Najava predsednika Srbije Aleksandra Vučića da je država Srbija spremna da plati poreski dug Mitropolije crnogorsko-primorske Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori već se tumači kao najava mešanja u unutrašnja pitanja druge države i kritički posmatra u čitavom regionu, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Marko Savković, programski direktor Beogradskog fonda za političku izuzetnost.

Povod za izjavu Vučića bilo je saopštenje Poreske uprave Crne Gore, prema kojem Mitropolija crnogorsko-primorska u toj državi ima višemilionski dug, i da će ga ako ne bude izmiren, prinudno naplatiti iz imovine.

“Ne znam šta da kažem, nemam nikakav problem sa tim. Ako treba da pomognemo SPC i Mitropoliji crnogorsko-primorskoj ili bilo kojoj eparhiji u Crnoj Gori po tom pitanju da nam ne bi oduzimali svetinje, pomoći ćemo, platićemo sve što treba da platimo”, poručio je Vučić 23. februara, gostujući na televiziji Prva.

Reagujući na Vučićevu izjavu, crnogorski premijer Duško Marković izjavio je da je Mitropolija crnogorsko-primorska poreski obveznik koji ne ispunjava svoje obaveze.

“Zakon važi za sve, o tome neće podučavati niko pa ni predsednik Srbije Aleksandar Vučić. Poreski obveznici su oni koji rade i ostvaruju prava u Crnoj Gori, a ne građani druge države i njeni zvaničnici”, istakao je on.

Vučićevu ponudu, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije je – odbio.

“Hvala našem dobrom predsedniku Srbije, ja bih njega molio to što ima, da da nekom, da do poslednjeg dinara da za Kosovo”, poručio je mitropolit Amfilohije.

Marko Savković iz Beogradskog fonda za političku izuzetnost postavlja pitanje – odakle bi Vučić uopšte platio dug mitropolije crnogorsko-primorske?

“Sve i da zanemarimo obavezu odvajanja crkve od države, a u članu 11 našeg Ustava stoji da je Srbija svetovna država, postavlja se pitanje odakle bi tačno ta sredstva došla – da li je to, recimo, budžetska rezerva – jer mnogo je drugih, ne manje važnih prioriteta. Ovako arbitrarno odlučivanje, bez konsultacija ne samo sa građanima već i saradnicima, odnosno, resornim ministrima i ministarstvima, odlika je autoritarne vlasti”, ocenjuje Savković.

Šta sa porezom SPC u Crnoj Gori?

Priča o poreskom dugu Mitropolije crnogorsko-primorske dolazi u vreme kada se u Crnoj Gori održavaju litije (protesti) vernika SPC na kojima se traži da Vlada Crne Gore povuče Zakon o slobodi veroispovesti, odnosno odredbe koje se odnose na potencijalno prenošenje vlasništva nad crkvenim objektima i imovinom, sa SPC na državu Crnu Goru.

Bivši predsednik skupštinskog Odbora za ekonomiju, finansije i budžet Aleksandar Damjanović kaže za RSE da su Poreska uprava i njen direktor Miomir Mugoša prekršili Zakon o poreskoj administraciji u delu poreske tajne jer su javno saopštili deo podataka o poreskom obvezniku Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.

Damjanović smatra da je to urađeno za potrebe vlasti i njenog političkog obračuna sa MCP a koji je nastao nakon usvajanja, za SPC spornog Zakona o slobodi veroispovesti:

“Apsolutno je da svako fizičko i pravno lice u Crnoj Gori treba i mora da plati porez, ali motivi, vrijeme i način na koji je ovo pitanje otvoreno od strane direktora Poreske uprave ukazuju da se ovdje radi o selektivnoj primjeni zakona i nije prvi put da se to dešava. Godinama ta uprava toleriše neplaćanje poreza mnogima a sada je pitanje duga MCP iskorišteno kao oružje u obračunu vlasti sa tom vjerskom organizacijom”, smatra Damjanović.

Iz opozicione Socijaldemokratske partije (SDP) smatraju da direktor Poreske uprave treba da podnese neopozivu ostavku zbog tolerisanja milionskih poreskih dugova svima onima koji su bliski vlasti ili sa kojima vlast, odnosno njeni favoriti, imaju razne unosne poslove.

Aleksandar Damjanović ne očekuje da će Poreska uprava po istom principu, kao i u slučaju Mitropolije, objaviti podatke drugih poreskih dužnika, pogotovo onih koji su bliski vlasti.

“Mi imamo poreski dug od više stotina miliona eura i takozvane tajkunske firme bliske vlastima kojima se nikada na vratima nije pojavio poreski inspektor i koji ne smije ni da zakuca tamo. Koliki su njihovi poreski dugovi i ko su tačno te firme i pojedinci do danas je ostalo tajna. Kada se to dovede na princip neselektivnosti, odnosno da smo svi jednaki pred zakonom, onda ćemo reći da u Crnoj Gori nema nikakvih problema. Ovaj konkretni slučaj nam otkriva da to nije tako”, zaključuje Damjanović.

Direktor Poreske uprave Miomir Mugoša saopštio je da Mitropolija crnogorsko-primorska SPC ima više privrednih društava čiji je osnivač, više otvorenih žiro-računa u poslovnim bankama preko kojih je u proteklih nekoliko godina prometovano više desetina miliona eura.

Iz MCP su odgovorili da je “višemilionski dug” izmišljen zarad “hajke protiv Crkve”, što je Poreska uprava odbacila navodeći da “samo koriste zakonska ovlašćenja za utvrđivanje i naplatu poreskih obaveza”.

Uprava tvrdi da Mitropolija crnogorsko-primorska jedina od svih verskih zajednica nije dostavila zakonom propisanu dokumentaciju na osnovu koje bi se izvršila prijava sveštenika na osiguranje. Iz Poreske uprave je da procenjena poreska obaveza za 38 sveštenika, koji su bili prijavljeni do 2010. godine, iznosi 1,6 miliona eura.

Poreska uprava je poručila da će, ukoliko se ne izmiri, dug Mitropolije biti naplaćen prinudno – sredstvima sa računa ili od njene imovine i nekretnina kojima raspolaže na atraktivnim lokacijama. Direktor Poreske uprave je nedavno saopštio da Mitropolija raspolaže stambenim jedinicama u elitnom delu Podgorice, učestvuje u građevinskim projektima u Budvi i poseduje zemljište u Buljarici, kod Budve.

Plaća li SPC porez u Srbiji?

Srpska pravoslavna crkva oslobođena je u Srbiji plaćanja poreza na svoju delatnost i imovinu. To dozvoljava Zakon o crkvama i verskim zajednicama.

Ipak, ukoliko crkve i verske zajednice obavljaju “privrednu ili drugu delatnost” zakon nalaže da su dužne da za to plaćaju porez.

Te delatnosti su pretežno proizvodnja hrane ili suvenira, što obavljaju privredna društva čiji su osnivači eparhije SPC ili Patrijaršija. Primera radi, javno dostupni podaci Agencije za privredne registre (APR) pokazuju da je Patrijaršijski upravni odbor SPC osnivač privrednog društva Patrijaršijska dobra doo iz Beograda, čija je osnovna delatnost proizvodnja vina.

U poslednjim dostupnim finansijskim podacima navodi se da je dobit tog društva za 2018. godinu bila oko 612 hiljada dinara (oko 5 hiljada evra), te da je ostvarena dobit nakon oporezivanja bila oko 427 hiljada dinara (oko 3.600 evra).

Koliko su SPC i njena privredna društva u proteklim godinama uplatili na ime poreza u budžet Srbije, i da li postoji dug na ime neplaćenog poreza – podaci su koji nisu javno dostupni.

Tajni podaci

Poreska uprava Srbije, prema zakonu, štiti tajnost tih podataka, a SPC nije odgovorila na upit RSE koliko su eparhije i privredna društva koja su osnovale uplatili na ime poreza u protekle tri godine.

Sa druge strane, SPC je u Srbiji najveći pojedinačni dobitnik sredstava iz republičkog budžeta, iz linije namenjene nevladinim organizacijama. Ipak, u budžetu nije transparentno koliko tačno novca odlazi u ruke SPC.

Iz budžeta Republike Srbije za 2020. godinu Uprava za saradnju sa crkvama i verskim zajednicama kojom upravlja Ministarstvo pravde dobila je oko 9.400.000 evra. Taj novac namenjen je Srpskoj pravoslavnoj crkvi, ali i ostalim crkvama i verskim zajednicama koje su registrovane u Srbiji.

U taj iznos su uključeni i, primera radi, penzijsko, invalidsko i zdravstveno osiguranje za sveštenike i verske službenike, za šta je opredeljeno oko 2.200.000 evra. Da taj izdatak može da ‘padne’ na teret republičkog budžeta predviđa Zakon o crkvama i verskim zajednicama.

Novac Srpskoj pravoslavnoj crkvi opredeljuje se i iz budžeta Kancelarije za Kosovo, gde je, na primer, za zaštitu kulturne baštine, podršku SPC i kulturnim aktivnostima u 2020. godini namenjeno oko 2.600.000 evra. U Zakonu o budžetu navodi se da će se ova sredstva raspoređivati posebnim aktom Vlade.

Donacije SPC iz Srbije

Novac za SPC dolazi i iz budžetskih rezervi, odlukama Vlade Srbije.

U avgustu prošle godine Vlada je donela odluku da donira 88 miliona dinara (oko 750.000 evra) Arhiepiskopiji beogradsko-karlovačkoj “u cilju podrške proslavi osam vekova autokefalnosti SPC”, kao i 58 miliona dinara (oko 500.000 evra) Eparhiji žičkoj SPC, kao pomoć za završetak izgradnje i uređenja manastira Žiča i katedralnog hrama u Kraljevu.

Mesec dana ranije, Vlada je SPC odobrila dotaciju od više od 59 miliona dinara (oko 500.000 evra) za obnovu Hrama Svete Trojice u Mostaru.

Iz budžetskih rezervi je SPC u maju 2019. godine od Vlade dobila donaciju u iznosu od 30 miliona dinara (oko 250.000 evra), za pomoć za izgradnju Manastira Pokrova presvete Bogorodice i Srpskog centra u Vokstropu u Švedskoj i za završetak radova na Muzeju Eparhije budimske u Sentandreji, u Mađarskoj.

Istog meseca je odlukom Vlade donirano 27,6 miliona dinara (oko 235.000 evra) za pomoć Eparhiji gornjokarlovačkoj u Hrvatskoj, i to zbog izgradnje i uređenja pravoslavnog hrama u Vrginmostu.

Na upit RSE koliko je novca država izdvojila za izgradnju Hrama Svetog Save, u martu 2019. godine odgovoreno je da je za tu namenu uplaćeno preko 20 miliona evra.

Istraživanje RSE pokazalo je i da je država manastirima Srpske pravoslavne crkve (SPC), Rači i Studenici, za pet godina isplatila više od 75 miliona dinara (oko 650.000 evra) za proizvodnju struje u malim hidroelektranama.