Nakon što su izborni zvaničnici u Bjelorusiji objavili ubjedljivu pobjedu dosadašnjeg predsjednika Aleksandra Lukašenka, a njegova glavna rivalka odbacila rezultat izbora kao namješten, ruski predsjednik Vladimir Putin poslao je kolegi čestitku tražeći nastavak saradnje koja “ispunjava vitalne interese bratskih naroda”, piše redakcija Radija Slobodna Evropa na engleskom jeziku.
Putin ništa nije rekao o protestima koji su se raširili Bjelorusijom prethodne noći, podstaknutih gnevom zbog naznaka o namještanju izbora i zvaničnih podataka koji su u suprotnosti s nezabilježenim izrazima podrške opozicionoj kandidatkinji Svetlani Tihanovskajoj u nedjeljama uoči predsjedničkih izbora. Niti je spomenuo potonje nasilno suzbijanje protesta.
Južni susjed Bjelorusije, Ukrajina, spomenula je nemire i pozvala na “dijalog”, dok je Evropska unija osudila krvavo policijsko nasilje nad demonstrantima.
Moskva je, međutim, relativno suzdržana, izgleda čekajući da vidi šta će se desiti u sukobu autoritarnog vođe kojeg je pomagala četvrt vijeka i sve većeg broja građana koji se protive nastavku njegove vladavine.
“Moskva je, kao i skoro svi ostali, pretpostavila da Lukašenko i dalje ispred sebe ima dosta godina (na vlasti)”, rekao je za RSE Mark Galeoti (Galeotti), stručnjak za ruske bezbednosne službe pri Kraljevskom institutu u Londonu (Royal United Services Institute). “Ali to Moskvu stavlja u tešku situaciju. Ne prave od toga veliku stvar, zato što moraju da naprave procjenu”.
Tokom Lukašenkovih 26 godina na vlasti, ekonomska stabilnost Bjelorusije bila je zasnovana na milijardama dolara de fakto ruskih subvencija, uključujući stalnu isporuku jeftine sirove nafte koju je Minsk kupovao s popustom i prerađivao za izvoz naftnih proizvoda u Evropu.
Državna televizija “Belarus 1” je prikazala video snimke napravljene tokom hapšenja na kojima su prikazani ruski pasoši, svežnjevi američkih dolara, papiri ispisani na arapskom, kartica za mobilni telefon sa sudanskim brojem.
Međutim, na Lukašenka je rastao pritisak da zauzvrat ponudi više. Moskva je 2018. godine počela da podiže cijene energenata da bi eventualno sustigle tržišnu vrijednost za izvoz, čime je presječena ključna pomoć koja je održavala bjelorusku privredu i poslala je u nagli pad koji je sa sobom ponio i Lukašenkov rejting.
Na to se nadovezao gnijev javnosti zbog, kako mnogi građani smatraju, njegovog neadekvatnog odgovor na korona virus.
I pre sadašnjeg talasa protesta, predsjednik čvrste ruke je bio pod ozbiljnim pritiskom Moskve za integraciju s Rusijom u saveznu državu koja, uglavnom na papiru, postoji od 90-ih godina, u zamjenu za nadoknadu za rast cijena energenata.
Putinova čestitka pozvala je na čvršću integraciju u saveznu državu i povećanu saradnju pod okriljem Zajednice nezavisnih država, Evroazijske ekonomske unije i Organizacije Ugovora o kolektivnoj bezbjednosti – što su regionalne političke, ekonomske i vojne grupe kojima dominira Moskva. To je scenario kojem će politički oslabljeni Lukašenko sve teže moći da se suprotstavi. Posmatrači su rekli da sažet telegram više liči na spisak zadataka po pitanju bližih veza s Rusijom, nego na toplu pohvalu.
“Putin nije toliko čestitao Lukašenku koliko mu je predstavio uslove ponovnog vezivanja”, napisao je na Tviteru (Twitter) direktor Moskovskog centra Karnegi Dmitri Trenin.
Opipavanje pulsa
Pristalice Tihanovskaje ismijavale su zvanične podatke koji su joj dali manje od 10 odsto glasova, dok su planirale više protesta širom Bjelorusije. Moskva možda prati i čeka, dijelom da vidi kako će reagovati Lukašenko i bezbjednosni aparat koji ga podržava.
Galeoti je ukazao na aktivni kontakt bezbjednosnih službi Rusije i Belorusije, pri čemu Moskva pažljivo prati raspoloženje u Minsku i posebno potencijal za odmetanje elite, odnosno situacije u kojoj naoružani predstavnici države mogu stati na stranu demonstranata.
“Pretpostavljam da u ovom trenutku (Moskva) veoma pažljivo pokušava da opipa puls i stekne utisak da li će bezbjednosne snage ostati lojalne”, rekao je on. “Zato što će to biti apsolutno ključno pitanje”.
Za Kremlj, poznati vođa – posebno s problemima kod kuće – može biti manje zlo nego reformistički predsjednik nepovjerljiv prema ruskom zagrljaju i sklon integraciji sa Zapadom, čak i ako Tihanovskaja i opozicioni lideri povezani s njom nisu antimoskovski nastrojeni.
Dotle, geografski položaj Bjelorusije, u sendviču između Rusije na istoku i EU i NATO-a na zapadu, mogao bi na kraju donijeti koristi Lukašenku ako ne dobije pravu podršku – ili se suoči s velikim izazovom – na jednoj od tih strana.
“S položaja na vrhu geopolitičke rasedne linije”, napisao je politički analitičar Maksim Samorukov iz Moskovskog centra Karnegi u komentaru 10. avgusta, Lukašenko će “odoljeti svakoj oluji sve dok Rusija i Zapad imanju manje nepovjerenja u njega, nego između sebe”.