Otklon od desnice

za aktuelno.me

piše Vlatko Sekulović

Pobeda Zorana Milanovića, kandidata Socijaldemokratske partije, na nedavno održanim predsedničkim izborima u Hrvatskoj predstavlja svojevrsno iznenađenje imajući u vidu broj glasova koje su osvojili u prvom izbornom krugu desničarski kandidati Kolinda Grabar Kitarović i Miroslav Škoro.

Kampanja straha protiv Milanovića zasnovana i na optužbama da je komunista, nije uspela da ubedi birače da je dosadašnja predsednica kompetentnija za obavljanje ove dužnosti od svog glavnog protivkandidata. Uspeh socijaldemokratskog kandidata ukazuje da je ova politička opcija jedina koja je u ovom trenutku u stanju da se organizovano suprotstavi nacionalističkim i desničarskim političkim snagama na prostoru bivše SFRJ. U Severnoj Makedoniji je još uvek na vlasti Zoran Zaev, predsednik Socijaldemokratskog saveza, sa velikim šansama da pobedi na predstojećim parlamentarnim izborima, uprkos hladnom tušu koji je doživeo od strane Francuske koja je privremeno blokirala pristupanje ove države Evropskoj Uniji. Borut Pahor, predsednik Slovenije, je dugo godina bio lider Združene liste socijaldemokrata. U Crnoj Gori je od uvođenja višestranačja na vlasti Demokratska partija socijalista, koja se lišila svog nacionalističkog krila sredinom devedesetih godina prošlog veka. Pored toga što sve ove partije vuku svoje korene iz nekadašnjih saveza komunista, radi se o partijama koje su članice organizacija poput Socijalističke internacionale ili Progresivnog saveza socijalista i demokrata u Evropskom parlamentu. U Bosni i Hercegovini je jedan od članova Predsedništva, Željko Komšić, bivši član Socijaldemokratske partije, a ne treba zaboraviti da je i u Albaniji na vlasti Socijalistička partija Edija Rame.

Bez obzira na rezultate predstojećih izbora u regionu, može se zaključiti da se spram partija desnice, koje na neki način „prirodno“ koketiraju ili zasnivaju svoju politiku na nacionalizmu, organizovano mogu, na ideološkom i praktičnom planu, konkurisati pre svega partije levog centra. Sličnosti koje postoje između ovih partija, ne samo usled zajedničke istorije, transformacijom bivših komunističkih u socijalističke i socijaldemokratske partije, se ogledaju pre svega u njihovoj građanskoj orijentaciji. Sve gore navedene partije su posvećene evropskim integracijama, poštovanju ljudskih prava, izgradnji demokratskih institucija, multietničkom i multikonfesionalnom skladu, regionalnoj saradnji, kao i uključivanju u šire bezbedonosne strukture, poput NATO-a. U vezi svih ovih političkih ciljeva kao i u činjenici da su prihvaćene kao ravnopravni partneri od strane drugih partija iste orijentacije, jasno je da su se ove partije afirmisale kao uverljivi partneri u izgradnji društava zasnovanih na gore navedenim vrednostima. U tom smislu, socijaldemokratske i socijalističke partije u navedenim državama se ne razlikuju od drugih partija u zemljama bivšeg istočnoevropskog bloka poput Slovačke, Češke, Bugarske ili Rumunije.

U takvom krajoliku političkih snaga, sa dominantnim prisustvom socijaldemokratskih i socijalističkih partija, te partija konzervativne desnice, nalaze svoje mesto i otvoreno nacionalističke partije, kao i razni pokreti građana koji se najčešće javljaju kao izraz nezadovoljstva sa „tradicionalnim“ partijama. Ipak, postoje politički prostori koji odudaraju od ovako ustrojenih sistema, Srbija, Bosna i Hercegovina i Kosovo. Imajući u vidu njen značaj u regionu, pre svega prema veličini, posebno je bitan slučaj Srbije. U istoriji političkog razvoja ovog društva desilo se nešto što je specifičnost u odnosu na sva ostala bivša socijalistička društva. Naime, niti u jednoj od gore navedenih država nije se desilo da jedna partija koja nastaje transformacijom prethodne komunističke, u potpunosti preuzme ideologiju svojih političkih konkurenata, odnosno da novi legitimitet zasnuje na nacionalizmu odbacujući suštinski kako socijalizam, tako i liberalizam. Nacionalno pitanje, odnosno formiranje nove države umesto Jugoslavije, koja bi obuhvatala teritorije na kojima žive Srbi, postalo je ključan politički cilj Socijalističke partije Srbije nastale udruživanjem bivšeg SK Srbije i Saveza radnog naroda Srbije početkom 90tih godina prošlog veka. Stavljajući se na čelo nacionalističkog pokreta, Milošević je preuzeo lidersku poziciju Vuku Draškoviću i prisegnuo ekstremnim merama u rešavanju jugoslovenske krize i iz razloga kako bi dokazao da je uverljiviji nacionalistički vođa nego njegovi politički konkurenti.

Uporedna analiza konkretnog političkog delovanja Socijalističke partije Srbije i Socijademokratske partije Hrvatske (SDPH) 1991. godine u vezi jugoslovenske krize najjasnije prikazuje da SPS nikada nije bio niti će biti partija inspirisana idealima levice. Kada je tako Srbija pod vođstvom SPS-a, pokrenula vojnu akciju radi stvaranja Velike Srbije, glasanjem za odluku o povlačenju JNA iz Slovenije, kojom je de iure i de facto okončano postojanje zajedničke države, SDPH Račana je tražila u Saboru da se u aktima o razdruživanju usvoje amandmani koji će sadržavati odredbe o ponovnom udruživanju sa onim republikama koje to budu želele. Ovakav stav SDPH-e je bio posledica i činjenice da je ova partija imala u svom sastavu i brojne Srbe, a što je karakteristika koja je prati i dan danas, a dokaz tome je da je i poslednja SDP-ova vlada imala u svom sastavu 4 ministra srpske nacionalnosti iz svojih redova, uključujući i ministra unutrašnjih poslova. Odnos Socijalističke partije Srbije prema SDPH-a je uvek bio nipodaštavajući, čak otvoreno neprijateljski iz razloga što srpski nacionalisti gube u ubedljivosti kada generišu strah kod Srba od Hrvata, ako su u Hrvatskoj na vlasti političke snage koje imaju veze, makar i istorijske, sa Narodnooslobodilačkom borbom iz II svetskog rata i ako imaju članove koji su po nacionalnosti Srbi i još ih predlažu na visoke državne funkcije. U tom smislu srpskim nacionalistima, po logici „što gore to bolje“, a sve radi opstanka na vlasti, bi najviše odgovaralo da hrvatskim društvom dominiraju otvoreno proustaške pojave i partije, poput Thompsona i Hrvatske stranke prava. Legitimitet srpskih nacionalista učvršćuje se strahom od hrvatskih nacionalista, njima ne odgovara socijaldemokrata na vlasti u Hrvatskoj, zvao se on Josipović ili Milanović. U tom smislu je već krenula kampanja srpskih nacionalista kojima se pobeda Milanovića umanjuje, a on lično diskredituje, po šešeljevskoj logici, kao „prikriveni ustaša“. U svom nacionalističkom žaru, sadašnji lider Socijalističke partije Srbije, Dačić, čak ide i korak dalje od Miloševića, tražeći da se njegovim političkim neistomišljenicima po etničkoj osnovi, konkretno Crnogorcima, oduzme srpsko državljanstvo. Ovakav stepen isključivosti i netolerancije jeste izraz nacionalno omeđenog navodnog socijalizma, odnosno nacionalsocijalizma. U takvoj situaciji, praviti parelele između političkih procesa u regionu i Srbiji potpuno je pogrešno, ako se ima u vidu dominantan položaj nacionalističke ideologije u programima većine srpskih političkih stranaka koje odbijaju, između ostalog, i uspostavljanje zajedničkog bezbedonosnog okvira sa drugim državama nastalim na prostoru bivše SFRJ, te manje ili više skrivene teritorijalne aspiracije prema susedima.

S druge strane, Milanovićev glavni ispit po pitanju nacionalizma, biće na regionalnom planu u odnosu na Bosnu i Hercegovinu, prema kojoj hrvatski nacionalisti imaju neskrivene teritorijalne aspiracije. Prelivanje nekakvog procesa delegitimizacije nazovi „populista“ , a u stvari nacionalista, iz Hrvatske na Srbiju, koji predviđaju neki srpski opozicioni političari, se neće desiti, jer jednostavno nema na koga da se prelije. U hrvatskom društvu desio se otklon od desnice, nacionalizma i uticaja katoličkog sveštenstva na politiku. U Srbiji, na primeru crnogorskog Zakona o slobodi vjeroispovesti, se jasno vidi da nema još uvek naznaka takvog otklona ni kod glavnih opozicionih partija, šta više ove se utrkuju u nacionalizmu sa predstavnicima vlasti, ponekad čak i diktirajući tempo.