Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Kad je poslanstvo KSHS u Carigradu, 6. novembra 1920. godine, obznanilo da mu se jave svi Crnogorci u Carigradu radi promjene pasoša, grupa Crnogoraca iz Carigrada: Vojo Ivović, Nikola Petrović i Filip Vujović su odbili da uzmu pasoš KSHS izražavajući vjernost kralju Nikoli i Crnoj Gori.
Oni su 8. novembra 1920. godine napisali pismo iz Carigrada i poslali ga uredniku “Glasa Crnogorca” u Nejiu, na Seni kod Pariza, u kojem izražavaju molbu, kako kažu “da ne spase od ovog nasilja i budemo zaštićenio te da naše slavno ime ne izgubimo Crnogorac, borićemo se dok je u nas Duha od nasilja… “[1] isticali su u tome pismu, u kojemu demonstriraju svoju odlučnost da ostanu Crnogorci i da se odupru nasilju koje im to hoće osporiti i oduzeti.
Inženjer politehnike i crnogorski suverenista, politički emigrant u Francuskoj, Italiji, Švajcarskoj i Velikoj Britaniji, Pavle Mihailov Popović (rođen je 11. aprila 1889. godine na Cetinju, Knjaževina Crna Gora) je avgusta 1922. godine, u Rimu, objavio značajnu brošuru na francuskom jeziku, pod naslovom: Paul Popovitch „Les Peuples de l’ Europe centrale et des Balkans sous la paix de l’Entente“. Ta Popovićeva brošura u prevodu na crnogorski jezik nosi naslov « Narodi Centralne Evrope i Balkana u miru Antante «.
Između ostalog, u toj brošuri Pavle M. Popović posvetio posebnu pažnju analizi crnogorskog pitanja, odnosno, pitanja Crne Gore. Popović se energično i dosljedno zalagao za obnovu crnogorske državnosti, iznoseći brojne istorijske činjenice iz prošlosti Crne Gore i njenog tadašnjeg statusa. Precizirao je i argumentovano dokazivao da je Crna Gora bila žrtva velikosrpske okupacije i nasilne aneksije 1918. godine i pisao je o položaju ondašnje jugoslovenske države (Kraljevine SHS), posebno naglašavajući i objašnjavajući novu nepravdu, mučeništvo i tragediju koja je zadesila Crnu Goru od kraja prvog svjetskog rata.
U toj knjizi Pavle M. Popović, između ostalog, piše: „Nakon primirja 1918. godine, srpska vojska je ušla u Crnu Goru pod komandom francuskog generala Venela, koji je bio pod maršalovim naređenjem, tad generalom, Franšeom Depereom. Gospodin Poankare, kao predsjednik, i gospodin Pišon, kao Ministar spoljnih poslova Republike Francuske su u to vrijeme dali u ime svih velikih sila, u pismu od 04. i 24. novembra 1918. godine, upućeno kralju i Vladi Crne Gore, formalne garancije da će suverenitet Crne Gore i slobodu crnogorskog naroda savezničke trupe ispoštovati.
Međutim, uprkos ovim svečanim garancijama i obećanjima, srpska okupaciona vojska je poništila Ustav Crne Gore i onemogućila sazivanje legalne crnogorske Skupštine, « sazivajući » na osnovu « ukaza » od 26.09.1918. godine, koji su donijeli dva srpska funkcionera (S. Tomić i P.Kosović) Veliku Narodnu Skupštinu (organ koji Ustav Crne Gore ne poznaje).
Sjednice te « Velike Narodne Skupštine » su trajale ukupno dva sata : « Skupština je ‘ovdje izglasala’ jednoglasno podnesenu rezoluciju koju su već pripremile srpske vlasti i odštampale u tipografiji srpske države na Krfu gdje je u tom periodu bilo sjedište beogradske Vlade. Zahvaljujući toj rezoluciji, Crna Gora je bezuslovno bila pripojena Srbiji, pod dinastijom Karađorđevića. Tokom « sjednice », trupe komita, sa bombama u rukama su čuvale salu. No, Antanta je dozvolila da ove skandalozne podvale prođu, ne brinući što su, pored najrigoroznijih i najosnovnijih moralnih nadzora, akcije ovog tipa propisane paragrafom 43 IV Haške Konvencije koja nalaze poštovanje zakona na snazi u okupiranoj zemlji od strane okupatora. No, računaju li se međunarodni propisi kada se radi o slabima i malima ?
Iako iscrpljena državom koja je permanentno neprijateljski nastrojena još od balkanskog rata 1912. godine, i trogodišnjim ropstvom pod Austrijancima, crnogorski narod, gotovo bez vojske, se podigao protiv tog nezapamćenog ugnjetavanja. Da bi što prije imali razlog te pobune, srpska okupaciona vojska je u odmazdi zapalila oko 6.000 kuća, opljačkala čak i veći broj dobara, poklala, pritvorila i zatvorila značajan broj Crnogoraca. Više od 5.000 Crnogoraca je ležalo dvije godine u srpskim zatvorima. U ovim represalijama nisu bile pošteđene ni žene ni njihova odojčad, ni djevojke, nad kojima su se izvršena najgnusnija nepočinstva.
S jedne strane krvavi događaji koji su se u tom periodu odigrali u Crnoj Gori, čemu je uslijedio oružani otpor crnogorskog naroda, koji ni danas nije mogao biti ugušen, s druge strane kolebanje Velikih sila je dovelo do toga da prisilna aneksija Crne Gore koju je učinila Srbija, ne samo što ona nije uopšte sankcionisana (iako je srpska Vlada to odmah tražila), nego je čak i poništena odlukama Vrhovnog savjeta donesenim 13. januara 1919. godine. Uprkos takvoj odluci, otpor crnogoskog naroda nije prekinut ».
Istaknuti crnogorski suverenista politički emigrant u Italiji, Francuskoj i Velikoj Britaniji Jovan Čubranović je dao intervju dopisniku irskog lista „The Cork Examiner“ 19. maja 1925. godine. Taj intervju Jovana Čubranovića, donosimo onako kako ga je prenio „Crnogorski glasnik“ iz Detroita, Mičigen, SAD, broj 75 od 1. jula 1925 pod redakcijskim naslovom „Irska štampa o Crnoj Gori“. U tom tekstu, kojeg u cjelosti prenosimo iz detroitskog „Crnogorskog Glasnika“, kaže se sljedeće:
„IRSKA ŠTAMPA O CRNOJ GORI
Mi smo u pretprošlom broju donijeli jedan članak o radu i važnosti pokreta preko štampe u Crnoj Gori, kao i o radu, kojega u Engleskoj i Irlandi[2] razvija naš vrijedni patriota i poslanik g. J. Čubranović, a danas donosimo jedan važan intervju, kojega je isti dao dopisniku velikog irskog lista „The Cork Eksaminer“ 19. maja.
Rečeni list donosi sledeće:
„U zastupanju crnogorskog pitanja, g. J. Čubranović je došao u Irsku. On ovo pitanje zastupa s velikim oduševljenjem i odlučnošću, te je dopisniku našeg lista rekao sljedeće riječi:
Veliki svjetski rat koji je počeo 4. avgusta 1914.g, koštao je 10 miliona života i 5 milijardi engleskih funti sterlinga, a bio je izazvan ubistvom od 28. juna izvršenim nad prestolonasljednikom Austrije u Sarajevu. Crna Gora je stupila na stranu Saveznika za načela slobode, a pošto je zaista uradila više nego li svoj dio, oduzeta joj je sloboda, koju je ona više hiljada godina čuvala; tako da je predata u ropstvo od grupe političara, koji su svi manje-više bili zainteresovani u bankama i eksploatisanju prirodnih bogatstava Crne Gore.
ODGOVORNOST VELIKIH SILA
Ja čisto uzimam tri velika naroda od svake krivice spram Crne Gore – veli g. Čubranović – i ako su prećutali tu ogromnu nepravdu spram Crne Gore, ali se to isto može reći i za političare, predstavnike, koji su upravljali sa ta tri velika naroda, jer na njima leži prava odgovornost crnogorske sudbine; njihovi nasljednici, tj. današnje vlade tih naroda teško mogu da ne trpe posljedice pa ipak su svojom samom dužnošću obavezani da isprave ovaj kriminal nepravde učinjene njihovom savezniku Crnoj Gori.
Veliki napor, koji je u svjetskom ratu izdržala Crna Gora- a bez obzira na strašne gubitke, koje je prije toga imala u balkanskim ratovima, ona je na neprekidne molbe, koje joj je Srbija upućivala za bratsku pomoć- i s obzirom na svoje idealne tradicije, odmah se rješila da da svoju pomoć, i objavila rat Austriji.
SRBIJANSKO BJEKSTVO
Crnogorska vojska je bila na vratima bosanske prijestonice Sarajeva, kad je njemački general Makenzen, u zajednici sa bugarskom vojskom, preduzeo ofanzivu i primorao srbijansku vojsku u bezglavno bjekstvo, u kome je izgubila 200 hiljde ljudi, cio ratni materijal i komoru. Ostaci srbijanske vojske, koji su brojali 40 hiljada, uspjeli su, da pod zaštitom crnogorske vojske pobjegnu na obalu Jadrana- odakle ih je talijanska flota prevela na ostrvo Krf: tu su se oporavili i preuredili na trošak Franuske i Engleske, a a kasnije poslati na Solunski front.
Crna Gora ostavlena i bez ičije pomoći da vodi borbu, morala je pasti. Kralj Nikola, starac od blizu 80 godina, prebjegao je u Francusku i sa svojom vladom se smjestio u Bordo.
SRBIJANSKE INTRIGE
Vlade Francuske i Engleske bile su velikodušno izdašne spram Srbije, ali za Crnu Goru nijesu uradile popuno ništa. I glavni razlog našeg strahovitog stanja i današnje teške naše situacije nalazi se u postupcima vlada Pariza i Londona, za ljubav Srbije (čija se vlada bavila u miru i tišini grčkog ostrva Krfa, dok se cio ostali svijet borio za njenu slobodu). Iz tog mirnog prebivališta, vlada Srbije je radila intrigama i lažima na propast Crne Gore i njeno osvajanje, pod zvučnim izgovorom „narodnog ujedinjenja“. Da bi uglačala rad u ovom cilju, srpska vlada je dovela na Krf dva Hrvata, jednog Slovenca i jednog Crnogorca. Na taj način, bez ikakvog zakonskog i ustavnog oslonca, sastavila je takozvanu troimenu kraljevinu pod dinastijom Karađorđevića.
UBIJANJE PATRIOTA
Ovo lažno ujedinjenje naroda izazvalo je opasne pokrete pokrete i ustanke u Crnoj Gori, Hrvatskoj i Makedoniji. Ali samo u Crnoj Gori Srbija je topovima i vatrom uništila oko 6 hiljada kuća, i poubijala hiljade crnogorskih patriota. Srbijanci duguju krv velikog broja žena i đece u Crnoj Gori.
CRNOGORSKI ZAHTJEVI
Mi se ne borimo za monarhiju ni za republiku- nastavio je govornik- mi samo hoćemo našu slobodu, i tražimo da se kazna dostojna primjera izvrši nad našim napadačima. G. Čubranović dodaje objašnjenje da je pitanje Crne Gore još otvoreno s gledišta međunarodnog prava jer još ne postoji nijedan važeći međunarodni akt, kojim se poništava Crna Gora kao država »[3].
[1] Vidjeti: dr Šerbo Rastoder, “Crna Gora u egzilu 1918-1925”, knjiga I, str. 65.
[2] Riječ je o Irskoj
[3] „Crnogorski glasnik“ iz Detroita, Mičigen, SAD, broj 75 od 1. jula 1925, str. 2. članak „Irska štampa o Crnoj Gori“.