za aktuelno.me
piše Vlatko Sekulović
Izjašnjavajući se za nezavisnost, na referendumu 2006. godine, građanke i građani Crne Gore, odbili su da priznaju nadmoć bilo koje političke vlasti osim sopstvene. Ova odluka je bila izbor, ali istovremeno i zalog za budućnost u smislu dalje izgradnje crnogorskog društva.
Disolucija bivše zajedničke jugoslovenske države dovela je do formiranja država sa posebnim identitetskim obeležjima i institucijama, a sve u cilju vršenja suverene volje građana i građanki, odnosno naroda, koji žive na određenoj teritoriji. Takva volja je izražena najposle i u Crnoj Gori pre 13 godina.
Međutim, postoji jedna organizacija koja je nastala kada i Jugoslavija, ali nije sa njom nestala. Naime, Srpska pravoslavna crkva, kao politički projekat nastao ediktima Aleksandra Karađorđevića ujedinjenjem svih crkvenih organizacija, kako se to naziva, “istočno-pravoslavne” vere u jednu jedinstvenu organizaciju koja je pokrivala teritoriju čitave bivše zajedničke domovine, preživela je raspad državne tvorevine koja ju je stvorila. I danas 28 godina od nestanka SFRJ, i 13 godina od osamostaljenja Srbije od Crne Gore, i obrnuto, ova organizacija i dalje funkcioniše jedinstveno na prostoru od Vardara pa do Triglava.
U očuvanju svoje jedinstvenosti ova organizacija poteže čas za teritorijalnim, čas za nacionalnim argumentima, u suštini osporavajući drugima ono što je izborila za sebe, prateći teritorijalno proširenje države na kojoj je delovala.
Kontradiktornost između teritorijalnog i nacionalnog u SPC je najočiglednija na primeru Makedonije. Vernicima na teritoriji Severne Makedonije se osporava pravo na vlastito organizovanje pozvajući se na to da crkva nije nacionalno opredeljena, već teritorijalno, te Makedonci mogu biti vernici SPC.
U odnosu na Crnu Goru politika SPC je drugačija, ne osporavajući neku teritorijalnu odredivost Crne Gore, svodeći je na Šumadiju ili Krajinu, argument SPC jeste da tamo žive Srbi, te samim tim ti Srbi pripadaju toj “srpskoj” crkvi, kao da Srbi ne mogu biti budisti ili nazareti, čije je crkvene pesme prevodio Jovan Jovanović Zmaj. Dakle SPC s jedne strane je stalno u koliziji sa samom sobom, odnosno kako bi sačuvala teritoriju, u svojoj opsednutošću istom, koristi različite argumente po istim pitanjima, kako joj koji odgovara.
Korišćenje različitih aršina je u korenu nepravde, što dovodi do osnovne erozije kredibiliteta SPC kao organizacije vernika. Međutim, ne samo da ove moralne nedoslednosti dovode do erozije, već i ponašanja pojednih sveštenika poput Tomislava Gačića (alijas ex vladika Pahomije) za čije ime su u medijima vezivali brojne slučajeve pedofilije, Ljubomira Kačavende (alijas ex vladika Vasilije) koji je javno sumnjičen za seksualno zlostavljanje, smrti njegovih štićenika i lično bogaćenje. Marka Radosavljevića (alijas ex vladika Artemije) crkva više nije mogla da toleriše, pa ga je zbog njegovog militantnog zilotizma (nacionalizma) i pronevera na kraju i izbacila iz svojih redova. Jelenko Mićević (alijas ex vladika Filaret) pak, kada mu je svojevremeno srpska policija našla u posedu ukradeni džip, lakonski odbio da ga preda pod obrazloženjem “to je u vašem svetu ukradeno, u našem svetu to je “sveto”.”.
Ipak tragičniji od pobrojanih su primeri ne samo rehabilitacije, već i veličanja odnosno proglašavanja za svece pojedinih “sluga crkve”. Milorad Vukojičić, pop i četnik, koji je, između ostalih, ubio majku glumca Miše Janketića, SPC je proglasila za svecem. Nikola Velimirović (alijas Nikolaj) novokanonizovani svetac SPC je napisao: “Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi (Jevreji), koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopštu revoluciju, i kapitalizam, i komunizam.
Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova đavola.”. U klerikalnom pogledu na svet kakav je propovedao Velimirović, država svoju vlast deli sa crkvom, u mešavini religioznog nacionalizma i po mogućstvu monarhizma. U tome je koren razloga zašto pojedini sveštenici sebi daju za pravo da osporavaju državu, kao u slučaju Crne Gore ili državnu politiku u slučaju Srbije, da žene svode na reproduktivne mašine, a muškarce na topovsko meso, da grade hotele i ne plaćaju poreze, da proglašavaju za “sveto” ono što je ukradeno.
Ovakvom crkvenjačkom shvatanju države i prava u kom je crkva politička organizacija, a ne verska, svako ko smatra da je država od crkve odvojena, te da pripada svim građankama i građanima, da su svi ravnopravni bez ozbira na veru ili naciju, može naći inspiraciju u delu i primeru znamenitih antiklerikalca i prosvetitelja poput Dositeja Obradovića ili Vuka Stefanovića Karadžića.