Nakon razgovora u Patrijaršiji Srpske pravoslavne crkve o Kosovu i drugim vrućim političkim temama (13. maja), predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je u nekoliko navrata pominjao “sprski etnički prostor”, sabirajući, između ostalog, broj umrlih Srba u Srbiji i van njenih granica i jedinstvene bukvare za „srpski etnički prostor“. Zahvalio je patrijarhu Irineju „ koji je pokazao ogromnu odgovornost za razvoj i napredak srpskog društva“.
Predsednik BiH entiteta Republike Srpske Milorad Dodik je izjavio, istom prilikom, da se bez srpskog jedistva ne može rješavati ni jedan važan problem, naravno ni Kosovo.
„Veoma je bitno djelovanje Srpske pravoslavne crkve jer ona deluje u četiri države“, dodao je Dodik u prilog „svesrspke sabornosti“.
Koji dan ranije ministar odbrane Srbije Aleksandar Vulin je išao i korak dalje poručivši da “ako Republika Srpska nema vojsku, ima je srpski narod”. Svojevremeno (2017. godine , na obilježavanju 22. godišnjice od akcije Oluja, kojom je Hrvatska povratila kontrolu nad teritorijama koju su držali Srbi iz takozvane Republike Srpske Krajine) Vučić je poručio da “Srbija nigde više na srpskom etničkom prostoru neće dozvoliti zločinačke akcije protiv srpskog naroda”.
Da li se takvim izjavama, kao i sve češćim “konsultacijama” sa predstavicima Srba iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, uz, naravno, Srba sa Kosova, legitimizuje kao lider svih Srba?
Šta se time poručuje građanima Srbije (i onima koji nisu Srbi, pa dakle nisu deo “sprskog etničkog prostora”) i građanima regiona? Šta to govori o karakteru države i o odnosu prema propalim projektima iz 90-ih godina? Da li je to samo retorika koja priprema biračko telo u Srbiji za ono što sledi u vezi sa Kosovom, i ako jeste, da li je samim tim bezopasna?
Komšić: Fokus na nacional birački korpus
Politikolog Jovan Komšić kaže da Srbija u periodu tranzicije, u kome su se novonastale države na teritoriji nekadašnje Jugoslavije konstituisale, nije uspjela da realizuje svoju početnu ideju-objedinjavanje svesrspkih teritorija. Ali sada se, dodaje on, u korišćenju takve retorike pravi odmak od ambicija objedinjavanja svih nacionalnih teritorija mirnim ili nasilnim putem.
“Taj put ratova je trenutno zaustavljen ali on se ne izostavlja u komunikaciji sa sopstvenim biračkim telom. Fokusiran je na, pre svega, nacional patriotski birački korpus unutar Republike Srbije i unutar Republike Srpske”, kaže Komšić.
I u desnom političkom spektru u Srbiji prisutne su reminscencije na političke ciljeve vođstva Srbije u 90-tim godinama, ali sa drugačijom konotacijom.
Politički analitičar Dragoljub Anđelković kaže da je srpski narod nasilno podijeljen u nekoliko država.
”Mi to stanje verovatno ne možemo da izmijenimo, to je pitanje geopolitičkih odnosa i sile, ali sa moralnog i duhovnog stanovišta mi smo jedinstven narod, cjelina. Kosovo je identitetsko pitanje u Republici Srpskoj (RS) kao i u Srbiji. I svakako je važno da se RS, kao ‘zapadna srpska država’ konsultuje, kad se radi o rješavanju kosovskog pitanja”, stav je Anđelkovića.
Profesor Beogradskog univerziteta Čedomir Čupić, međutim, poručuje da je pitanje Kosova stvar građana Srbije i da se to ne tiče Srba van Srbije, jer je to miješanje stranih državljana u unutrašnje stvari druge države.
On kaže da je narativ o svesrpskom jedinstvu i srpskom etničkom prostoru izraz političke nemoći.
“Kad god neki političar na ovim prostorima postaje nemoćan, nema ideje, ili kada je u procepu da nešto riješi, a to ne može da riješi, onda potegne upravo pitanje koje je vezano za nacionalni prostor, drugim riječima, posluži se nacionalizmom.”
Po Ustavu,Srbija je i matična država srpskog naroda, kaže Anđelković koji smatra da je ta ustavna odrednica dugo zanemarivana.
“Mislim da je sramota što se Srbija u nekim periodima ustručavala da vrši svoju ulogu matične države. Danas to počinje da radi, ali i dalje mislim da to ne radi dovoljno aktivno. Ja se nadam da je ovo samo stidljivi početak ozbiljnjeg djelovanja. Sramno je dosadašnje ćutanje”, mišljenja je Anđelković.
A kako se poruke koje iz Srbije o srpskom etničkom prostoru, uz asistenciju Milorada Dodika koji otvoreno sanja o terotorijalnom ujedinjenju Republike Srpske sa Srbijom, doživljavaju u susjedstvu?
Bajtal: Blefiranje međunarodne zajednice
Za Esada Bajtala, sociologa i filozofa iz Sarajeva, poruke iz Beograda znače ono što su značile i 90-ih godina.
“Radi se o jednoj istrajnosti, jednoj autističnoj politici koja ne želi sarađivati ni sa kim, koja i dalje želi da diktira u regionalnom smislu, koja i dalje želi da blefira međunarodnu zajednicu svojim dvostrukim aršinima tipa, jedno ćemo pričati, a sasvim drugo ćemo raditi. To je ona ista Miloševićeva matrica kojoj smo svjedočili 90-ih godina”, smatra Bajtal.
Njegov kolega iz Novog Sada Jovan Komšić, međutim, ne smatra da nakon političkih poruka o srpskom etničkom prostoru može da uslijedi neka značajnija realpolitička inicijativa kojom bi se doveo u pitanje teritorijalno politički poredak na prostorima Zapadnog Balkana.
Ipak, on prognozira nastavak trenda “etnifikacije politike” u državi u kojoj je na sceni “etnička, odnosno surogat demokratija”, što je karakteristika svih novonastalih država na Balkanu, a koja podsjeća na isključivost plemenskih zajednica u odnosima prema pripadnicima drugih naroda.