Crnogorci protiv uništavanja Crne Gore (1918-1923)

Za aktuelno.me

Piše: Novak ADŽIĆ

Osvajačke vlasti i trupe Kraljevine Srbije su, od kraja 1918. godine, na teritoriji Kraljevine Crne Gore, nakon njene okupacije i nasilne aneksije, posredstvom svog aparata za  prinudu, počinile mnogobrojn, masovne zločine kao što su: ubijanja, mučenja, silovanja, internacije, gladovanja, uzurpacije civilne vlasti od strane vojske, prisilna regrutovanja, pljačke i konfisakcije nepokretne imovine, nezakonite namete, uništavanje istorijskih i kulturnih spomenika, strijeljanja zatvorenika, zarobljenika i ranjenika, razne zločine protiv civila, zlostavljanja, prinudne mjere poput sekvestra, rekvizicija i kontribucija, devalvacije i ukidanje novca (perpera), kao i brojne druge represivne, ugnjetačke, porobljivačke i asimilatorske postupke, radnje, akte, nedjela, zločine.

Takva je bila slika  krvavog režima koji je vladao na prostoru Crne Gore od 1918. godine, u doba kada je Kraljevina Crna Gora prisajedninjena, pripojena Kraljevini Srbiji, alijas Kraljevini SHS.

U Izvještaju srpskog okupacionog pukovnika, bivšeg crnorukca, Stojana M. Popovića (Srbijanca iz Varvarina) od 28. januara 1920. godine, poslatog Komandantu Zetske divizijske oblasti srbijanskom okupatorskom generalu Milošu M. Mihailoviću, (takođe, Srbijancu) navodi se da su vojne vlasti utamničile 13 crnogorskih komita, (oni, crnogorske rodoljube i borce za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, klevetaju, nazivaju u skladu sa oficijelnom režimskom, okupacionom, terminologijom: »odmetnicima«, »banditima«, »hajducima«, itd.), koji su se predali, silom nesnošljivih okolnosti, a da su od strane vlasti uhvaćeni i zatvoreni crnogorski gerilci-komiti, patriote: Vidak P. Abramović, iz Velestova, opština čevska, te Vidak R. Kovačević, iz Novog Sela, opština Spuž, srez podgorički.

Povjerenik Vlade Kraljevstva SHS iz Beograda za Crnu Goru u rangu okupatorskog Guvernera, je iz svoje kancelarije, Pov. br. 2697, 18. decemra 1919. Godine, sa Cetinja uputio Komandi Zetske divizijske oblasti izvještaj Načelnika Nikšićkog Okruga (Pov. Br. 1158), u kome se, pored ostalog, navodi i ovo: » Žandarmi, koji su sa Velimlja poveli uhvaćene komite: Kostu S. Milovića i Koleru T. Milovića pobili su iste, pošto su pokušali da bježe«[1].

Dakle, srpske žandarmerijske snage izvršile su ubistva i nad crnogorskim ustanicima, komitima, rodoljubima i slobodarima Kostom S. Milovićem i Kolerom T. Milovićem.

I treba sumnjati u vjerodostojnost dijela prethodnog izvještaja, da su ovi crnogorski rodoljubi ubijeni u »pokušaju bjekstva«…

Krajem januara 1920. godine u Kastratima se nalazilo, prema izvještajima organa okupacione vlasti, »400 naoružanih izbeglih Hota i Gruda i oko 300 izbeglih porodica. Ukupno ih ima oko 1200 duša«. Tu se nalazilo tada nekoliko šefova crnogorskih komita-ustanika, a vlasti su se pribojavale mogućeg njihovog napada na »njihovu granicu« kod Podgorice.

Akcija hvatanja i predaje vlastima, pod prinudnim mjerama i ucjenama, crnogorskih komita krajem januara 1920. godine bila je posebno izražena, usljed užasnih okolnosti.

Prema dnevnom izvještaju Komandanta Zetske divizijske oblasti generala Miloša M. Mihailovića od 29. januara 1920. godine »u Nikšićkom kraju predao se Komandi za gonjenje odmetnika, poznati odmetnik Barjaktar Radovan Mrvaljević sa još tri odmetnika; u Cucama se predalo Čevskom odredu osam odmetnika, a delovi Čevskog odreda, posle kraće borbe, uhvatili su u jednoj pećini u planini Stavoru, istočno od Čeva, tri odmetnika«.

Dakle, tada je izbačeno iz stroja, hvatanjem i predajom, 15 crnogorskih komita i slobodara među kojima i ustanik i jedan od prvaka pokreta ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE oficir, barjaktar crnogorske vojske Radovan Mrvaljević.

Iz Nikšićkog Istražnog zatvora u noći 10-11. maja 1920. godine pobjegli su sljedeći crnogorski komiti, patrioti i ustanici, koji su ranije bili uhvaćeni ili se predali silom prilika, okupacionim vlastima, i to: Mato Todorović, komandir, Ilija Damjanović, kapetan, Stanko Ivanović-Sabah, Risto Kovačević, Tomo Poček, Milo Bojović, Đuro Todorović, Vasilije Mićković, Marko Ćetković, Blagoje Vučić, Boško Abramović, Obrad Janjušević, Obren Aleksić i oficir Tomica Peković.

Predsjednik Vlade Kraljevine Crne Gore u izgnanstvu i njen ministar spoljnih poslova Jovan Simonov Plamenac je 30. oktobra 1920. godine iz Rima uputio notu Vladama: Francuske, Velike Britanije, Italije, Sjedinjenih Američkih Država i Japana, u kojoj ističe, pored ostalog, i ovo: »Kada je novembra 1918. godine srbijanska vojska, kao dio savezničke vojske, koja se nalazaše pod komandom francuskog generala Venela, odnosno, generala Franše d’ Esperea pogazila suverenitet savezničke Crne Gore i proglasila brutalno njenu aneksiju Srbiji, okupacione trupe Srbije zatvorile su jedan veliki broj crnogorskih patriota. Broj zatvorenih Crnogoraca od strane Srbijanaca zbog čisto političkih razloga dostigao je do 4.000 osoba, ali on nije uvijek jedan isti, jer su neki držani po nekoliko mjeseci ili godinu i više dana pa oslobođeni, a na njihovo mjesto dolazili su drugi. Među zatvorenim bilo je, a ima i sada, i djece i žena, čak i trudnih, koje su se u zatvorima porađale, a koje su zatvarane samo zbog represalija prema njihovim muževima, odnosno roditeljima, koji nijesu htjeli priznati zločin nasilne aneksije Crne Gore, nego su njenu  čast  i  pravo branili  sa  oružjem u ruci«.

U ovoj noti Jovan S. Palmenac navodi »da je jedan veliki broj onih koji su zatvoreni još u decembru 1919. godine«, te da se među zatvorenicima nalaze »nekolika bivša ministra« crnogorska, kao i »jedan veliki broj poslanika, viših oficira i  činovnika, sveštenika, zatim generala, koji su u ovom ratu pobjeđivali neprijatelja i čije su vojske svojim herojstvom i požrtvovanjem spasle koncem 1915. godine od sigurnog i potpunog ropstva ostatke razbijene i razoružane vojske srbijanske, koja je preko Crne Gore i Albanije bježala ka obalama Jadrana, da odatle bude prevezena od savezničke vojske na Krf.

Veći dio od ovih zatvorenih patriota zatvoren je samo s toga, što je pokušao da nasilno proglašenoj aneksiji Crne Gore uputi, zbog toga međunarodnog zločina, pismen protest Konferenciji mira, ili na sličan način manifestovati svoje negodovanje zbog toga nasilja. Samo jedan dio zatvoren je stoga, što je uzeo učešća u ustanku protiv felonske savezničke, odnosno, srbijanske vojske. Stanje ovih patriota, a naročito njihovih porodica je očajno, jer su lišene svojih oćeva i hranitelja već pet godina (tri godine austrijskog i dvije godine srbijanskog ropstva). To je odlučilo 80 od njih, koji se nalazahu zatvoreni u nekom od odjeljenja jednog improvizovanog zatvora na Cetinju, da se pokušaju spasti bjegstvom. Taj svoj pokušaj oni su izveli u julu  ove godine. Jednom prilikom kad je srbijanska straža radi pregleda otvorila vrata od odjeljenja, u kom su zatvorenici bili zbijeni »jedan do drugog« oni su jurnuli ka vratima. Straža ih je dočekala i ubijala ih  »kao zečeve«, prema ekspresiji srbijanskog komandanta na Cetinju.

Tom prilikom ubijeno ih je 23 i među njima bivši pod-prefekt Simo Krivokapić, jedan dio je pao u ruke Srbijanaca, a jedva jedna polovina spasla se bjegstvom u obližnja brda, i pridružila se ustanicima, odlučena, kao i čitav crnogorski narod, da se do smrti bori protivu nečuvene nepravde i varvara u XX vijeku.

Svi ovi zločini i sve ove žrtve nijesu bile dovoljne, da zadovolje krvožednu ćud Vlade i princa-regenta Srbije, čiji je presto-kao što se zna- umrljan toliko puta krvlju nevinih žrtava. Patrioti crnogorski, o kojima je riječ, izvedeni su ovih dana pred srbijanskim prijekim sudovima u Podgorici i na Cetinju za veleizdaju, dok general Vešović  sa svojim mladim sinom zatvoren u biogradskoj tvrđavi, odgovara za istu »krivicu« pred sudom u Beogradu. Treba napomenuti, da je ovo onaj isti general Vešović, bivši crnogorski ministar vojni, koji je 1916. i 1917. vodio gerilski rat protivu austrijskih okupacionih trupa i zbog čega mu je u ime represalija obješen nevin brat, student prava, a stari otac i dvije kćeri zatvorene, koji je zločin tada izazvao opštu indignaciju kod čitavog civilizovanog svijeta« – pisao je Jovan Simonov Plamenac.

Tokom 1921. godine vlastima se, silom prilika, prinudno, usljed ucjena, stradanja njihovih porodica itd…, »predalo« 12 crnogorskih patriota, slobodara i komita iz Cucke, Bjeličke i Zagaračke opštine i to: Miloš Z. Krivokapić iz Trešnjeva (Cuce), Niko R. Perović, sa Izvora (Cuce), te iz Zaljuti (Cuce): Dušan J. Krivokapić, Todor I. Krivokapić, Niko J. Krivokapić, Niko M. Krivokapić, Andrija J. Roganović, Bukovica, Gulub J. Roganović, Bukovica (Cuce), Milan K. Milić, iz Duba Radovan P. Vujić, Dide (Bjelice), Vuko Andrić, iz Meoca i Miroje Otašević, iz Donjeg Zagarča.

Kao »odmetnici«, crnogorski komiti i patrioti, nedostupni vlastima tada su iz čevskog sreza bili, pored ostalih i: Andrija Radulović iz Komana i Andrija Lazarev Pejović iz Bjelica. Iz Sreza Čevskog, prema podacima Nečelstva čevskog okruga, od 8. januara 1922. godine, u 1921. godini bilo je 128 »odmetnika«-emigranata, od kojih su se povratili u zemlju 72, a u Italiji i Albaniji se nalazilo još 56.

Srpska (srbijanska pod firmom nove države KSHS) žandarmerija je tokom marta 1923. godine ubila crnogorskog komitu i patriotu, slobodara Vukalicu Markovića.

Načelstvo cetinjskog Okruga načelstvu čevskog Sreza dostavja izvještaj načelnika beranskog Okruga od 18. III 1923. godine br. 1728, u kome se navodi da je žandarmerija ubila Vukalicu Markovića iz Dolca beranskog Okruga, a ranila Milovana Bulatovića iz Rovaca i Milana Meštera iz Gornje Morače i Milutina Obradovića iz Ljubotinja Kolašinskog Okruga i uhvatila Bogića Bulatovića iz Rovaca i Miladina Meštera iz Gornje Morače.

Svi ovi crnogorski patrioti, ustanici, zelenaši i slobodarske komite su od strane okupacionih srpskih vlasti bili oglašeni i ucijenjeni kao »odmetnici i hajduci«, a borili su se i žrtvovali za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.

Ovo su samo fragmenti iz krvavog režima Karađorđevića u Crnoj Gori, poslije 1918. godine i primjeri herojskog otpora Crnogoraca, suverenista, uništenju države Crne Gore i slobode crnogorskog naroda.

[1] Prof. dr Šerbo Rastoder, “Skrivana strana istorije 1918-1929…”, prvo izdanje, Bar, 1997, Tom II, str. 1086-1087.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta