za aktuelno.me
Piše: Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar
Srpska pravoslavna crkva bila je veoma aktivna u političkoj, ideološkoj i klerikalno-nacionalističkoj kampanji tokom ratova na prostoru Jugoslavije (1991-1999). U ratno-huškačku propagandu i agitaciju, pored ostalih, u cilju ostvarenja projekta „Srbi na okup“, „Svi Srbi u jednoj državi“, odnosno, ekspanzionističke i kartografske doktrine i plana o stvaranju Velike Srbije, koja bi u svom sastavu obuhvatala pored Srbije i Kosova, Crnu Goru, značajan dio Hrvatske, Bosne i Hercegovine i po mogućnosti dio Makedonije, permanentno je bio uključen i mitropolit Crnogorsko-primorski eparhije Srpske pravoslavne crkve sa sjedištem na Cetinju dr Amfilohije Radović.
Koncept „srpskog državnog i narodnog jedinstva“ podrazumijevao je poništenje federalnog oblika državnosti Crne Gore, stečenog u komunističkoj i socijalističkoj (avnojevskoj) Jugoslaviji i njenog stapanja u zamišljenju jedinstvenu srpsku državu, odnosno, skraćenu „krnju“ Jugoslaviju. Tom konceptu bio je više nego naklonjem najveći dio vrha Srpske pravoslavne crkve (Patrijaršije), a posebno ga je zagovarao njen mitropolit u Crnoj Gori dr Amfilohije Radović. On je bio zagovornik očuvanja „Savezne republike Jugoslavije“, nastale 27. aprila 1992. godine, kao tzv. „dvočlane federacije Republike Srbije i Republike Crne Gore“ (u kojoj je čitavo vrijeme njenog postojanja Srbija i vlast u rukama autokratskog režima Slobodana Miloševića imala ne samo primat, već i apsolutnu dominaciju). Još dok je rat za veliku Srbiju u Hrvatskoj i Bosni trajao, Amfilohije Radović se razišao sa Slobodanom Milošević, ali ne zato što je taj rat vodio, već zato što ga nije dobio, odnosno, što nije realizovao projekat Velike Srbije. Sa Miloševićem su se u suštini zbog istoga toga razišli i brojni episkopi Srpske pravoslavne crkve (među kojima se isticao vladika dr Atanastije Jeftić) i značajan dio akademika iz Srpske akademije nauka i umjetnosti (SANU), kao i druge istaknute javne ličnosti u Srbiji, koje su podržavale Memorandum, kojeg je ranije usvojila SANU.
Od strane čelnika Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori mitropolita Crnogorsko-primorskog Amfilohija Radovića slate su teške poruke i proklinjanje onih snaga koji teže samostalnosti Crne Gore. Zagovornik teze da su Srbija i Crna Gora nerazdvojni (“sijamski blizanski”), mitropolit Amfilohije, uvijek je koristio priliku da podvuče “nužnost” njihovog državnog jedinstva. Tako je u Božićnoj poslanici svojoj pastvi 1993. godine Amfilohije poručio: “Proklet bio ko razdvoji Srbiju i Crnu Goru”.
Protiv politike režima u Beogradu i ratne mašinerije sa ciljem uspostavljanja Velike Srbije, kao i nacionalističke politike i ideologije predsjednika SRJ Dobrice Ćosića i mitropolita Amfilohija Radovića, eksplicitno se izjasnio i bivši gradonačelnik Beograda, čuveni arhitekta prof. dr Bogdan Bogdanović. On je 5. novembra 1993. godine iskazao svoj odnos prema Crnoj Gori i onima koji nasrću na njen idividualitet i identitet, rekavši: “Jednu od rijetkih nada mi uliva Crna Gora. Ja Crnu Goru poznajem i volim i za mene ona predstavlja nesumnjivi politički i nacionalni entitet u onoj mjeri u kojoj to Crnogorci određuju. I sad, tamo idu neki ljudi da vam se u to mešaju: Ćosić da vas na moravskom akcentu podučava da ste dehristijanizovani, ili onaj Amfilohije, koji se, kao is vi iz SPC, ne bavi Crkvom već politikom”. Bogdanović navodi da se srpski crkveni velikodostojnici “ne bave ni Biblijom, ni Bogom”, pa dodaje. “Secite vi meni obe noge ako taj Amfilohije veruje u Boga”.
U stvaranju i jačanju duhovne klime, koja je trebala da Crnu Goru učini ne samo trajnim vazalom Srbije, već i da je potpuno desubjektivizacije u državnom smislu, posebno je bio angažovan mitropolit Amfilohije Radović. Za njega je klero-nacionalistička velikosrpka ideologija bila konstanta u ckrvenom i političkom djelovanju, nezavisno od toga ko se nalazio na vlasti u Beogradu i u Podgorici. Ono čemu je on stremio bila je namjera da Crna Gora nestane kao država, kao što je bilo od kraja 1918. godine. Zato je uvijek isticao da je sljedbenik i čuvar tekovina i zastupnik odluka „Velike narodne Skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori“ iz novembra 1918. godine („Podgoričke skupštine“).
To je Amfilohije, pored ostalog, javno demonstrirao i 2000. godine. Naime, u organizaciji »Vijeća plemenskih skupstina« i »Srpskog foruma Crne Gore« u Domu tadašnje »Vojske Jugosavije« u Podgorici, održan je 26. novembra 2000.godine skup nazvan ”Akademija u čast ujedinjenja Crne Gore i Srbije 1918. godine”. Na tome skupu, poslije intorniranja “Bože pravde”, govorili su mitropolit Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Amfilohije Radović i akademik SANU istričar prof. dr Milorad Ekmečić, jedan od ideologa velikosrpske politike. Na tome skupu bili su prisustni i tadašnji visoki funkcioneri Socijalisticke narodne partije Crne Gore i tadašnje Srpske narodne stranke. Tada je Amfilohije Radović predložio da 26. novembar, datum kada je održana Podgorička skupština 1918. godine (koja je u uslovima okupacije Crne Gore izglasala njenu aneksiju, odnosno, pripajanje Srbiji, te donijela odluku o detronizaciji kralja Nikole i dinastije Petrović Njegoš sa prijestola Crne Gore) bude proglašen zvaničnim državnim praznikom tadašnje zajedničke države Srbije i Crne Gore (SRJ). Mitropolit Amfilohije Radović datum održavanja Podgoričke skupštine, okarakterisao je “kao temelj njihovog jedinstva, plod njihove prošlosti i kao putokaz njihovoj budućnosti”.
Rehabilitacija nacionalističke, etnocentrične i šovinističke četničke ideologije iz drugog svjetskog rata, za dr Amfilohija Radovića bila je svojevrsna politička i crkvena “misija” i pasija, kojoj je revnosno bio predan. Vođu četničkog pokreta Dragoljuba–Dražu Mihailovića smatrao je “voždom” srpskog naroda, koji je stradao, po njemu, izjednačen kao, kako ga on zove, Sveti Jovan Vladimir, kosovski srpski knez Lazar, “vožd” Karađorđe. Tako je mitropolit Crnogorsko-primorski Amfilohije, na predavanju održanom na tribini srpskog sabora i ultradesnog pokreta “Dveri”, održanoj na Mašinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 11. decembra 2003. godine, uoči 200-godišnjice Prvog srpskog ustanka, o Draži je rekao sljedeće: „Naša istorija počiva, utemeljena je na tri glave: prva glava, to je glava Svetog Jovana Vladimira, zetskoga vladara–mučenika, divna, čudesna glava na pravdi Boga posečena, ugrađena u temelje, u biće srpskoga naroda. Druga glava, zlatna glava, kao što je naziva pjesnik, koja je sijala iz izvora, jeste glava velikog mučenika kosovskog Lazara, ugrađena u biće, u temelje srpskoga naroda. Treća glava, koja je ugrađena u temelje ovog naroda, to je glava posečena u Radovanjskom Lugu. Ne bi bilo Miloša Obrenovića da nije bilo glave vožda Karađorđa i Karađorđevog podviga, da nije bilo samožrtvene ljubavi Svetog Petra Cetinjskog. I dodajem još jednu glavu, o kojoj će biti priče u budućim pokoljenjima, to je glava vožda Draže Mihailovića.“
Srpski mitropolit u Crnoj Gori dr Amfilohije konstantno je, u svojoj klerikalističko nacionalističkoj retorici, od početka devedestih godina XX vijeka, pa naovamo, posrbljavao dukljansko/zetski period crnogorske državno-pravne, etničke, kulturne i religijski prošlosti, te je, shodno tome i kneza Duklje Vladimira (pogubljenog na prevaru 1016. godine u Prespi) nazivao “srpskim kraljem Svetim Jovanom Vladimirom”.
Dr Amfilohije Radović, sklon čestitim političkim nastupima, koji su izlazili izvan crvenih kanona, običaja i prakse u sekularno uređenim društvima i zemljama, ostao je čvrsto na pozicijama ustrojstva i opstanka državnog jedinistva Srbije i Crne Gore i protivio se da Crna Gora izađe iz te oročene i labave zajednice, odnosno, da ona ponovo postane nezavisna i međunarodno priznata država. Prvosvještenik Crnogorsko-primorske mitropolije i član Svetog Sinoda Srpske pravoslavne Crne Gore, bio je izričito protiv obnove nezavisne Crne Gore. U beogradskoj štampi je tvrdio, početkom februara 2002. da je „odvajanje od pameti“ projekat nezavisne Crne Gore. Dr Amfilohije Radović je u intervjuu beogradskom listu “Glas javnosti” od 3. febuara 2002. godine , odgovarajući na novinarsko pitanje “može li se Crna Gora od Srbije odvojiti bez velikih lomova?”, rekao: “Kada se odvoje od pameti, od svoga pamćenja, od svoga istorijskog bića, od krvi vitezova pomešane u svim bojevima, od svog jezika, od svog sabornog sazdanja, onda će se odvojiti jedna od druge”.
Kad je 21. maja 2006. godine održan, uz posredovanje Evropske unije i njenih ovlašćenih predstavnika, referendum u Crnoj Gori, na kojemu su građani Crne Gore većinski odlučili da Crna Gora ponovo postane nezavisna i međunarodno priznata država, tokom referendumske kampanje, koja je prethodila referendumskom glasanju, dr Amfilohije Radović je propagandno i politički bio angažovan u smislu da građani Crne Gore glasaju „Ne“ na tom referendumu. Za njega je osamostaljenje Crne Gore čin „razbratništva“. Svoje „argumente“ zašto treba glasati „Ne“ na referendumu, u odnosu na formulisano pitanje glasačima, iskazao je na liturgiji, koju je održao u crkvi Svetog arhangela Mihaila u selu Zavala kod Podgorice, obrazlažući to riječima: “Naše NE satani, grijehu i smrti, svim lažnim ideologijama koje truju ljudsku dušu i koje grabe iskru božanstvenu i sele je u skotsko mrtvilo. Da kažemo NE satani-čovjekoubici koji truje i pomračuje ljudski um, zlobi i zavisti, tome demonskom nasleđu koje ugrožava ljudsko dostojanstvo. Kažimo NE bezakonju, klanjajući se zakonu Božjem. Da kažemo NE razbratništvu. Da kažemo NE svemu onome što nas odvaja od Boga i jedne od drugih, što razara jedinstvo naroda Božjeg za koje je žrtvovano sve što smo imali časno i čestito kroz našu istoriju”.
Međutim, pored ostalog, ta politička i „nacionalna“ agitacija dr Amfilohija Radovića nije donijela željene rezultate za unitarističko-unionistički blok. Naprotiv, koncept zajedničke države Srbije i Crne Gore na referendumu demokratski je izgubio i Crna Gora je obnovila svoju državnu nezavisnost i ponovo stekla međunarono priznanje svog suvereniteta i samostalnosti.