Šta nam govori razvoj afere „Krušik“? SNS, da bi opstala na vlasti, neprestano mora da se širi. Tako proždire državu na kojoj uspješno parazitira već sedam godina, piše sociolog Dario Hajrić u autorskom tekstu za DW.

Gdje tačno u Srbiji prestaje stranka a počinju državne institucije?

Većina građana će, prezasićena viškom svakodnevice, slegnuti ramenima i reći da ih se to ne tiče. Pa ipak, kao što veli stara fraza, to što se oni ne bave politikom ne znači da se politika ne bavi njima.

Bukteća afera “Krušik” je ilustrativan primjer brisanja granica između partije i države. Kao što su pisali BIRN, NIN, Vreme, N1, Danas i ostatak nezavisnih medija, privatni izvoznik GIM kupovao je od tog državnog preduzeća oružje ispod cijene i zahvaljujući tome ostvarivao ogromnu dobit, dok je sam „Krušik“ zbog dugova završio blokiranih računa.

Taj tranzicioni scenario smo već gledali nebrojeno puta i znamo da vodi upropašćavanju profitabilnog preduzeća i izbacivanju radnika na ulicu. Ali ovoga puta igru je poremetio uzbunjivač Aleksandar Obradović, obavjestivši javnost o malverzacijama.

Umjesto da njegovi navodi budu istraženi zbog osnovane sumnje da je posredi teška korupcija, Obradović je uhapšen i već gotovo tri mjeseca se nalazi u pritvoru kako tobože ne bi uticao na svjedoke. Iako je dva puta podnosio zahtjev za ukidanje pritvora, sud te zahtjeve nije ni razmatrao.

Ponašanje tužilaštva koje ignoriše Zakon o zaštiti uzbunjivača i bira da njega tretira kao krivca, te suda koji bez osnova drži čovjeka u pritvoru, nisu posljedica tunjave birokratije nego odraz institucija svedenih na produženu ruku režima.

Njihovi postupci u ovom slučaju u potpunosti reflektuju poziciju predsjednika republike koji dripački naziva uzbunjivača Obradovića „mučenikom“ i „nesrećnikom“, podmećući mu bez ikakvog dokaza da je imao lični interes u otkrivanju te afere i da je počinio – citirajmo to veleumlje – „itekakva krivična djela“.

Tužilaštvo za organizovani kriminal je pod pritiskom javnosti konačno riješilo da istražuje istinska „itekakva krivična djela“ – doduše, punih godinu dana otkako je BIRN prvi put pisao o tome da Branko Stefanović, otac ministra policije, posreduje između privatne firme GIM i Saudijaca u kupovini oružja. Punih mjesec dana otkako je uzbunjivač uhapšen nakon što je slučaj ponovo postao aktuelan zahvaljujući pisanju portala „Arms Watch“.

Rezultata istrage VBA i BIA – ako se ona uopšte vodi – još uvijek nema. Nema uhapšenih. Tačno nula građana je zadržano u pritvoru da ne bi ometalo istragu, ponovilo djelo ili uticalo na svjedoke. Oglasila se jedino Agencija za borbu protiv korupcije, utvrdivši ono što je niko nije pitao: da Stefanović senior nije vlasnik ni suvlasnik GIM-a, niti da u njemu radi, kao što se omaklo predsjedniku Vučiću.

Kako smo došli u situaciju da stranka na vlasti usisa u sebe i državne i nezavisne institucije, faktički ih svodeći na svoje drvene advokate i saučesnike? Razloga je mnogo, ali jedan od rjeđe pominjanih leži u samoj strukturi Srpske napredne stranke, koja sve više podsjeća na piramidalne šeme Jezde i Dafine iz devedesetih.

Kao i sve piramidalne šeme, i ova eksploatiše ljude na nižim hijerarhijskim stepenicama da bi profitirali oni na višim. Stranačka sitnarija dobija uhlebljenje lijepljenjem plakata i dovlačenjem novih ljudi, bilo kao „sigurnih glasova“ ili u vidu statista na stranačkim skupovima.

Krupniji primjerci grade karijeru finansirajući stranku, a državne institucije i preduzeća im služe kao resursi za eksploataciju, bilo da se to radi indirektno, kroz raspisivanje namještenih tendera i dodjelu budžetskog novca režimskoj klijenteli, ili direktno, ispumpavanjem novca kroz namještanje cijena kao što je slučaj s „Krušikom“. Onaj ko nema uspjeha u ispunjavanju kvota, bilo da je riječ o prikupljanju glasova ili o punjenju kase, biva zamjenjen.

Stranka zato neprestano mora da se širi, i u tom širenju postepeno proždire državu na kojoj uspješno parazitira već sedam godina.

Sada se već nalazimo u tački u kojoj ona u svojim rukama drži republičku vladu, skupštinu, funkciju predsjednika, pokrajinsku vladu, državni budžet, sve lokalne skupštine osim jednog grada i par opština, vojsku, policiju, BIA, VBA i sve ostale skraćenice koje nose oružje, sve televizije sa nacionalnom frekvencijom, a po svoj prilici i tužilaštvo. U takvoj situaciji, korupcija i klijentelizam više nisu odstupanje od sistema nego jedini logičan ishod.

Stvarno iznenađenje u slučaju „Krušika“ bi zapravo bilo to da je umjesto Obradovića na saslušanje privedeno rukovodstvo „Krušika“ i dileri oružja iz GIM, jer bi to značilo da su institucije nezavisne. Umjesto toga, postupile su upravo onako kako se moglo i očekivati: kao produžene ruke SNS.

U pervertiranom smislu, to jedino i ima logike: SNS je porasla do te mjere da je postala sistem umjesto sistema, a država je svedena na ispraznu formu, puku kulisu za samovlašće režimskog plemstva. Institucije samo služe nove gospodare.

Piramidalne šeme se ruše same od sebe kada im ponestane ljudi koje bi ugrađivali u dno piramide i profitirali od njih. Kada padaju, padaju naglo. Isto je i sa autoritarnim vođama. Srpska napredna stranka se postepeno bliži momentu u kom više neće imati prostora za širenje jer je već uspjela da podredi sebi gotovo sve državne mehanizme.

Kada se to desi, ostaće joj još jedino da se okrene proždiranju same sebe. To ne znači da treba da sjedimo i skrštenih ruku čekamo samouništenje, nego da već sada počnemo da se pripremamo da spriječimo da sadašnjeg Jezdu ne zamjeni nova Dafina.