Crnogorci i njihov vladar Đurađ II Balšić nijesu učestvovali u Kosovskom boju 1389. godine

Za aktuelno.me    

Piše: mr. Novak ADŽIĆ, doktorand istorijskih nauka

1. nastavak

U tradicionalističkoj i savremenoj istoriografiji pisano je mnogo puta o istraživačkom pitanju i problemu, odnosno, istorijskom fenomenu,  neučešća crnogorske države Zete, (ranije Duklje), odnosno, crnogorskog naroda (istorijskih, etničkih Dukljana /Zećana/ Crnogoraca – to su zajednička, povijesna, imena za savremeni crnogorski narod i naciju i predstavljaju njihov državno-pravni, politički, etničko-nacionalni, kulturni, jezički, tradicijski i drugi kontinuitet i autohtoni identitet), njene/njegove vojske i njihovog vladara Đurđa II Stracimirovića Balšića u Kosovskom boju 1389. godine.

To pitanje, pored istorijske nauke, dugo je bilo i predmetom raznovrsnih opservacija u književnosti, publicistici, književnoj kritici, te studijama iz političke i kulturne istorije, a nadasve je eksponirano i aktuelizirano u analizama nasljeđa iz domena usmene književnosti, u prvom redu epskih pjesama i zapisanih narodnih predanja i etioloških legendi i mitoloških (mitomanskih) konsktrukcija i.t.d. I nadasve u istoriografiji je, nenaučnoj i naučnoj, o tome je puno pisano.

I politički i ideološki je konstantno to pitanje eksploatisano i zloupotrebljavano, netačno prikazivano i medijski interpretirano i prezentirano, a u cilju da se Crnogorci prikažu kao, navodni, viševjekovni „vječiti zatočnici, zavjetnici“, „kosovskog mita i kulta“, „osvetnici Kosova“. Međutim, kosovski mit je u osnovi,  idealističko-pjesnički, romantičarski, književno-mitološki, ali i doktrinarno-političko-ideološki, u Crnoj Gori suštinski utemeljio i potom ugradio u kolektivnu narodnu svijest- Petar II. Petrović- Njegoš u 19. vijeku, pod snažnim i ključnim uticajem Sima Milutinovića Sarajlije (sa Njegoševim, „oslobodilačkim namjerama za Srbe“ i druge Južne Slovene, odnosno, južnoslovenske narode, koji su bili pod tuđinskom vladavinom, itd.).

Petar II Petrović -Njegoš je kosovski mit i ideologiju i posebno kult i lik mitskog junaka Miloša Obilića, inače neistorijske ličnosti, razvijao, pored uticaja Sima Milutinovića Sarajlije i njegovog djela tragedije „Obilić“, napisane dok je bio u Crnoj Gori, u koju je stigao jeseni 1827., a koja je objavljena 1837. godine, kao i pod uticajem, kako tvrdi i dokazuje dr Danilo Radojević, deseteračkog spjeva Jevta Popovića, pod naslovom „Milošijada“, koji je objavljen 1828. godine i pod uticajem knjige „Sveslavije“ autora istog Jevta Popovića, koja je štampana u Budimu 1831. godine, a koju je Njegoš posjedovao u svojoj biblioteci i očigledno pomno isčitavao. Pored toga, naravno, bili su i drugi brojni uticaji pod kojima je Njegoš uobličavao kosovski mit i ideologiju[1].

Istoričar književnosti prof. dr Novak Kilibarda s pravom tvrdi i naučno dokazuje da „nijedna antologijska pjesma o Kosovu i Milošu nije zapisana sa crnogorskog terena“[2] i citira Borisa Nikolajeviča Putilova, koji je zapisao: „Od kosovskih pjesama iz zbirke Vuka Karadžića nijedna nije zapisana u Crnoj Gori“[3]. Prof. dr Novak Kilibarda je precizan kada konstatuje: „Čak ni sakupljački rad Sima Milutinovića, niti bilo koji drugi ne dokazuje da je Crna Gora bila izabrana zemlja za mit o Kosovu“[4]. Dr Kilibarda potencira da su istorijski prije Njegoša u „Crnoj Gori izostali uslovi za pjesnički rast kosovske mitske legende“[5]. Dr Novak Kilibarda tvrdi da su „u kosovskom boju učestvovale i hrvatske trupe, ali zetskih nije bilo“[6]. Prema profesoru Kilibardi presudnu ulogu na upoznavanje Njegoša sa kosovskim mitom odigrao je Sima Milutinović Sarajlija.[7] On je, kako navodi prof. Kilibarda, naveo Njegoša „da taj detalj srbijanske istorije, s kojijem Crna Gora nema baš nikakve veze, uzdigne do nebeskih visina“[8]. Za prof. dr Novaka Kilibardu je evidentno da Crna Gora nije učestvovala u Kosovskoj bici.[9]

Crnogorski istoričar dr Zvezdan Folić pisao je da kosovski mit, uobličen od strane Petra II Petrovića Njegoša, nije korespondirao sa istorijskim kodom crnogorskog naroda, „jer Crnogorci (Zećani) nijesu učestvovali u kosovskoj bici. Ova pasiviziranost bila je proizvod politike Đurađa Stracimirovića Balšića (1385-1403)[10] vladara Zete koji je odbijao svaku pomisao na savez koji bi ga uvukao u rat s Turcima. Naravno, nije se radilo o proosmanskoj orijentaciji zetskog vladara, nego o zaštiti vlastitih državnih interesa“.[11]

Međutim, za razmatranje tog pitanja u ovom prilogu, bitno je podsjetiti što o tome kaže značajna istoriografska literatura. Naravno, u metodološkoj ravni, od presudne važnosti je ono što o tome kazuju istraženi, primarni i drugi, prevashodno pisani istorijski izvori, različiti po vrsti, porijeklu (provenijenciji), sadržini, autorstvu, mjestu i vremenu njihovog nastanka, jer su oni svjedočanstva, na osnovu kojih se može s, manjim ili većim, pouzdanjem i vjerodostojnošću pokušati dati odgovor na postavljena istraživačka pitanja o neučešću Crnogoraca (Zećana, Dukljana) u Kosovskom boju 1389. godine.

Dakako, odsustvo starih autentičnih i originalnih prvorazrednih istorijskih izvora, domaćih i stranih, sa kojima se suočava naša i regionalna istorijska nauka, ili još uvijek njihova nedovoljna istraženost tog pitanja (ako postoje sačuvani u inostranim arhivskim i bibliotečkim fondovima izvori neistraženi o tome, a sigurno postoje, sem onih već poznatih nam) stvara probleme objektivne prirode. Napokon, to pitanje zahtijeva temeljnu i posebnu obradu i izučavanje, te traganje za novim, dosad nama nepoznatim, dokumentima i relevantnom arhivskom građom, što će reći da od heruističke osnove zavisi istoriografska interpretacija tog problema.

O vladavini Đurađa II Balšića i njegovom odnosu prema Kosovskom boju 1389 (odnosno, pitanju da li je ili nije sa svojom vojskom učestvovao u njemu, ili je zakasnio, ili nije uopšte ni htio tamo da ide i nije išao), vrijedno je iznijeti nekoliko saznanja o tom pitanju, do kojih je došla, kako stara tradicionalistička, romantičarska i mitologizirajuća, tako i savremena kritička istoriografija na južnoslovesnkim prostorima. Naravno, u saznajnom smislu je bitno razdvojiti ono što ima karakter istorijske činjenice, od onog što je nedokazivog, mitskog i imaginarnog profila, fikcija, epskih priča, bajki, legendi, domišljanja, izmišljanja…

Autor ovih redova nema pretenzije da saopšti, u razmatranju ove problematike, nešto novo što već nije u istoriografiji poznato, tako da se ovaj rad temelji na objavljivanju već objavljivanog, s tim što želi naglasiti da je taj složen i izazovan posao u prvom redu zadatak medijavelista i medijavelistike, a ne istoričara  XX vijeka, što je naučna i stručna preokupacija i profilacija pisca ovih redova.

Što tvrdi istoriografija i istoriografska i publicistička literatura vezano za Đurađa II Balšića i pitanje da li je ili nije sudjelovao u Kosovskom boju?

Da Đurađ II Balšić nije bio učesnik Kosovskog boja 1389. godine navodi i crnogorski mitropolit Vasilije Petrović u svojoj knjizi „Istorija o Černoj Gori“ (1754), tvrdeći da je on navodno zakasnio i tamo stigao treći dan poslije bitke. Vasilije Petrović tvrdi da Đurađ II Balšić „treći dan stižena Kosovo poslije bitke“[12]. Dalje, u uvodu rada „Kratka istorija Crne Gore“[13], čije se autorstvo pripisuje Petru I Petroviću Njegošu, a koje objavljeno poslije njegove smrti, navodi se da je navodno Đurađ II, kojeg autor naziva „Baoša“, „sabra svoju vojsku i pođe u pomoć svojemu tastu i gospodaru[14] protiv turskog cara Amurata[15] no došavši mu na put nesrećni glas o pogibiji srbske vojske i samoga knjaza Lazara u Kosovo, prinuđen bi povratiti se s gorkijem plačem nazad“[16]. Riječju u „Kratkoj istoriji Crne Gore“ Petar I Petrović Njegoš govori da Đurađ II nije učestovao u Kosovskoj bici, ali da je s vojskom tamo krenuo, međutim, zakasnio je.

Dr Gabriel Frile i Jovan Vlahović objavili su na francuskom jeziku u Parizu 1876. godine knjigu, koja u prijevodu na crnogorski nosi naslov „Savremena Crna Gora“[17],  u kojoj tvrde izričito da Đurađ II Balšić, vladar Zete i njegova zetske (crnogorska) vojska uopšte nijesu participirali u Kosovskoj bici 1389. godine. Dr Gabrijel Frile, oficir francuske Legije časti, i Jovan Vlahović, oficir, kapetan u službi Srbije[18], navode: „Đurađ Balšić nije uopšte učestvovao u Bici na Kosovu; na putu je saznao za poraz Srbije i nastavio je put po svojim državama“[19].

Francuski povijesničar Pjer Kokel u svojoj knjizi „Istorija Crne Gore i Bosne“, objavljenoj na francuskom jeziku u Parizu 1895., konstatuje da Đurađ II Balšić nije bio učesnik boja na Kosovu 1389. godine, što je saobrazno dosad istraženim istorijskim činjenicama, ali, romantičarski i koherentno usmenom predanju i epskom nasljeđu ovih prostora, navodi da je poslao jedan dio svoje vojske u pomoć knezu Lazaru Hrebeljanoviću, što se ne može provjeriti u istorijskim izvorima. Ali, Pjer Kokel navodi da: „Đurađ Balšić nije lično učestvovao u bici na Kosovu“[20].

Italijanski publicista iz 19 vijeka, Timoleone Vedovi u svojim „Bilješkama o Crnoj Gori“ zapaža da Đurađ II Balšić nije stigao da učestvuje u Kosovskom boju 1389. godine, ponavljajući već uvriježeno predanje i mitologizirajuće shvatanje prošlosti da je Đurađ II krenuo sa vojskom da pomogne Srbima u Kosovskom boju, ali da je zakasnio, te da je tamo stigao kad je boj završen. U tom smislu publicista Vedovi zapaža, vezano za Kosovski boj: „Đurađ je sa svojom vojskom došao u pomoć Srbima, njegov je dolazak, na nesreću, uslijedio sa zakašnjenjem“[21]. Dakle, Vedovi konstatuje da je Đurađ II Balšić krenuo na Kosovo s trupama u pomoć Srbima, ali zakasnio je da učestvuje u Kosovskom boju, što će reći da nije učestvovao. Iako je tvrdnja da je Đurađ II krenuo da ide u Kosovski boj i da je zakasnio više produkt romantičarskog i mitologizirajućeg istorijskog shvatanja, kojeg prihvata i Vedovi, koje se ne može utvrditi kao pouzdano i vjerodostojno kazivanje, ipak je vrijedno što Vedovi objavljuje podatak da Đurađ II Balšić sa svojom vojskom nije sudjelovao u Kosovskom boju, jer je taj podatak provjerljiv i održiv u upoređenju sa istorijskim izvorima koji o tome govore.

Savremena srpska istoriografija, odnosno, jedan njen respektabilan dio, polazišta je da Đurađa II Balšića i odreda zetske vojske nije bilo u Kosovskoj bici 1389. godine. I rodonačelnik starije srpske kritičke, naučne, istoriografije Ilarion Ruvarac mišljenja je da Đurađ II Balšić nije bio učesnik Kosovske bitke. Naime, istoričar Ilarion Ruvarac, srpski akademik, tvrdi u svom djelu pod naslovom „O knezu Lazaru“, objavljenom u štampariji S. Miletića, 1887. godine[22] da Đurađ II Balšić nije bio u Kosovskoj bici.

Sumnju o učešću Đurađa II Balšića u Kosovkom boju iznio je i srpski istoričar i političar Čedomilj Mijatović, koji je pripadao, za razliku od Ruvarca, romantičarskoj istoriografskoj školi, odnosno, koji nije bio pripadnik kritičke istoriografije. Istoričar Čedomilj Mijatović pisao je o crnogorskoj vladarskoj porodici Balšića[23], kao i o pitanju Kosovskog boja. Čedomilj Mijatović  je ustvrdio da Đurađ II nije bio pozvan na Kosovo 1389. godine, ali pretpostavlja da je mogao biti na Kosovu. Međutim, Čedomilj Mijatović to govori u kondicionalu i hipotetički („ako je bio na Kosovu“, kako on to formuliše).

Tu pretpostavku o učešću Đurađa II Balšića u Kosovskom boju demantuje jedan dokument kojeg citira u svom djelu Josip Jelčić[24], tvrdeći da su Dubrovčani 7. jula 1389. godine, neposredno poslije Kosovske bitke (15/28. juna 1389.godine) „poslali u Budvu jednu naoružanu galiju, kako bi Đurđe II Stracimirović prešao nekoliko dana kod njih“[25]. Đurađ II Balšić je prihvatio, po tom dokumentu, na kojega se poziva Jelčić, poziv Dubrorvčana i otišao u Dubrovnik i tamo ostao neko vrijeme „obasipan poklonima i pozdravljan i slavljen na banketima, praćem plemićima, pa je u neđelju, 29. avgusta digao sidro da se vrati u Ulcinj s plemenitom pratnjom koja mu je usput pravila društvu“[26].

Istoričar Josip Jelčić-Delčić (1845-1925) u svom djelu „Zeta i dinastija Balšića“[27] konstatuje: „Dakle, Đurađ II Stracimirov Balšić na dan kosovskoga sloma boravio je u Ulcinju“[28]. Đurađ II Balšić je u vrijeme kosovskog sudara savezničke i osmanske (turske) vojske, brinuo brige oko svojih posjeda, teritorija, koje je imao u vlasti na jadranskom primorju. To zapaža i srpski istoričar dr Ivan Božić. Naime, Božić konstatuje: „Đurađa II zadržale su na primorju brige…S mora su prijetili gusari…Veliko podozrevanje izazivao je i Vuk Branković“. [29].

Nikola Ćorić u svom radu „Grad Kotor do godine 1420“  navodi da Đura II Balšić nije učestvovao u Kosovkom boju[30]. Među junacima Kosovskoj boja brojni istorijski pisci ne pominju Đurađa II Balšića[31], što upućuje na zaključak da on tamo nije ni bio.

Znameniti srpski istoričar akademik SANU prof. dr Nikola Radojčić  je jasan kada piše: “U vojsci kneza Lazara borile su se, u prvom redu, centralne srpske zemlje, krajevi kojima su vladali knez Lazar i njegov zet Vuk Branković. Onda, pomoćna vojska Tvrtkova, pod Vlatkom Vukovićem i bivšim hrvatskim banom Ivanom Horvatom. Balšići i pored srodstva i novog prijateljstva teško da su bili u boju.”[32]

[1] Viđi opširno o tome: Dr Danilo Radojević, „Studije o Njegošu-Njegoševa raskršća“, Podgorica, 2011, rad „O pojavi lika Miloša Obilića kao mitskog junaka u svijesti Crnogoraca“, str. 167-205.

[2] Prof. dr Novak Kilibarda, “Amfilohije I Kosovski mit”, Podgorica, 2012, str. 77.

[3] Prof. dr Novak Kilibarda, c.d., str. 77.

[4] Ibidem

[5] Ibidem, str. 78.

[6] Ibidem, str. 81.

[7] Ibidem

[8] Prof. dr Novak Kilibarda, navedeno djelom, str. 81.

[9] Ibidem, str. 83.

[10] Period vlasti Đurađa II Stracimirovića Balšića.

[11] Dr Zvezdan Folić, „Kosovski mit u političkim projekcijama XX vijeka“, objavljeno u zborniku radova „Njegoševi dani“, Nikšić, 2010,  str. 423.

[12] Vidi detaljnije: Vasilije Petrović, „Istorija o Černoj Gori“(1754), izdanje 1985. S komentarom dr Radoslava Rotkovića (faksimil i prijevod dr Radmila Marojevića). Naravno, istoriju Crne Gore Vasilija Petrovića prate, dakako, i mnogobrojne legendne konstrukcije, koje se u autentičnim i originalnim, primarnim istorijskim izvorima ne mogu potvrditi i uzeti kao pouzdane. Ali, Vaslije Petrović nudi podatak da Đurađ II sa vojskom nije bio na Kosovu, što je po načelu provjerljivosti u istorijskoj nauci do sada, na osnovu dostupne građe, potvrđeno kao tačno.

[13] Vidi: „Kratka istorija Crne Gore“, „Grlica“, 1836.

[14] Istorijski izvori demantuju da je Lazar bio gospodar Đurađu II Balšiću.

[15] Misli se na sultana Murata.

[16] Petar I Petrović Njegoš, „Kratka istorija o Crnoj Gori“, 1835. Vidi o tome: „Književnost Crne Gore od XII do XIX stoljeća“, knjiga 15, priredio Čedo Vuković, Cetinje, 1996, str. 341-342. Primjećuje se da autor „Kratke istorije Crne Gore“, ističe legendu, koja nije saobrazna istorijskim faktima, da je navodno Đurađ II Balšić od tuge i žalosti gorko zaplakao što nije stigao na Kosovo u boj, čemu relevantni raspoloživi istorijski izvori ne daju potvrdu, tako da to spada u domen fikcije, imaginarne projekcije, koja je produkt mitološke i epske konstrukcije. Zadatak istoričara je da bude, što kaže Erik Hobsbaun, demitologizator mitova, odnosno, istoričarev poziv se sastoji i u demitologizaciji a ne mitotvorstvu ili pothranjivanju i apologetici mitotvoraštva. Nedostatak autentičnih i originalnih, primarnih istorijskih izvora je pogodno tlo da se u istoriografskoj literaturi ističu izvori usmenog karaktera.

[17] Original Frileovog i Vlahovićevog djela nosi naziv: „Le Montenegro contemporain„ , Paris, 1876.

[18]  Frile i Vlahović se tako potpisuju u orinalnom izdanju knjige na francuskom jeziku.

[19] Gabrijel Frile i Jovan Vlahović, „Savremena Crna Gora“ (prevod s francuskog Rosanda Vlahović), CID, Podgorica, 2001. str. 19.

[20] Pjer Kokel, navedeno djelo.

[21] Vidi: Timoleone Vedovi, „Bilješke o Crnoj Gori“, CID, Podgorica, 2000, str. 41.

[22] Vidi o tome: Ilarion Ruvarac, „O knezu Lazaru“, 1887., str. 356, 412.

[23] Č. Mijatović, “Balšići, Prilog za istoriju Zete”, Glasnik Srpskog učenog društva, XLIX, Beograd, 1881.

[24] Josip Jelčić, „Zeta i dinastija Balšići“ (kritičko izdanje, preveo i prredio dr Radoslav Rotković), Matica Crnogorska, Cetinje-Podgorica, 2010.

[25] Josip Jelčić, c.d. str. 191.

[26] Josip Jelčić, c.d. str. 191.

[27] Naslov opriginala: Giuseppe Gelcich, „La Zedda e la dinastia dei Balšidi-Studi storici documentari“, Spalato, 1899.

[28] Josip Jelčić, „Zeta i dinastija Balšići“ (kritičko izdanje, preveo i priredio dr Radoslav Rotković), Matica Crnogorska, Cetinje-Podgorica, 2010. Str. 191.

[29] Dr Ivan Božić u: „Istorija Crne Gore“, tom II, knjiga 2, Titograd, 1970. str. 54.

[30] N. Ćorić, „Grad Kotor do godine 1420“, str.39

[31] Vidi o tome: Foresti, Mappamonto Historico: Vite dei Califi Maomettani e degli Imperatori Ottomani, Venezia, 1706, 159-191; Citirano prema: Josip Jelčić, n.d. str. 189.

[32] Dr Nikola Radojčić, rad pod naslovom „Kosovski boj, utorak, 15. junija 1389“., objavljen u knjizi “Bitka na Kosovu 1389”, Galerija SANU, sveska broj 65, Beograd, 1989, str. 21.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta