O izmišljenoj Njegoševoj „posveti“ episkopu Nikiforu (1833)

Za aktuelno.me

Piše: Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar

Petar II Petrović Njegoš, njegovo državničko i književno djelo i ukupna njegova zaostavština, puno više od jednog vijeka, predmet su permanentne ideološko-političke, nacionalne i nacionalističke velikospske, nerijetko i šovinističke, iz iste matrice, te vjerske, jezičke, kulturne i druge zloupotrebe. To je, nebrojeno puta, dolazilo do izražaja (u većoj ili manjoj mjeri) kroz čitavi,  XX vijek i to traje, intenzivno, aktuelno i u XXI vijeku.

Stanovišta sam da, fizički vjekovima mrtvi, Njegoš, dakako, ni subjektivno ni objektivno, ne može biti istorijski i idejno odgovoran za nedjela onih koji su ih činjeli sa njegovim imenom na usnama i sa njegovim likom na transparentima i drugim parolaškim sredstvima, koja su korišćena u ideološko-političkoj i propagandnoj, ratnohuškačkoj i ratnoj akciji raznih krugova i centara vlasti i moći, pogotovo u potonjoj deceniji XX vijeka na prostoru ratom zahvaćene bivše SFRJ.

Jedno je istinski, originalni i autentični Petar II Petrović Njegoš iz prve polovine XIX vijeka, a nešto sasvim drugo masovna zloupotreba i instrumentalizacija Njegoša u XX i XXI vijeku. Njegoš je bio crnogorski vladar, državnik Crne Gore, pjesnik slobode, filozof, mislilac, diplomata, reformator i poglavar autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, koji je ostavio brojne tragove u svojim zapisima o njenoj autokefalnosti. Slobodna i nezavisna Crna Gora i opstanak crnogorskog naroda, za Petra II Petrovića Njegoša bili su imperativ i aksiom njegovog državničkog i drugog djelovanja tokom čitavog njegovog političko-državničkog životopisa.

Njegoš, elem, nije, onaj i onakav, kakvog ga hoće prikazati vođa današnje Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, koji je Njegoša, suprotno stavu Srpske patrijaršije iz Beograda, samovoljno proglasio svetiteljom. Dakako, o Njegošu se može govoriti kao dominantno svjetovnom vladaru Crne Gore i on je u načinu vladanja pokazivao zapažen stepen surovosti i apsolutizma, ali to je priča za neku drugu priliku. Velikosrpski kleronacionalisti i svetosavski militantni i etnocentični ekspanzionisti uvijek su, najčešće banalno i oloho (ali i perfidno i sofisticirano) pokušali da Njegoša svojataju i koriste kao instrument protiv Crne Gore i crnogorskog naroda i protiv drugih etničkih, nacionalnih i vjerskih zajednica u Crnoj Gori i na prostoru bivše jugoslovenske države. Njegoš nikada nije bio ono što mu govorili da jeste, recimo, mitropolit Amfilohije Radović, Matija Bećković i pokojni Dobrica Ćosić…Takođe, Njegoš nije bio šovinista, u nacionalnom i vjerskom smislu, već državnik, političar i ideolog koji se borio za odbranu i afirmaciju slobode crnogorskog naroda i protiv osmanskog imperijalizma koji je u XIX vijeku, a i stoljećima ranije, prijetio da poništi državni subjektivitet i  nezavisnost Crne Gore i Crnogoraca.

Njegoša treba interpretirati kao vladara, ideologa i političara saobrazno istorijskim činjenicama u kontekstu svoje epohe- a to je vrijeme XIX vijeka. Njegoš je bio hrišćanin, pravoslavne konfesije; u religijskom smislu njegova misao i praktično djelovanje ne može se smjestiti primarno u teološke kalupe, crkvene dogme i kanone, ali treba reći da mu ni katoličanstvo nije bilo daleko, a njegov, uslovno rečeno, antiislamizam je u stvari emanat i sublimat njegove antiosmanske imperijalne politike-primjerene ondašnjoj real-politici i statusu Crne Gore. Njegoš je vodio antiokupatorsku politiku i u tom smislu treba pokušati razumijevati NJEGOŠEV odnos prema islamiziranim Crnogorcima i uopšte odnos prema islamu, u njegovo doba i ranije, politički korištenom u funkciji širenja Osmanskog carstva. Ne valja to simpifikovano tumačiti, ali naravno moramo se kritički u tom smislu odnositi prema Njegošu, pokušavajući objasniti kakva je Crna Gora bila Njegoševa vremena i shvatiti da neke Njegoševe poruke iz XIX vijeka nijesu prikladne za multivjersku i multietničku Crnu Goru XXI vijeka. Ali, ne zaboravimo da je Njegoš sačinio veličanstvenu odu, apoteozu Stambolu (kroz literarni lik Mustaj-kadije).

Njegoš je smatrao i Hrvate, Srbe,  Bošnjake, svojom braćom, inače, najviše se družio sa Hrvatima, pisao pisma podrške i nudio vojnu pomoć Crnogoraca hrvatskom banu Josipu Jelečiću, znao je napisati da su naša »braća sokolovi, Dalmatinci i hrabri Hrvati«, itd. Njegoš nikad nije kročio nogom na teritoriju Srbije, bio je suprotan politici koju je vodio vazalski Miloš Obrenović, koji je prijetio da će sa turskom vojskom napasti Crnu Goru. Oni koji iz ideološko-političkih i doktrinarnih nacionalističkih razloga nastoje srbizirati i prisvojiti Njegoša kao “srpskog vladara i pjesnika” često, namjerno, zaboravljaju brojna Njegoševa službena pisma i prepiske, u kojima je isticao da su Crnogorci , Hrvati, Bošnjaci i Srbi bratski slovenski narodi, ali istorijski oformljeni posebni narodi, iako su oni, po Njegoševim saznanjima i tumačenju, zajedničkog slovenskog, plemenskog, porijekla, odnosno, srodni narodi, zajedničkog južnoslovenskog korijena. Njegoš je bio iskreni Jugosloven, Crnogorac prije i iznad toga, a ideja jugoslovenskog zajedništva je crnogorska (Njegoševa) i hrvatska, a ne srpska, (ona je djelo hrvatskih iliraca, Štosmajera itd- a Njegoš u djelu »Šćepan Mali« navodi da je djelo svoje pisao »u Jugoslaviji«) i ona je posve suprotna ondašnjem, u 19 vijeku, a pogotovu 20 vijeku shvaćenog jugoslovenstva kod srpskih političkih i intelektualnih elita kao modaliteta i instrumenta za uspostavu Velike Srbije i srpskog asimilatornog nacionalističkog, ekspanzionističkog i hegemonističkog projekta.

Njegoš je bio kosmopolita i pobornik kulturne emancipacije Crnogoraca, u Italiji se divio veličanstvenom Rimu i njegovoj povijesti i najvjerovatnije bio je primljen početkom 1851 u audijenciju u Vatikanu kod Svetog oca Pape Pija IX. Govorio je Njegoš 1849. godine Matiji Banu da bi kao slobodan vladar slobodne zemlje želio posjetiti Sjedinjene američke države kao zemlju slobode. Težnja mu je bila da ode kao slobodni vladar male ali slobodne države u velike i moćne SAD, koje je shvatao kao državu i zemlju emanaciju slobode. Pisao je 1847 da da su se „stari đavoli bojali krsta, a ovi današnji se boje slobode“; Crnogorce je u „Šćepanu Malom“ čiji je vladar bio, smatrao „šakom malena naroda, Bogu fala opita slobodom“. Njegoša ne možemo istrgnuti iz konteksta svog vremena; on ne smije biti parola ili bilbord za razne idelogije i politike, a na žalost bio je i jeste bez ikakve vlastite krivice. Mrtvi Njegoš ne može biti idejno odgovoran za zločine živih. To je besmislica najgore vrste.

Kako bi Njegoša smjestili u zamišljeni srpski nacionalni i ideološki ram i kontekst, neki istoriografi, u svojim radovima, rukovode se time da i po cijenu providnih falsifikata i izmišljanja, domišljanja i fantazija, posrbe Njegoša, kako bi lakše, preko njegove istorijske ličnosti, kolektivno mogli posrbiti, odnosno, denacionalizirati i asimilirati Crnogorce i zauzeti Crnu Goru. Brojni agitatori, u cilju posrbljavanja Njegoša, u svojim radovima konstruišu, eksploatišu i propagandno nameću i očevidne primjere falsifikovanja, podmetanja i izmišljanja navodnih “dokaza” o Njegoševoj nacionalnoj i etničkoj pripadnosti. I sve to pod firmom navodne “naučnosti” serviraju naučnim, stručnim i laičkim krugovima.

U tom smislu podmetali su se Njegošu napisi anonimnih autora i to je proglašavano i pripisivano Njegošu kao da je njegovo autorsko djelo. Umjesto da se ponude istorijski dokumenti sačuvani u originalu i koji su autentični, objavljuju se u pješničkoj formi tvrdnje kako je Njegoš pisao da je srpske narodnosti, a da se pritom nikad ne ponudi taj tekst, dokument, u originalnoj i autentičnoj formi ili u faksimilu, da bi istraživači imali prilike da ga provjere i utvrde da li je to ili nije Njegoševa misao, iskaz, dat u književnoj formi ili uopšte u bilo kojemu pismenom obliku.

Tako se tvrdi, i to maksimalno eksploatiše, da je navodno Njegoš primjerak kalendara “Danica” Vuka Stefanovića Karažića iz 1826. godine na Lovćenu na Đurđevdan, ljeta 1833. poklonio užičkom episkopu Nikiforu Vukosavljeviću- Maksimoviću (koji je boravio u Crnoj Gori od 1. novembra 1832. do 15. maja 1833.) i da mu je tobože napisao svojeručno posvetu, koju nije potpisao, nego je umjesto potpisa napisao stihove, u kojima opet tobože Njegoš veli, pored ostaloga, “Srpski pišem i zborim/svakom gromko govorim/narodnost mi srbinska/um i duša slavjanska”.

Istoriografija, koliko je poznato, do sada nije heruistički uspjela pronaći i objaviti original i autentični primjerak pomenutog kalendara “Danica”, na kojemu se nalaze navodna Njegoševa posveta i stihovi tobože ispisani užičkom episkopu Nikiforu. Uprkos toj činjenici, plasira se za istorijsku nauku neodrživa konstrukcija da je to Njegoševo autorsko djelo, iako se oni koji to tvrde nijesu potrudili da ponude vjerodostojan dokaz za takvo nešto. Najzapaženiji agitator u tome pogledu bio je negda dr Ljubomir-Durković Jakšić i od njega su najčešće kasniji agitatori preuzimali konstrukt, koji predstavlja akt podmetanja iskaza o Njegoševom etničkom i nacionalnom opredjeljenju i pripadnosti.

Dr Ljubomir Durković-Jakšić u propagandnoj knjizi “Mitropolija Crnogorska nikada nije bila autokefalna” piše da se užički episkop Nikifor “sa Njegošem “peo i na Lovćen, na Đurđevdan 1833, pred odlazak za Srbiju, i za uspomenu dobio je na poklon od Njegoša Vukovu Danicu iz 1826, u kojoj je Vuk objavio svoj opis ovčarsko-kablarskih manastira. Tom prilikom napisao mu je posvetu: “Dobrom hristijaninu g-d preosvećenom užičkom ep. Nikiforu, o Đurđevudne, Na Lovćenu, ljeta 1833”, pa je mesto potpisa napisao sledeće stihove:“Ime mi je vjeroljub, prezime mi rodoljub. Crnu Goru, rodnu grudu, kamen paše odasvuda. Srpski pišem i zborim, svakom gromko govorim: narodnosti mi srbinska,um i duša slavjanska.” Ispod ove Njegoševe posvete episkop Nikifor je dopisao: “Ko se popo na vr Lovćena nek prebiva onđena.S Njegošem se tune bliže neba i sunca koje nam svima treba.”

(Navedena Durković-Jakšićeva knjiga, štampano izdanje, Udruženi izdavači: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve i Mitropolija Crnogorsko-primorska, Beograd – Cetinje 1991. godine, biblioteka “Sveti Petar Cetinjski”, posebna izdanja, knjiga 1; Recenzent: Episkop šumadijski dr Sava, uredio i za štampu pripremio: Gradimir Stanić.)

Tako konstatuje dr Ljubomir Durković Jakšić, a on u fusnoti navedene agitacione knjige, broj 98., umjesto na izvor za takvu tvrdnju, poziva se na samog sebe i nijednog drugog istoriografa, a –ono što je najvažnije-primarni izvor nidje ne pominje. Ne pominje, jer ga nema. (Vidi više: “Episkop žički Nikifor Maksimović i mladi Njegoš, Kraljevo, 1980, str. 25-56).

O boravku srpskog episkopa Nikifora Vukosavljevića u Crnoj Gori (od 1. novembra 1832. do 15. maja 1833) naučno precizno i detaljno pisao je akademik dr Jevto Milović i on nigdje ne pominje da se Njegoš Nikiforom « peo na Lovćen, na Đurđevdan 1833. godine”, niti da mu je Njegoš tada poklonio s rečenom posvetom primjerak pomenutog kalendara/časopisa “Danica” iz 1826.

(Vidi detaljno o boravku episkopa Nikifora u Crnoj Gori: Jevto M. Milović, “Petar II Petrović Njegoš u svome vremenu”, CANU, knjiga 5, Titograd, 1985, str. 110-117).

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta