Srbija već predugo talac raznih Mandića, Carevića i Dodika

Za aktuelno.me

Piše: Vlatko Sekulović

Šta je Srbija? Ovo pitanje i danas nema svog dominantnog odgovora u svesti građana i građanki. Dobrica Ćosić, samoproglašeni „otac nacije“, koji je najavio početak rata u Bosni i Hercegovini 1992. godine tvrdnjom da Muslimani, Srbi i Hrvati ne mogu zajedno da žive i moraju da se podele kako bi živeli u miru izazvavši time najveće etničko čišćenje u Evropi nakon II svetskog rata, rekao je da je „Srbija velika tajna“.

Ova misao izrečena u karakterističnom mistično-kriptičnom ćosićevskom rečniku, koji se svodi na to da bujicom reči ništa u suštini ne kaže, je u osnovi tačna. Niko ne zna šta je Srbija, drugim rečima. Je li Srbija današnja republika prema Ustavu iz 2006. godine? Ako je tako zašto nema onda suverenitet nad jednim delom svoje ustavno definisane teritorije, Kosovom? Ili možda je za ideju Srbije trenutna teritorija samo prolazno stanje do ostvarenja konačnog cilja? Ako je tako onda koji je to cilj?

Beri Buzan, jedan od najvećih teoretičara sistema bezbednosti kaže da svaka država ima konstituivne elemente: ideju o državi, institucije, fizičku osnovu (teritoriju i stanovništvo) i suverenitet. Srbija kao država ima manjkavosti po svim od ovih pitanja, a pre svega oko ideje. Država je prema Radomiru Lukiću, najviši oblik organizovanja jednog društva. U tom smislu koje društvo obuhvata pojam Srbije? Da li je to društvo koje čine samo pripadnici srpskog naroda ili tu ima mesta i za druge narode? Gde su granice te države? Imaju li drugi narodi sa kojima Srbi žive pomešano pravo na svoje države? Jugoslavija je davala odgovor na ovo pitanje koji je proizilazio iz jednostavne činjenice etničke šarolikosti prostora koji je obuhvatala.

Srbi žive sa drugim narodima koji su im veoma slični, ako ne već i istovetni u svim bitnim delovima nacionalnog identiteta, a pre svega jezika, sa osnovnom razlikom u dominantnoj veroispovesti, kako je to još Garašanin primetio u svom Načertaniju. Aleksandar Karađorđević, crnogorski unuk, čašćen titulama „Osvetnika Kosova“ i „Ujedinitelja“, svestan ove činjenica isticao je npr. da on želi da bude kralj ne samo Srbima, već i Hrvatima. Svest o neophodnosti Jugoslavije, te da tako Hrvatska bude u sastavu zajedničke države, Pašić je na sebi svojstven način izrazio rečima „da ne želi drugu Bugarsku na Zapadu“. Radi se o istom Nikoli Pašiću koji je u vreme srpsko-bugarskog rata 1885. godine, bio u Sofiji i vodio žestoku propagandu protiv Srbije, odnosno Kralja Milana Obrenovića, tj. bio na strani Bugara.

Nestanku Jugoslavije krajem prošlog veka prethodilo je otvaranje tzv. „srpskog nacionalnog pitanja“, odnosno redefinisanja identiteta srpskog naroda u režiji nacionalista, stvaranja nove causa sui, kako to definiše Abulof, uzroka samog sebi. U toj identitetskoj promeni nacionalističkoj svesti Srbija kao ideja države nije dovoljna iz nekoliko razloga. Pre svega ideja o državi Srbiji nije ni toliko tvorevina srpskih srednjovekovnih feudalaca, niti srpskih intelektualaca koliko Austrijske imperije i ideala Francuske revolucije. Malo je poznato da je sama ideja Srbije kao kraljevine institucionalizovana pre Berlinskog kongresa 1878. godine, odnosno 1882. godine kao ishodišta srpskih ustanaka.

Kraljevina Srbija kao jedinica uprave, organizacija društva, pojavljuje se u sastavu Austrijske imperije, uz Kraljevinu Dalmaciju i druge, u periodu od 1718. godine do 1739. godine, a austrijski car je sebi dodao i titulu kralja Srbije nakon preuzimanja Beograda od Turaka. U periodu pre XVIII veka nije bilo Srbije kao pojma koji označava državu, bilo je Raške, Kosova, Bosne, Zete, Duklje kao pojmova koji se vezuju za teritorijalnu jedinicu uprave. Srednjovekovne titule srpskih feudalaca su mahom bile vezane sa određene narode ili zemlje, pa je tako Car Dušan bio vladar Srba, Grka i Arbanasa, a Vukašin vladar srpskih i grčkih zemalja. Srbija kao ideja o državi sa autoritetom u svesti ljudi primenjena je u modernom smislu prvi put od strane Austrijanaca.

Padom Kraljevine Srbije i grada Beograda 1739. godine nestaje kraljevina Srbija, da bi obnavljanje ove ideje o državi počelo početkom XIX veka i od tad pa sve do 1918. godine stalno se širila teritorija koju obuhvata ova ideja sa ciljem oslobođenja od stranih vlasti i ujedinjenja srpskog naroda, da bi se potom utopila u širu ideju Jugoslavije. Ova težnja za ujedinjenjem i oslobođenjem pre svega je bila podređena ideji emancipacije pojedinca koje je afirmisala Francuska revolucija. U tom smislu francuska zastava bila je inspiracija i za nove srpske simbole pa su čak i boje prvobitno bile postavljene vertikalno, a potom na insistiranje Porte, tj. sultana, horizontalno.

Sadržina pojma države je nužno vezan za teritoriju, a pojam Srbije je teritorijalno neodređen, odnosno ograničen je na teritoriju koja ne obuhvata sve Srbe. Usled ove ograničenosti i nepodudarnosti srpski nacionalisti pribegavaju sintagmi „srpske zemlje“ ili „Velike Srbije“ kao zamišljenom prostoru države srpskog naroda. Platforma, causa sui, „savez srpskih zemalja“, objedinjene državne teritorije u kojima Srbi imaju dominantan položaj, bila je idejna alternativa Jugoslaviji i glavni uzrok njenog razbijanja od strane srpskih nacionalista. U tom smislu su i tvorevine poput Srpske republike BiH doživljavane kao privremene do ujedinjenja srpskih zemalja, kako je to definisao Momčilo Krajišnik, nekadašnji predsednik skupštine ove tvorevine, avgusta 1992. godine.

Usled potrebe za definisanjem teritorije Šešelj je izneo ono što je bila „tajna“ a to su granice Srbije od Makedonije do linije Karlobag-Ogulin-Karlovac-Virovitica, sa celom Bosnom i Hercegovinom i Crnom Gorom. Kao posledica te politike Srbija je danas manja nego što je to bila u vreme socijalističke Jugoslavije. Šta više, u vreme socijalizma je Srbija bila trajno teritorijalno najveća u svojoj istoriji, Vojvodina i Kosovo su bile u sastavu Srbije, kao posebne federalne jedinice. Danas i dalje opstaje pitanje gde je Srbija i da li će se politička i intelektualna „elita“ napokon okrenuti u potpunosti sebi i uređenju prostora na kom srpski državni organi vrše efektivnu vlast?

U nedelju održani parlamentarni izbori u Srbiji, kao i najavljene inicijative oko odnosa između Beograda i Prištine pod patronatom Bele kuće, možda će biti od koristi da se napokon potencijali, intelektualni i materijalni, Srbije okrenu ka sebi, uređenju institucija i blagostanju građanki i građana koji imaju srpsko državljanstvo i plaćaju poreze i doprinose toj državi. Sigurno je da su stanovnici Srbije već predugo taoci raznih Mandića, Carevića i Dodika, koji beskrupolozno koriste sredstva i resurse Srbije zarad ostvarenja ličnih političkih interesa i ciljeva na platformi nekog imaginarnog i ugroženog „srpstva“ kao da živimo u XIX, a ne u XXI veku, nametajući stalno pitanje identiteta i ideju o nekakvoj „proširenoj“ Srbiji.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta