom 211 pomenutog Zakona o ustrojstvu vojske iz 1910. godine. Ta vojnička zakletva je glasila: „Zaklinjem se svemogućim Bogom da ću biti vjeran mojemu Gospodaru Njegovom Kraljevskom visočanstvu Knjazu Nikoli I, da ću za nerazdvojnu korist i ugled Otadžbine i Njegovu savjesno vršiti povjerene mi dužnosti, da ću na tu cilj slušati sve moje starješine i da ću do potonje kapi krvi braniti naš mili i sveti barjak crnogorski. Tako mi Bog pomogao“.

Crnogorski suveren kralj Nikola I Petrović Njegoš je dekretom od 4/17. februara 1919. godine formirao novu crnogorsku Vladu u egzilu i imenovao njene članove. Kralj Nikola je tada za predsjednika Crnogorske Vlade, njenog ministra spoljnih poslova i ministra unutrašnjih poslova imenovao Jovana S. Plamenca, za ministra vojnog divizijara Milutina M. Vučinića, za ministra pravde dr Pera Đ. Šoća, a za ministra prosvjete i crkvenih poslova Pera Vučkovića, dok je za ministra finansija imenovao Mila M. Vujovića, a ministar poljoprivrede i građevina postao je Niko Hajduković. Oni su položili zakletvu pred Kraljem Nikolom u hotelu „Meris“ u Parizu, uz blagoslov dvorskog svještenika arhimandrita Leontija Ninkovića[3]. Nekoliko dana po imenovanju ove Vlade, podnio je ostavku ministar Niko Hajduković.

Program nove crnogorske kraljevske vlade objavio je 17. februara 1919. godine „Journal Officel“. Prioriteti Vlade „odlučne akcije“, kako je nazivana Vlada Jovana S. Plamenca, bili su:

„1) Borba na život i smrt, za poštovanje suvereniteta Crne Gore. Njeno integralno restauriranje jeste prva posljedica toga.

2) Potpuno skidanje onog lažnog vela od laži i kleveta, kojim zvanična Srbija želi pokriti naše ogromne i nesebične žrtve u ovom ratu. Isto tako, doći do istine, te dokazati da je Crna Gora izdana od zvanične Srbije čak i u onom času kad je, nez ikakvih sulova, plemenito i uzvišeno, sebe prinijela na žrtvu zvanične Srbije.

 3) da se aboliraju nepravde prema Crnoj Gori što se tiče granica, teritorija i slično“ [4].

Među istaknutim crnogorskim herojima, borcima ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE, patriotima, oficirima, odanim Ustavu i Zakonima Crne Gore, kralju Nikoli i crnogorskim vladama, u domovini i egzilu, bio je i kapetan Boško Ćetković iz Ozrinića (istorijsko Čevo, dio koji obuhvata područje Nikšića). On je rođen 1869. godine u Ozrinićima, – a umro je prema nama dostupnim podacima 1952. godine.

Plemenski kapetan Boško Ćetković bio je ugledan čovjek,  učesnik mnogobrojnih ratova- balkanskih i prvog svjetskog rata,  a od početka 1919. godine bio je, kao i vazda prije toga rodoljub, iskonski, te ponosni crnogorski ustanik, suverenista, zelenaš. Jedan je od ustaničkih vođa u nikšićkom kraju, u vrijeme Božićnog ustanka crnogorskog naroda početkom januara 1919. godine i ponovnog Petrovdanskog ustanka jula 1919. godine, protiv nasilne aneksije Crne Gore i okupacije Crne Gore i njenog bespravnog utapanja u Kraljevinu SHS. Bio je istaknuti gerilski (komitski vođa) iz Ozrinića, koji je vojevao za Crnu Goru i njenu slobodu, u odbrani njenih najvažnijih vrijednosti protiv osvajača, ugnjetača i anektora i njihovih vojno-žandarmerijskih oružanih snaga. Više od godinu dana je proveo u šumi, boreći se za najuzvišenije vrijednosti Crne Gore i Crnogoraca, kao i brojni drugi crnogorski suverenisti i slobodari.

»Odbor Ustanika za slobodu i prava crnogorskog naroda« je 7. jula 1919. godine, koji je formiran na skupu u selu Broćanac (okolina grada Nikšića), a kojega su sačinjavali Milisav Nikolić, Živko  M. Nikčević, Antonije Bojović, Ivan P. Bulatović, Kosto Radović, Ilija J. Damjanović, Boško Ćetković, Rade M. Kršikapa, Vasko G. Marojević i Nikola Nikolić, donio je sljedeću Objavu:

»Odbor Ustanika za slobodu i prava naroda Crnogorskog dozvoljava slobodan prolaz svima transportima putem radi toga, kako bi se jasno znalo i vidjelo, da ti ljudi neće ništa činjeti protiv naroda sem protiv onih, koji su iskorišćavali narod i koji su protvnici istinskim narodnim željama«.

U izjavi Milisava Nikolića i Radojice M. Nikčevića, u službenoj pismenoj formi datoj u egzilu, u Rimu, 7. juna 1920. godine o velikosrpskim (srbijanskim) zločinima u Crnoj Gori navodi se da su tokom jula 1919. godine u Ozrinićima zapaljene i opljačkane brojne kuće među kojima i kuća kapetana Boška Ćetkovića, a familija da mu je tada bila terorisana. U Ozrinićima je 14. jula 1919. godine zapaljena od strane srpske (srbijanske) okupacione vojske i bjelaša, patriote crnogorskog zelenaša, ustanika, oficira, odnosno, kapetana Boška Ćetkovića.

Kapetan Boško Ćetković potpisnik je predstavke 42 ustaničkih vođa poslate  24. septembra 1919. godine, iz šume, crnogorskom konzulu u Rimu, Velimiru-Veljku Ramadanoviću, u kojoj se govori o borbama sa srpskom vojskom i o zločinima koje su srpske (srbijanske) trupe počinile u Crnoj Gori nad crnogorskim narodom, te u kojima se traži da srpska (srbijanska) vojska napusti Crnu Goru i protestvuje se zbog politike saveznika prema Crnoj Gori.

U borbi Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore kapetan Boško Ćetković iz Ozrinića je ustanički, gerilski, komitski djelovao, sve dok sticajem objektivnih okolnosti nije bio realno prinuđen da se, silom prilika, preda onda premoćnim okupacionim vojnim snagama i gonećim odredima represivnog režima Kraljevine SHS, početkom februara 1920., nakon čega su ga dželati Crne Gore zatvorili, najprije u Nikšiću, a potom u podgoričku tamnicu »Jusovača«.

U izvještaju Komande Zetske divizijske oblasti KSHS i njenog komandanta generala Miloša M. Mihailovića (izvanjca, Srbijanca) od 3. februara 1920 godine, navodi se podatak da se Čevskom gonećem odredu predalo 6 komita, podgoričkom gonećem odredu 2 komita, Nikšićkom gonećem odredu 6, od kojih je jedan kapetan crnogorske vojske Boško Ćetković, dakle, ukupno 14 komita. Od februara 1920., do polovine 1921., kapetan Boško Ćetković iz Ozrinića je nepravedno i nepravno proveo u tamnici »Jusovača« u Podgorici zajedno sa brojnim drugim crnogorskim rodoljubima, prolazio je patnju i muku ali vazda vjeran na oltaru slobode i odbrane Crne Gore i Crnogoraca od velikosrpskih (srbijanskih) zavojevača i asimilatora.

Iz zatvora (bespravnog pritvora) političkog, iz tamnice »Jusovače« u Podgorici su 44 crnogorska politička zatvorenika 14. oktobra 1920. godine, uputili pismo u kome navode da se oni skoro dvije godine drže u pritvoru na bespravan način, te da prekidaju svaku saradnju sa sudom kojim im sudi, jer ga smatraju nezakonitim i nenadležnim, te u kome napadaju kao pravno ništavnu odluku tuzv. Podgoričke skupštine iz novembra 1919. godine i u kome ističu da su oni bili lojalni pravnom poretku suverene Crne Gore, koja je još mađunarodno prizanta država.

Iz podgoričke »Jusovače«, je primjenom akta o amnestiji, zajedno sa 20 crnogorskih oficira i drugih istaknutih ličnosti Crne Gore, kapetan Boško Ćetković pušten iz političkog zavora, kao ustanik i zelenaš, polovnom 1921. godine.

Ondašnji najveći branilac prava na opstanak i na nezavisnost Crne Gore u anglo-saksonskom svijetu profesor Aleksandar Divajn  (Alexander Devine) iz Vinčestera (Velika Britanija), u knjizi „OF THE MAP, the suppression of Montenegro, the tragedy of a small nation“, London, 1921., na strani VIII napisao je (prijevod sa engleskog): „Ime Crna Gora izbrisano je sa spiska evropskih nacija, a narod Crne Gore nasilno je anektiran Kraljevini Velikoj Srbiji“.

[1] Biblioteka Istorijskog instituta Crne Gore -Podgorica , fascikla 81, Dokumenti Jovana S. Plamenca, Milo Plamenac-Jovanu S. Plamencu, Gaeta, 20. IX 1919.

[2] Vidi o tome: „Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore”, Rim, 1921, drugo izdanje, Bar, 2000, str. 23., priredio i pogovor napisao prof. dr Šerbo Rastoder.

^[3] Vidjeti o tome i: „Glas Crnogorca“, god 47, br. 64, 6/19 II 1919. godine i Nikola-Niko Hajduković, „Memoari“, Podgorica, 2000, str. 487.

^[4] Citirano prema: Prof. Dr Dragoljub R. Živojinović, „Italija i Crna Gora 1914-1925-studija o iznevjerenom savezništvu”, Beograd, 1998, str. 332. Vidi slično I: “Glas Crnogorca”, god. 47, br. 64. 6/19. II 1919. str. 2.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta