Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić, doktorand istorijskih nauka
2. nastavak
Pozivajući se na Ilariona Ruvarca, Josipa Jelčića i Nikolu Ćorića, znameniti srpski istoričar, medijavelista, i akademik SANU prof. dr Sima Ćirković konstatuje da Đurađa II Balšića nije bilo u Kosovskom boju 1389. godine. Dr Sima Ćirković sumnja u pretpostavku da je Đurađ II Balšić bio na Kosovu 15/28. Juna 1389. godine. On u tom smislu piše: “Prekid neprijateljstava s bosanskim kraljem ne pruža dovoljno opravdanja za pretpostavku da se Đurađ II Stracimirović našao 15. juna 1389. god. na Kosovu polju protiv sultana Murata I i njegovih snaga. Turcima su se na Kosovu suprotstavili oni čije su oblasti ranijih godina bile izložene njihovom pustošenju. Srodstvo s knezom Lazarem i Vukom Brankovićem nije Đurđu II smetalo da se u sukobu sa Tvrtkom I, njihovim saveznikom, osloni na turske snage. A nema nikakvog znaka da je, mireći se s bosanskim kraljem, promenio stav prema Turcima. I balkanski gospodari i zapadnoevropski vladari još nisu videli u turskim napadima opštu opasnost … Đurđa II zadržale su u Primorju brige o bezbednosti jadnih ostataka države Balšića. S mora su pretili gusari, a Radič Crnojević se u brdima od njega sasvim odmetnuo. Veliko podozrenje izazivao je i sam Vuk Branković. U izvorima nema podataka da li su Budimlje i oblasti u kojoj Lim izvire (Plav i Gusinje) posle propasti Nikole Altomanovića pripadali Balšićima, ali je pouzdano da su se na kraju našli pod vlašću Vuka Brankovića. On je, šta više, nastojao da se nekako probije ka moru – na štetu Balšića … U doba kad su se u Mlecima već znalo o ishodu bitke na Kosovu, u drugoj polovini jula i početkom avgusta 1389. god., poslanici Đurđa II molili su od Senata dozvolu da njihov gospodar može držati na moru dva naoružana brigantina. Bili su mu potrebni da bi svoje krajeve nesmetano snabdevao solju i da bi se odupro ‘odmetnutom sluzi’. Mlečani su se na kraju složili sa zahtevom, pod uslovom da brigantine izvede u more jedino u slučajevima koje predviđaju stari ugovori s Dračem. Sam Đurađ II nalazio se početkom jula u Budvi, gdje su ga posetila dva dubrovačka poslanika i pozvala ga da poseti Dubrovnik. Tamo je stigao krajem avgusta, kad mu je već i mletački odgovor bio poznat”[1], tvrdi akademik Ćirković.
Iako je bio u srodstvu s knezom Lazarom Hrebeljanovićem (oženio je Lazarevu kćerku Jelenu i bio pašenog sa Vukom Brankovićem), Đurađ II Balšić, kako kazuju dostupni istorijski podaci, ne sudjeluje u Kosovskom boju 15/28. juna 1389. godine. Na dan Kosovskog boja, on se nalazi u Ulcinju, da bi početkom jula boravio u Budvi, a avgusta 1389. godine boravio je u Dubrovniku, iz kojega je brodom krenuo za svoju zemlju 29. avgusta 1389. godine.
Hrvatski istoričar dr Vjekoslav Klajić u svom djelu „Povijest Hrvata“, govori o Balšićima, a kada piše o Kosovskom boju i razmatra pitanje njegovih sudionika (Vlatka Vukovića, Ivana Paližne i drugih) niđe ne pominje da su zetski vojni odredi Đurađa II Balšića učestvovali u Kosovskoj bici 1389. godine. Da su učestvovale trupe Đurađa II Balšića u toj bici, da o tome postoje primarni ili drugi relevantni istorijski izvori, prirodno je da dr Vjekoslav Klaić to, valjda, kao i drugi autori, ne bi izostavio (izostavili) da pomene (pomenu) i da navede (navedu). Ali, oprezno velim, kako o tome pouzdani, relevantni izvori nijesu postojali, tako i nijesu oni mogli bili dostupni povjesničaru Klajiću, te on niđe ne navodi sudjelovanje Đurađa II i zetske vojske u kosovskom boju 1389. godine[2].
I pripadnik ruske tradicionalističke istoriografije, dr Aleksanar Aleksandrov, koji je koncem XIX stoljeća, napisao niz rasprava o Crnoj Gori, pominje boj na Kosovu 1389. godine i njegove ukupne reperkusije, kao i njegov odjek u odnosu na državu Zetu, ali ne navodi da je u boju učestvovao Đurađ II Balšić. Naime, ruski istoričar, prof. Kazanjskog Univerziteta, crkveni prelat dr Aleksandar Aleksandrov u svojim radovima o Crnoj Gori, publikovanim od 1893. do 1897. godine, a objedinjenih u knjizi pod naslovom „O Crnoj Gori“[3], posvećuje određenu spisateljsku pozornost Balšićima[4], ali niđe ne tvrdi da je Đurađ II sa svojom vojskom bio učesnik Kosovske bitke.
Ruski istoričar dr Aleksandrov tvrdi, da od Balše I „Zeta, docnije Crna Gora, postaje zaista nezavisna država“[5] . Aleksandrov piše o srpskom porazu na Kosovu, tvrdeći da je tada „odlučujući udarac nanesen srpskom carstvu“[6], da je taj događaj, po njemu, odrazio „i na Zetu“[7], pa govori i sljedeće: „Čim su Turci pokorili Srbiju, odmah su se pojavili na granicama zetske države. Đurđe II Stracimirović, koji je 1385. naslijedio zetski prijesto od Balše II, uviđajući nesreću i ne nadajući se odbrani od Turaka vlastitim snagama, tražio je pomoć na Zapadu, od Venecijanske republike, koja je i sama strahovala od snage i uspjeha turske vojske, pa je rado stupila u savez sa Zetom. Ali, taj savez nimalo nije olakšao kritičan položaj Zete, jer je Venecija, stupajući u prijateljske veze sa Đurađem, mislila na vlastitu korist: iza prividnog saveza sa Zetom, ona bi u slučaju napada Turaka potčinila Zetu svojoj vlasti. Takva dvolična politika pokazala se odmah čim su počeli pojedinačni turski napadi na granice zeteske države. Između Venecije i Đurđa pojavile su se nesuglasice; Venecija je zauzela Drač, Lješ i Skadar[8], nesloga se produžila sve do Đurđeve smrti“[9].
U ovom Aleksandrovom zapisu nema, dakle, pomena o učešću Đurađa II Balšića u Kosovskoj bici. Da je ruski povjesničar Aleksandrov znao i mogao znati ili vjerovati, da je Đurađ II učestvovao u Kosovskom boju, sasvim logično je da ne bi, valjda, propustio da navede u svojim zapisima i taj podatak.
Srpski istoričar dr Vladimir Ćorović, (1885-1941), profesor i rektor Beogradskog univerziteta, u svojoj „Istoriji srpskog naroda“, piše o Kosovskom boju, ali među učesnicima te bitke ne pominje Đurađa II Balšića[10]. Vezano za Kosovski boj i saveznike srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića u tom boju protivu osmanske (turske) vojske, on navodi da je „jedno krilo Lazareve vojske vodio Vuk Branković“[11] pa pominje bosanske odrede pod komandom Vlatka Vukovića, hrvatskog bana, viteza Ivana Paližnu[12], koji je komandovao hrvatskim krstašima,“koji je kao vranski prior imao pod sobom krstaše Ivanovce. Srpski dinasti s juga nisu smeli da se u ovom odlučnom času opredele za Lazara, nešto iz straha od ogromne turske snage, nešto iz oskudica svesti o potrebi nacionalne solidarnosti, a nešto i iz sebičnih interesa, ne uviđajući da će slom Lazarev samo otežati i njihov položaj. Konstantin Dejanović je i ugostio i tursku vojsku koja je preko njegove oblasti polazila na Kosovo i dao joj je i svoje pomoćne čete. Ne znamo ništa pouzdano o tome kako se u ovoj prilici držao kralj Marko“[13], tvrdi Ćorovic, ali nigdje ne pominje Đurađa II Balšića kao sudionika Kosovske bitke, već pravi aluziju, posredno navodeći, sugerišući da on nije učestvovao u Kosovskoj bici, pripisujući i njemu, pored Konstantina Dejanovića, pod firmom „srpski dinasti s juga“, da navodno „nešto iz straha od ogromne turske snage“, nedostatka „nacionalne solidarnosti“[14], „sebičnih interesa“ i slično nijesu pristali uz Lazara i učestvovali u Kosovskom boju.
Brojni istorijski pisci i izvori pominju da su Hrvati učestvovali u Kosovskom boju, (pod komandom bana Ivana Horvata[15] i viteza Ivana Paližne[16]) a takođe su brojni oni istorijski podaci koji govore da Zećani (Crnogorci) i njihov tadašnji vladar Đurađ II Balšić nijesu sudjelovali u tome boju[17].
Dr Radoslav Rotković navodi da „Crnogorci nijesu ni znali za boj na Kosovu“[18], tvrdeći da ih na Kosovu nije bilo, ali da je „izmišljeno da su kasno stigli“[19]. „Čitavo ljeto 1389. godine Đurađ Stracimirović Balšić proveo je na Crnogorskom primorju i u Dubrovniku. Prijestonica mu je bila u Ulcinju. Bio je inače oženjen ćerkom kneza Lazara Jelenom, gospođom Lenom. Tako mu je knez Lazar bio tast a Vuk Branković pašenog. Prije toga imao je sukob sa albanskim i bosanskim velikašima i to ga je zadržalo na primorju“[20], navodi Rotković.
I jedan, po mom sudu, bitan dokument ilustrativno i uvjerljivo govori da Đurađ II Balšić sa Zećanima/Crnogorcima nije bio, niti mogao biti, na bojišnici Kosova polja 15/28. juna 1389. godine. Neposredno uoči Kosovskog boja, Đurađ II Balšić je 14. juna 1389. godine, kako utvrđuje slavista, istoriograf, istoričar dr Božidar Šekularac, potpisao jednu povelju u Baru, kojom daje određene zemljišne posjede Dabajku Tomiću, za kojega je udata bila njegova sestričina[21]. Dakle, tragom izvora, dolazimo do spoznaje da je 14. juna 1389. godine Đurađ II Balšić bio u Baru i potpisao, s pozicija kompetencija vlasti koje je imao, u Zeti jednu povelju Dabajku Tomiću, kom ga uvodi u aprehenziju određenih zemljišnih posjeda, što govori da na Kosovo nije ni išao, niti da je tamo bio. Niti je realno mogao stići, sve i da je htio sa vojskom da ide tamo. Na sam datum Kosovske bitke 15/28. juna 1389., Đurađ II Balšić je bio u Ulcinju.
Savremena crnogorska naučna, odnosno, kritička istoriografija je značajnim dijelom stanovišta da Zećani/Crnogorci nijesu učestvovali u Kosovskom boju 1389. godine, te i da vladar Zete Đurađ II Stracimirović Balšić nije bio sudionik kosovskog boja. U tom smislu prof. Dr Branislav Kovačević i Vladeta Cvijović u predgovoru crnogorskog izdanja „Istorije Crne Gore i Bosne“ francuskog povijesničara Pjera Kokela konstatuju: „Crnogorci nijesu učestvovali u bici na Kosovu 1389. godine“[22].
U „Istorijskom leksikonu Crne Gore“ piše se o dinastiji Balšić (1360-1421), a za Stracimirovog sina Đurađa II Balšića se veli: „Đurađ II Stracimirović Balšić (1385- 1403) će na početku vladavine pokušati da ojača svoj položaj u Zeti pribavljanjem podrške susjednih vladara. Vjerovatno zbog toga Đurađ se 1386. godine i oženio kćerkom srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića. Na taj način stupio je u porodične veze i s moćnim Vukom Brankovićem, koji je takođe bio zet kneza Lazara. Postoje tvrdnje i da se Đurađ II tada izmirio s Turcima, ne bi li u njima našao saveznika za borbu protiv kralja Tvrtka. Sve ove kombinacije neće Đurađu II mnogo koristiti, јеr će turski prodor na Balkan tokom 1388. i 1389. godine, učiniti beskorisnim njegove srpske saveznike, a bezopasnim njegovog najvećeg neprijatelja – Tvrtka. Uplašeni od Turaka, svi oni će priželjkivati zajednički sporazum. Bosanski kralj Tvrtko je čak slao izaslanike Đurađu II ne bi li utvrdio mir između njega i zetskog vladara. I Durađu II je taj mir odgovarao, ne bi li učvrstio svoju oslabljenu vlast u zemlji, ali on ni po koju cijenu nije želio savez koji bi ga uvukao u rat s Turcima. Da je pristao da s knezom Lazarom, Vukom Brankovićem i kraljem Tvrtkom sklopi sporazum protiv Turaka i krene na Kosovo, njegova politička sudbina imala bi neslavan kraj. Od njegove zemlje zasigurno ne bi ostalo mnogo, јеr bi bila podijeljena između sve snažnijih oblasnih gospodara u Zeti. U Kosovskoj bici (1389) Durađ II Balšic nije učestvovao[23]. Nadanje da će kao turski štićenik uspjeti da ojača svoju vlast u Zeti, pokazalo se nerealnim. Čim su Turci okončali svoju vojnu akciju, zatražili su od Đurađa da im preda gotovo polovinu svoje teritorije. Durađ je uzalud pokušao da pregovara sa skopskim sandžak-begom oko ovih zahtjeva. Ne želeći ni da raspravlja o njegovim ponudama, sandžak-beg ga je stavio u pritvor, zaprijetivši da će iz pritvora izici tek kada sultanu ustupi tražene oblasti. Nemajući kud, Đurađ II je krajem 1392. godine pristao da Turcima ustupi Skadar, Drivast i Sveti Srđ, te da sultanu plaća godišnji danak. Turskog vazalstva Đurađ II se oslobodio tek 1395. godine, u vrijeme dok su Turci bili zauzeti ratovanjem s Ugarima. Ugarsko-turski sukob Đurađ II nije samo iskoristio da se oslobodi vazalnih obaveza, već i da povrati svoje gradove: Skadar, Drivast, Sveti Srđ i Danj. U ovom pohodu vojnička sreća bila je na njegovoj strani. Da bi sebe i svoje tek vraćene posjede osigurao od Turaka, Durađ II je ponudio Mletačkoj republici Skadar, Drivast i Sv. Srđ, s tim da mu ona kao nadoknadu za ta mjesta godišnje isplaćuje 1.000 dukata. Zetski vladar je očito znao da ove gradove ne može održati ukoliko Turci krenu da ih povrate, pa je stoga odlučio da ih za godišnju proviziju ustupi Mletačkoj republici. Tražena suma bila je mnogostruko manja od prihoda koje su davali ovi gradovi, ali je Đurađ znao da te prihode ne bi dugo uživao ukoliko bi Skadar i Drivast ostali u njegovoj vlasti. Ustupanjem Republici, prihod od njih bio je dugotrajniji i sigumiji. I što je za Durađa II bilo od posebne važnosti: ustupanje Skadra i Drivasta Republici mogao bi iskoristiti da od nje dobije neke političke privilegije. Početkom 1396. Mletačka republika je prihvatila Đurađevu ponudu, smatrajući da su ovi gradovi ne samo predstraža njenim primorskim posjedima, već i buduća središta velikih trgovačkih poslova. Prema ugovoru koji je između njih potpisan, gradovi su Mletačkoj republici ustupljeni na vječna vremena, s pravom da slobodno raspolaže svim gradskim prihodima. Đurađ se obavezao da ni on, niti njegovi nasljednici, nikada neće na njih pretendovati. Za uzvrat, Republika je Đurađu i njegovim nasljednicima dala mletačko plemstvo, pravo utočišta na mletačkoj teritoriji, hiljadu dukata godišnje provizije i obećanje da neće dozvoliti da, koristeći njenu teritoriju, bilo koji od oblasnih velikaša ugrožava zetsku državu. Đurađu II, ovo je omogućilo da se obračuna s Radičem Crnojevićem, najopasnijim protivnikom u zemlji. Krajem aprila 1396. Đurađ je napao na Radiča Crnojevića, porazio njegovu vojsku, a Radiča ubio. Savezništvo Balšića s Venecijom, od koga je zetski vladar ispočetka imao nemalih koristi, neće dugo trajati. Ubrzo je došao u sukob s Republikom zbog njene ekonomske politike u ovim oblastima. Snižavanjem carina i taksi u Skadru i Drivastu, Republika je ugrozila monopolsku trgovinu koju su vodili Balšići, a time i prihode zetske države. Zbog nižih carina koje su uticale na cijenu robe iz Skadra i Drivasta, mletačkoj trgovini nije mogao konkurisati niko iz okruženja, pa ni Balšići. Upravo je to zetskog vladara pokrenulo da počne da radi protiv interesa Republike. Kada je tri godine nakon mletačkog preuzimanja Skadra, u ovoj oblasti došlo do pobune seljaka, Republika je konačno dobila nepobitan dokaz o neprijateljskom držanju Đurađevom. Za podsticanje bune odmah je optužen Durađ II čime je počelo neprijateljstvo između Balšića i Venecije. Neprijateljstvo između Đurađa i Republike nije moglo, a da ne utiče na Đurađevo držanje prema Turcima. Kao i uvijek kada se nejaki vladar nađe pred višestruko jačim protivnikom, Durađ je prijatelja pokušao da pronađe u neprijatelju njegovog protivnika. Neprijatelji njegovog protivnika, kojima se obratio za pomoc, bili su Turci. Ovaj Đurađev spoljnopolitički zaokret nije bio po volji Republici pa je početkom 1401. u Veneciji odlučeno da mu se ukine isplata godišnje nadoknade od 1.000 dukata. Republika je Đurađa II smatrala krivcem i za štetu koju su joj njegovi podanici nanijeli, pljačkajući stovarišta soli. Đurađ II nije mogao biti ravnodušan prema ovim optužbama, jer su one izrečene u vrijeme kada se Republika nije morala plašiti Turaka koji su bili zauzeti ratovanjem u Maloj Aziji. A kada se Republika nije plašila Turaka, ona je za svoje nejake susjede mogla biti i opasna. Zetski vladar je zato nevoljno pristao da namiri štetu koju su njegovi podanici nanijeli Republici i da obeća sigurnost mletačkoj trgovini. Za uzvrat, Republika mu je obnovila isplatu godišnje provizije. Nakon regulisanja odnosa s Venecijom, Đurađ II nije živio dugo. Umro je aprila 1403. godine”[24].
Utemeljena i pouzdana tvrdnja istoričara dr Živka M. Andrijaševića i prof. dr Šerba Rastodera, da Đurađ II Balšić nije bio na Kosovu 1389. godine u boju s turskom vojskom, navodi se i u njihovom koautorskom djelu «Istorija Crne Gore », đe se eksplicitno kaže : «U Kosovskoj bici (1389) Đurađ II balšić nije učestvovao»[25].
Akademik SANU istoričar prof. dr Momčilo Spremić u knjizi „Despot Đurađ Branković i njegovo doba », kaže: “Na primer, drugi Lazarev zet, Đurađ Stracimirović Balšić nije uopšte došao na Kosovo, i još se uz pomoć Turaka borio protiv bosanskog gospodara Tvrtka I, Lazarevog saveznika”[26].
Akademik Rade Mihaljčić, u knjizi “Istorija srpskog naroda” veli: “Jedino je Đurađ Stracimirović Balšić bio tada na strani Turaka. Zbog toga je malo verovatno da je sudelovao u bici na Kosovu.”[27].
Tvrdnju da Đurađ II Balšić nije bio u boju na Kosovu 1389. godine iznio je i savremeni srpski istoričar dr Željko Fajfrić. On, s tim u vezi, percipira: “Ono što je možda najgore jeste to da knez nije mogao da računa ni na sve Srpske velikaše jer jedni nisu bili zainteresovani, a drugi su imali čak i sa Turcima saradnju. Tako je ostalo diskutabilno gde se nalazio kralj Marko Mrnjavčević. Jedino se zna da na kneževoj strani nije bio, a shodno vazalskim obavezama budući da je on bio turski vazal trebalo bi da je bio na Kosovu i to na turskoj strani. Slična je situacija i sa Konstantinom Dragašem preko čije su zemlje Turci nesmetano nadirali na Kosovo. Da li je on bio u Turskoj vojsci ne zna se, ali malo je razloga koji govore da nije bio jer je teško poverovati da bi ga sultan poštedeo takve obaveze. Isto tako nije tu bilo ni Đurđa Stracimirovića, a gde je on bio ostaje tajna. Sam Đurađ je do tog momenta imao dosta saradnje sa Turcima pa se kao očigledni primer za to uzima to što su njegovi ljudi pomagali Turcima onda kada su ovi provalili u Bosnu i kod Bileća doživeli masakr. Ta pomoć Turcima bila je inspirisana time što je Đurađ bio u neprijateljstvu sa kraljem Tvrtkom pa je to bio način da se ovome napakosti. Međutim, neposredno pred Kosovsku bitku Đurađ se izmirio sa Tvrtkom tako da više nije bilo takvog razloga da pomaže Turcima. Najverovatnije od svega će biti da se Đurađ nije nalazio na Kosovu i da je ovu bitku posmatrao sa strane”[28].
Problem odnosa Đurađa II I Zećana/Crnogoraca prema Kosovskom boju, otvoreno je za istorijsku nauku, jer se istorija stalno piše, a nikad ne može napisati, kako stalno svojim studentima ističe i ponavlja s razlogom istoričar akademik prof. dr Šerbo Rastoder.
No, suština priče je u sljedećem: Ako i kada se dođe u posjed novih istorijskih izvora, što je zadatak heruističkog angažmana primarno istoričara/medijavelista (autoru ovog teksta, to jeste meni- to nije uža oblast, specijalnost-mnogima to pripada dakako prije mene, kojima je medijavelistika uža oblast proučavanja), a koji- o dinastiji Balšić (1360-1421), te o jednom od njihovih vladara koji su upravljali crnogorskom državom Zetom- Đurađem II i njegovim odnosima, kako prema gospodarima okolnih zemalja i područja, tako i prema Osmanskoj imperiji, Veneciji i drugim državama- oni treba da istraže dosad neproučena, arhivska dokumenta u raznim arhivama itd, onda mislim da bi istorijska priča o ovoj temi dobila novi, korisni, saznajni, heruističko-hermeneutički, epistemološko- gnoseološki istorijski kontekst i smisao i otvorila bi novu naučnu stranicu u spoznaji ovog istorijskog događaja i procesa.
[1] Citirano prema: Dr Radoslav Rotković, „Velika zavjera protiv Crne Gore“, Podgorica, 2001, str. 63-64.
[2] Vidi o tome : Dr Vjekoslav Klajić, « Povijest Hrvata -od najstarijih vremena do svršetka XIX stoljeća“, 2, svesak 2, dio prvi, Zagreb, 1900.
[3] Vidi: Aleksandar Aleksandrov, „O Crnoj Gori“, (prevela sa ruskog i priredila Marina Martinović), CID, Podgorica, 2006.
[4] Vidi poglavlje u navedenoj knjizi A. Aleksandrova- Zeta pod upravom Balšića (1356-1437), str. 95-97.
[5] Ibid, 95.
[6] Ibid, 96.
[7] Ibid
[8] Vidi o tome i: M. Vukić, “Nešto iz istorije”, “Glas Crnogorca”, Cetinje, broj 2, 1895.
[9] Aleksandar Aleksandrov, “O Crnoj Gori”, (prevela sa ruskog i priredila Marina Martinović), CID, Podgorica, 2006. str. 96.
[10] Vidi o tome : Dr Vladimir Ćorović, « Istorija srpskog naroda », knjiga I, Beograd, 1997.
[11] Ibid
[12] O učešću Hrvata pod vođstvom Ivana Paližne u Kosovskom boju vidi više: dr Neven Budak, „Ivan od Paližne, prior vranski, vitez sv. Ivana“, Historijski zbornik, god XLII (1), Zagreb, 1989, str. 57-70.
[13] Vladimir Ćorović, ibid.
[14] Vladimir Ćorović, koji je bio dvorski istoričar Karađorđevića i koji se odlikovao ideološkim stavom u istoriografiji i pristrasnošću, govori o „nacionalnoj solidarnosti“ u vrijeme kad nacije nijesu postojale, pa time ni nacionalna svijest i nacionalna solidarnost. U to vrijeme postojali su etnosi, narodne zajednice, i državne tvorevine, ali ne i nacije, jer je nacija tekovina modernog doba, 18 i 19. vijeka. Ćorović iz svoje nacionalne i ideološko-političke vizure bez činjenica posrbljava i Balšiće, smatrajući da su i oni spadaju u red „srpskih dinasta s juga“, što istorijski izvori o etničkoj pripadnosti Balšića demantuju.
[15] Vidi o tome i: Franjo Rački, „Pokret na slavenskom jugu koncem XIX i početkom XV stoljeća“, rad JAZU, 2, 3, i 4, 1868
[16] Vidi o tome: Ferdo Šišič, „Nov prilog o kosovskom boju“, Starohrvatska prosvjeta, Nova serija, I, 1927. Vidi i: Eduard Peričić, „Vranski priori Ivan od Paližne i Petar Berislavić“, radovi istraživačkog centra JAZU u Zadru, 18, 1971.
[17] O tome da Crnogorci nijesu sudjelovali u Kosovskom boju vidi detaljnije i: Dr Radoslav Rotković, „Velika zavjera protiv Crne Gore“, Podgorica, 2001, str. 62-70.
[18] Dr Radoslav Rotković, c.d. str. 62.
[19] Ibid
[20] Dr Radoslav Rotković, c.d. str. 63.
[21] Dr Božidar Šekularac, „Paštrovske isprave“, III, Petrovac, 1999, str. 19-20. Dr Božidar Šekularac je autor i uspješne monografije o dinastiji Balšić, koju je publikovao 2011. godine. O tome vidi i dr Radoslav Rotković, c.d. str. 163.
[22] Vidi: Dr Branislav Kovačević i Vladeta Cvijović, priređivači knjige Pjera Kokel, „Istorija Crne Gore i Bosne“, Podtgorica, 1998. Str. 70.
[23] Boldovani kurziv je naš.
[24] „Istorijski leksikon Crne Gore“, knjiga 1, Podgorica, 2006 (urednici prof. dr Šerbo Rastoder i dr Živko M. Andrijašević).
[25] “Istorija Crne Gore”, dr Živko M. Andrijašević i dr Šerbo Rastoder, Centar za iseljenike Crne Gore,, Podgorica, 2006. Str. 23.
[26] Dr Momčilo Spremić, “Đurađ Branković I njegovo doba”, Beograd, 1994.
[27] Vidi: „Istorija srpskog naroda“, knjiga II, drugo izdanje, Beograd, 1994
[28] Dr Željko Fajfrić, „Sveta loza Kneza Lazara“, Beograd, 2000.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta