Crna Gora pod velikosrpskom najezdom i terorom (1919-1922)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Srpske okupacione trupe su, 8. maja 1919. godine, u Pješivcima opsadirale i zapalile kuću poznatog crnogorskog komitskog četvovođe kapetana Radojice M. Nikčevića. Prilikom vojničkog pohoda na Pješivce, okupacione snage su tada, pored ostalih zločina koje su počinile, opljačkale i zapalile kuću crnogorskog ustanika, sekretara crnogorskog MUP-a i bivšeg oblasnog uravitelja Kraljevine Crne Gore i jednog od vođa Božićnog ustanka 1919. g., Živka Mašanova Nikčevića. Tada je u svojoj kući, prilikom bombardovanja iz neprijateljskih režimskih oruđa, ubijena i Đela Nikolić, supruga Neška Nikolića iz Ozrinića. Tada su topovima, okupacionih trupa, srušene mnoge ustaničke kuće u okolini Nikšića.

Iz Ozrinića je uhapšeno više od 90 seljaka i oni su odvedeni u zatvore u Podgoricu i Nikšiću. Mnoge pojedince i čitave porodice iz nikšićkih sela Kličeva i Straševine i drugih mjesta okupacione srpske vlasti su uhapsile i utamničile, uništavajući im nepokretnu, a pljačkajući, pritom, pokretnu imovinu. Mnoge žene, čak i neke trudnice, su zatvorili u tamnicu, pod volat Nikšićke pivare »Trebjesa«.

U svojim memoarskim zapisima pod naslovom »ZELENAŠI«, crnogorski patriota, ustanik i politički emigrant u Gaeti (Italija) Nikola Tomanov Zec je naveo i ovo: » U Nikšićkoj pivari Trebjesa zatvarani su ljudi svih staleža, zajedno sa trudnim ženama, koje su se tu, naočigled muškaraca porodile. Na proteste zatvorenika njihovi čuvari odgovarali su podrugljivo: »Pa, šta fali porodiljama, zar malo imaju babica?!«. To je bila aluzija na uhapšene muškarce, koji zlom igrom sudbine postadoše i babice«.

(Nikola T. Zec, »Zelenaši«, feljton u »Monitoru«, Podgorica, br. 207., od 7. oktobra 1994, str. 47).

Sredinom 1919. godine u selu ”Glibavci” kod Nikšića, okupacione kohorte su opljačkale i zapalile kuću crnogorskog patriote Iva Kustudića. Tada su, takođe, jula 1919. godine, zapaljene kuće crnogorskih rodoljuba Mijata Nikčevića, Mijajila Nikčevića i Sima Nikčevića iz Pješivaca. U Broćancu kod Nikšića su, u to vrijeme, okupacione velikopske snage KSHS opljačkale i zapalile kuću crnogorskog ustanika, komitskog vođe i kapetana crnogorske vojske Ilije J. Damjanovića. Ljeta 1919. godine zapaljene su, od istih struktura i njihovih izvršilaca,  i kuće crnogorskih ustanika, komita Zeka J. Delibašića i Gavrila J. Delibašića iz Velimlja kod Nikšića. Početkom 1920. godine, okupacione srpske vlasti su u selu Martinićima, u Bjelopavlićima opljačkale i zapalile kuću Novice Živkova Radovića, crnogorskog ustanika, komite, inžinjerijskog komandira crnogorske vojske i političkog emigrata u Italiji, koji je, kasnije, dok je bio u egzilu u Italiji 1925. godine završio matematičko-tehnički fakultet i potom doktorirao matematičko-tehničke nauke. Kasnije je dr Novica Radović bio jedan od glavnih ideologa  vođa crnogorskih federalista-suverenista u Crnoj Gori, nakon izlaska, poslije dobijene amnestije, iz političkog zatvora u Zenici krajem maja 1934., u kojemu je robijao, po političkoj osnovi sudski osuđen na 20 godina zatvora, zbog vojnog učešća u ustaničkom pokretu (1919-1921) više od sedam godina.

»Glas Crnogorca«, službeni organ Crne Gore u egzilu, u broju 73., od 13. jula 1919. godine objavio je notu koju je premijer crnogorske Vlade u izganstvu Jovan Simonov Plamenac uputio 5. jula 1919. godine predsjedniku Konferencije Mira u Versaju, francuskom premijeru Žoržu Klemansou. U toj noti navodi Plamenac i slučaj izvršenog zločina sa Mihailom R. Žižićem.  O ovome zločinu on naglašava da mu je čast i dužnost,  saopštiti izjavu njegove majke G-đe Marije Radovana Žižića iz sela Miloševića, kapetanije Uskočke, a koja glasi: »Moj sin Mihailo R. Žižić pošao je 3. marta ove godine (1919) za Risan trgovinom. Na mjestu Grkavcu više Risna srela ga je patrola srbijanska, koja ga je uhvatila, otela mu novac, a potom ga ubila. Opljačkali su i zlatni prsten sa lešine mog sina, a njegovo tijelo strpali u slamu u susjednoj kasarni. Ubistvo je izvršio vojnik srpske armije Ilija Čikanović. Srbijanska je patrola mislila da ih pri tome zločinu niko nije vidio. Međutim, to je vidio jedan čoban, koji je odmah pošao i prijavio vlastima. Vlasti narede da se lešina odmah zakopa. Vojnik koji je ubistvo izvršio kao i njegovi saučesnici nijesu uzimati na odgovornost već im je data odmah sloboda da to mogu i ubuduće raditi«. Ova žena nastavi dalje: » Kad sam doznala tužni glas što je bilo s mojim sinom, pošla sam u Kotor kod srbijanskih vlasti, da im se žalim. U kancelariji su me pitali: »Je li to Crnogorac poginuo?«. Ja sam rekla: »Jes, Crnogorac, moj sin!« Tada su me otjerali da idem kući govoreći: »Čudne štete što je ubijen Crnogorac. Nije nam žao što je ubijen taj jedan no što nema još na hiljade ubijenih«, navodi Marija Žižić, a to potencira crnogorski premijer u progonstvu Jovan S. Plamenac u noti Žoržu Klemansou, predsjedavajućem Konferencije Mira u Versaju.

(Nota premijera crnogorske Vlade u egzilu Jovana S. Plamenca upućena 5. jula 1919. godine francuskom premijeru Žoržu Klemensou, koji je predsjedavao Versajskom Konferencijom 1919. godine, objavljena je u listu »Glas Crnogorca«, koji je bio službeni organ Crne Gore u egzilu, u broju 73 od 13. jula 1919. godine. O tome vidjeti i: Prof. Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije«, Tom I, Bar,1997, str. 552.)

O ubistvu Mihaila R. Žižića od strane srpskih (srbijanskih) vojnika koji su uz to opljačkali njegov novac, piše u knjizi »Nekoliko stranica iz Krvavog albuma Karađorđevića- Dokumenta o zločinima Srbijanaca u Crnoj Gori«, Rim, 1921, str. 27. U tom istorijskog izvoru navodi se da je gore navedene riječi pune mržnje i sadizma povodom ubistva Mihaila R.Žižića njegovoj majci Mariji R. Žižić uputio srpski (srbijanski) pukovnik Grgur Ristić.

Crnogorski vodnik iz Nikšića Dušan Nikolić dao je jednu izjavu koju su kao svedoci potvrdili Jovan Vuković i Miloš Turčinović. Ta izjava glasi ovako: “U januaru 1919. godine srbijanske okupacione trupe, došle su u Broćanac, u mojoj rodnoj kući i pohvatali i odveli u zatvor familiju, sastojeću se iz majke mi, stare 50 godina, dvije sestre od 18 i 12 godina, snahu staru 30 godina, sa šestoro đece stare 11, 9, 7, 5, 3 i 1/2 godine i zatvorili ih u Nikšićku pivaru, gdje su ih mučili najgroznijim mukama 4 mjeseca, poslije čega, po dolasku amerikanske misije, oslobodili ih kući.

            U mjesecu maju 1919. godine ponovo su srbijanske trupe došle mojoj kući, kuću zapalili, a sve imanje pokretno zapalili ili opljačkali, zabranivši svaki rad na nepokretnoj imovini.

            Po izvršenoj paljevini familija mi, da izbjegne od smrti, odbjegla je u šumu, gdje se i danas nalazi bez iđe ičega proseći parče hljeba.

           Moj brat Nikola Nikolić bio je ranjen od strane srbijanskih trupa, nije htio da im padne u ruke već je razvidao bombu i sam sebe njome ubio. Srbijanske vlasti nijesu dozvolile ni ukopnicu, već je bio ukopan kao kakva životinja.

           Familja pokojnikova i moja nalaze se u šumi u najbjednijem stanju, bez iđe ičega svoga”, kaže u toj izjavi vodnik crnogorske vojske u Gaeti Dušan Nikolić.

Službeno glasilo Kraljevine Crne Gore, »Glas Crnogorca«, Nej kod Pariza, od 27. jula 1919., godina izlaska 47, br. 75, na str. 4 obavljuje pismo Rada Krivokapića, crnogorskog emigranta u Parizu, koji je iz Crne Gore proganjan, uhapšen i utamničen, te je potom izbjegao od okupacionog srpskog terora. Rade Krivokapić je to pismo napisao u Parizu 31. juna 1919. godine. U njemu on navodi kako je od strane vlasti uhapšen, te da je tamnovao četiri i po mjeseca, da je mučen, ali i da je uspio pobjeći. Pored ostalog, on piše i ovo: »Čitava sela, naročito oko Nikšića su razrušena i opljačkana od strane Srbijanaca. Srbijanci zabranjuju i nošenje crnogorskog ruha, a naročito kape. Izrodi i plaćenici srbijanski uzeli su šajkaču, ili su na crnogorsku kapu stavili Petar I (P I)[1] umjesto Nikola I (N I). Međutijem, ogromna većina naroda, muško i žensko, stavili su kao u velikoj koroti crno na kapu, pošto im je zabranjueno nošenje crogorske kape. Narod je tim baš pametno rekao što misli o sadašnjem položaju Crne Gore«, navodi crnogorski patriota Rade Krivokapić.

(Citirano prema: “Glas Crnogorca”, Nej kod Pariza, god 47, br. 75, od 27. jula 1919. str. 4).

Okružno Načelstvo Kraljevine SHS Br. 489, od 29. januara 1922. godine Cetinje uputio je Načelniku Sreza Cetinje izvještaj Načelstva Okruga Kolašinskog, koji je po naredbi Načelnika dostavio B. Salić, u kojemu se navode rezultati potjere srpskih okupatorskih formacija za crnogorskim ustanicima, rodoljubima, gerilcima. Potjerna odjeljenja režima su, prema podacima iz tog izvještaja,  u srezu Moračko-Rovačkom uhvatile crnogorske komite: Bogića Bulatovića i Vasa Šćepanovića »oglašenog i ucijenjenog hajduka«. U tom  izvještaju stoju i to da se vlastima predao »oglašeni i ucijenjeni hajduk Jokan S. Bulatović, sreza Moračko-Rovačkog«. Navodi se u tome izvještaju i ovo: »Stanoja Bulatovića, koji je u bjekstvu, survao se niz stijenu i ostao mrtav i Srdana Šćepanovića, koji je u životu. Ista potjera ubila je još dva oglašena hajduka i to Jovana Boškovića iz Đurđevine sreza Moračkog i Radosava Mirkovića iz Lutova, sreza biočkog, okruga podgoričkog. Hajduci su pobijeni u opštini prekoborickoj srez Moračko-Rovački«, navodi se u tome služenom izvještaju.

(Citirani dokument prema: Prof. Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije… (1919-1929), prvo izdanje, Bar, 1997, drugo izdanje, Podgorica, 2005, tom IV, str. 1982).

[1] Petar I Karađorđević.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta