Kontinuitet

za aktuelno.me

piše Slobodan Jovanović

Gostujući na javnom servisu Crne Gore, Aleksandar Olenik, predśednik Građanskog demokratskog foruma iz Beograda, rekao je, vjerujem sasvim nenamjerno, jednu neistinu, da odnosi Beograda i Podgorice nikada nijesu bili lošiji nego danas. Doduše, ako se uzme da je do ukidanja Crne Gore 1918. glavni grad bio Cetinje, onda je takva formulacija možda i moguća. Ali, kad se pominju glavni gradovi, misli se na odnos među državama.

Takođe, ovih dana je poplava šaranja zidova trobojkama po nekim gradovima. Kažu, imaju pravo da šaraju zidove trobojkama jer je to zastava knjaževine/kraljevine Crne Gore, valjda kako bi tom šaranju dali drugu konotaciju od one koju svi znamo. Međutim, ni to im nije dobra izlika, jer se, onim što predstavljaju, prije mogu nasloniti na tradiciju Marka Dakovića, Jovana Đonovića, Todora Božovića, Toma Oraovca, Sava Ivanovića, Janka Spasojevića, …, nego na knjaza/kralja Nikolu I  Petrovića i državu čiji je suveren bio!

Monstruoznim ubistvom Aleksandra Obrenovića i dolaskom na vlast Petra I Karađorđevića 1903. početak je krvavog obračuna sa Crnom Gorom. U toj raboti Beograd je imao ogromnu podršku Rusije, koja je dolaskom Karađorđevića na vlast, promjenila svoju „istočnu politiku“, smatrajući da Crna Gora mora da nestane i postane dio Srbije. U pismu Jovana Jovanovića, pomoćnika ministra inostranih djela Srbije,  iz februara 1914.godine, u vezi pośete Nikole Pašića  Petrogradu, piše: “Odmah po Vašem povratku iz Petrograda u Beograd ovde se počelo govoriti da je u Petrogradu zapečaćena sudbina Crne Gore, tj. stvar s ujedinjenjem sa Srbijom je svršena. Rusija je napravila ovu kombinaciju, govorilo se iz dva razloga. Jedan je bio taj što Crna Gora nema više razloga za postojanje. Drugi je opet, što bi se na taj način mogao izvesti srpsko – bugarski sporazum. Srbija bi tada dobila Primorje i ujedinila bi se sa Crnom Gorom, te bi onda mogla lako da ustupa one predele oko Bregalnice“.

Iako suverena država, Crna Gora i njen suveren su vrlo često, u komunikaciji između Rusije i Srbije, dobijali epitet separatista. Kako bi se dodatno ocrnio knjaz Nikola kao izdajnik „srpstva“ sačinjen je falsifikat tajnog ugovora između Crne Gore i Austrije, koji je navodno sačinjen 30. jula 1907. godine na Cetinju. Falsifikat je djelo Radovana Perovića Tunguza, koji je kasnije priznao svom bratu Danilu da je on „u ondašnjoj konjukturi i raspoloženju, redigovao i objavio tobožnji ugovor između Crne Gore i Austrije“. Bez prekida je iz Beograda vođena kampanja protiv knjaza/kralja Nikole I, svi njegovi neprijatelji i vrbovana studentska omladina iz Crne Gore imali su neograničenu podršku vlasti i medija u svom anticrnogorakom djelovanju.

U maju  1907. godine crnogorska omladina u Beogradu izdaje proglas sa potpisom Srpska omladina iz Crne Gore u kojem se oštro osuduje režim u Crnoj Gori i poziva narod da povede borbu “protivu naših domaćih Turaka“. Milutin Tomić, emigrant iz Crne Gore, redovno je pisao u beogradskim listovima, u Štampi, Odjeku, Politici, Dnevnom listu i Slovenskom jugu, oštre i zajedljive tekstove, tendenciozne, sa izmišljenim vjestima, da što više ljudi okrene protiv knjaza Nikole. Sa śedeljki u “Balkanu”, u ime emigracije i studenata, slata su knjazu Nikoli pisma u kojima se isticalo da je njegova tiranija prevazišla svaku mjeru i da mu je izrečena smrtna presuda. Upućivana su i anonimna pisma iz Beograda, unutrašnjosti Srbije, iz Zemuna knjazu da se radi o njegovom životu i “da se dobro čuva”. Slata su i pisma pojedinim protivnicima knjaza da ne oklevaju, jer će “režimu u Crnoj Gori brzo doci kraj”.

U vrijeme Tomanovićeve vlade napadi na knjaza Nikolu bili su sve oštriji i oštriji, širene su vijesti o revoluciji u Crnoj Gori. Prije nego je izdat Majski proglas beogradskih studenata iz Crne Gore, Tomanović piše Pašiću protestujući protiv anticrnogorske kampanje koja se vodi u Beogradu i srpske štampe koja blati Crnu Goru i knjaza. Nakon što je saznao da je crnogorska omladina  izdala proklamaciju koja poziva Crnogorce na revoluciju on od Pašića traži da se “tom zlu na put stane“. Nakon nekoliko dana dobija od Pašića odgovor da “proklamacija ne pozivlje na revoluciju nego u političku borbu“, što, kaže, po zakonima Srbije nije zabranjeno. Lazar Mijušković, boraveći u Beogradu, svjedoči da agitaciju podstiče sam srpski kralj Petar. Na Cetinju je uhvaćeno pismo koje je srpski kralj Petar I uputio nezadovoljnim crnogorskim oficirima, zbog čega mu je knjaz Nikola uputio protestnu notu. U to vrijeme bio je četvorogodišnji prekid diplomatskih odnosa izmedu Crne Gore i Srbije.

Prilikom skorijeg gostovanja na beogradskim televizijama, Andrija Mandić, lider DF-a, je uporedio one koji ne blate Crnu Goru sa Stevanom Ćurčićem. Stevan Čurčić i njegove Beogradske novine  su bile jedini kanal kojim je crnogorska vlast pokušala da se suprostavi agitaciji protiv Crne Gore i izmišljanju lažnih vijesti. Očito da Mandić priželjkuje unisone medijske napade na Crnu Goru i jednoobraznu poropagandu. Uostalom, stvarnost nije daleko od toga.

Knjaz Nikola, u Prijestonoj beśedi, 15. novembra 1907. u Crnogorskoj narodnoj skupštini izjavljuje da je osujećen „užasni pokušaj da se Crna Gora obezglavi, preda vlasti anarhije i unište zajedničke tekovine Moga naroda i Moga doma“. Obraćanje završava pokličem: „Živjela Crna Gora!“. Zvanično saopštenje o otkrivanju bombi kojima mje trebalo da bude ubijen knjaz Nikola i njegova porodica, objavljeno je 9. novembra u Glasu Crnogorca. Uhvaćen je tipograf Stevan Rajković sa bombama kojima je trebalo da bude ubijen knjaz Nikola i otkriveno je da je u Beogradu skovana zavjera za prevrat u Crnoj Gori. Rajković je, svjesno ili nesvjesno, postao agent crnogorske policije, jer su knjaz Nikola i Vlada još na proljeće saznali da se sprema zavjera i da će biti poslate bombe, i to mnogo ranije nego što su stvarno poslate. Glas Crnogorca (br.47, 27.X 1907) piše da je već 3. novembra po Beogradu kružila vijest da je knjaz Nikola poginuo, a bombama se ušlo u trag 5. novembra. Crnogorci sssu održali miting na Cetinju 16. Novembra, na kojem je usvojena rezolucija u kojoj se osuduju “izrodi i izdajnici koji poslužiše kao slijepo oruđe paklenom preduzeću“.

Na prvom saslušanju Rajković je priznao da je bombe dobio od Todora Božovića, u njegovom stanu, đe je bio prisutan i Ðorde Nastić, “koji je takode primio izvjestan dio” i dio kapetan Vaso Ćulafić. Još kaže, na zahtjev beogradskih studenata “da zajednički dođu u Crnu Goru i bombama rasprše crnogorski Dvor i članove istog; kao i Narodnu skupštinu“.

Srbija odbija da izruči optužene koji se nalaze u Srbiji, Nikola Pašić čak izjavljuje da je aferu proizveo sam knjaz Nikola da bi se obračunao sa političkim protivnicima. Srpska propaganda i bjelaški istoričari uspjeli su da umanje razmjere zavjere, optužujući svjedoka Đorđa Nastića kao austrijskog špijuna, posebno zato što je optužio srpskog kralja Petra I i Nikolu Pašića kao glavne organizatore. Međutim, sve ih demantuje u beogradskoj Politici 30.decembra 1925.godine Marko Daković, kad kaže „da su ti čestiti sinovi Crne Gore. ondašnji crnogorski emigranti kao revolucionari te bombe, o kojima govorite, nabavljali i nosili…“.

U junu 1908. započeto je u Beogradu formiranje tajne organizacije koja je za cilj imala svrgavanje knjaza Nikole sa prijestola, zaklinjući da će se “boriti sve do istrebljenja…” U julu organizacija ima oko 1.000 članova. Organizacija je djelimično razotkrivena početkom septembra 1909.  i sprovedena je istraga u Vasojevićima, nakon čega su uslijedila hapšenja. Na sudu je utvrđeno da iza zavjere stoje odredeni krugovi iz Srbije, uključujući i zvanične. Nakon presude strijeljano je petorica osuđenih, što je u Srbiji pokrenulo masovnie proteste, uz učešce crnogorskih studenata i drugih studenata Beogradskog unuverziteta, Srpske socijaldemokratske partije, … Srpska štampa , od krajnje nacionalističke do radničke, sa izuzetkom par listova, napadali su knjaza Nikolu i crnogorsku vladu, pišući o “krvavom Cetinju”, da je “krvavi režim u Crnoj Gori progutao još pet života”, “nečuvenom varvarstvu”, “cetinjskim kasapima”, …Politika 18. XI 1909.godine piše da je afera naduvana.

Krajem maja 1909. godine otkriveno je da je grupa crnogorskih studenata tajno radila na prevratu u Crnoj Gori. Medu onima koji su planirali atentat na knjaza Nikolu nalazili su se Ivo Pavicević, Simo Šobajić, bivši poslanik, Marko Daković, Jovan Ðonović i Todor Božović. Knjaz Nikola je rekao ruskom izaslaniku da je zavjera djelo srpskih političara, da emigranti iz Crne Gore imaju veliku pomoć srpske vlade i da je kampanja koja se vodi protiv Crne Gore u “velikom stepenu” djelo crnogorskih emigranata, na čelu sa Milutinom Tomićem. Srpski radikali, Pašić i Protić, smatrali su se na Cetinju zakletim neprijateljima crnogorske države i dinastije Petrović i da su oni podrška svim protivnicima nezavisne Crne Gore i knjaza.

Crnogorske vlasti su, takođe, došle do informacije da se u aprilu 1910 sprema atentat na knjaza Nikolu. Knjaz Nikola je poslao u Srbiju četiri povjerljiva čovjeka da ispitaju ko stoji iza te zavjere. U svom izvještaju ta četvorica su za “dirigente” zavjere označili ministra finansija Stojana Protića i ministra – predśednika Pašića, kao i da je kralj Petar I bio upoznat sa time.

Beogradska Politika br 2361 od 15.avgusta (st. kal) 1910, na dan proglašenja kraljevine Crne Gore, na prvoj strani objavljuje Manifest crnogorskih studenata i političkih izbjeglica u kojem se taj događaj naziva „proglašenje svoje bedne zemlje za kraljevinu“, Crna Gora naziva „zemlja sirotinje“ u kojoj „perjanici slave a narod plače“ … Vijest da je Crna Gora proglašena za kraljevinu Politika stavlja u unutrašnjem dijelu, poslije vijesti o koleri i sa dnevnim vijestima!

Beogradska Pravda, u br 223 od 17. avgusta 1910, piše o prekidu izvođenja „Balkanske carice“ u Narodnom pozorištu,  na dan proglašenja kraljevine, od strane crnogorskih studenata i protivnika kralja Nikole. “Toj gospodi koja mrze kneza Nikolu nije dovoljno to, što su šikanirali ove srpske građane koji su došli u Narodno pozorište da gledaju komad crnogorskog kneza, i zato što su svoj novac dali, nego su … otišli da razbijaju prozore na redakcijama onih listova, koji nisu pristali uz grdnju na kneza Nikolu i koji su smatrali za svoje pravo da kneza Nikolu uzmu u odbranu od grdnji i kleveta” – piše Pravda. Sve ovo je prošlo bez ikakve reakcije srpskih vlasti i policije!

Postavlja se pitanje odakle moralno pravo današnjim neprijateljima suverene Crne Gore da se pozivaju na knjaza/kralja Nikolu I Petrovića? Zar stvarno misle da bi onaj koji najviše što je nudio Srbiji jeste konfederacija sa zajedničkom vojskom i carinskom politikom, sa razdvojenim državnim kasama, čak i to neiskreno, bio danas njihov saveznik? Oni su, u suštini, nastavljači politike protivnika knjaza/kralja, koristeći ga samo kao nekog ko jeste prvi koji je utemeljio etničko srpstvo u Crnoj Gori. Pjesničko nadahnuće Petra II Petrovića Njegoša je bilo samo u domenu opšte ideje zajedništva i vjerskog identiteta. Ne prizivaju oni trobojku po crnogorskim zidovima kao dio crnogorske tradicije, jer je ta trobojka bila crnogorska zastava nepune dvije decenije, dok je crvena zastava njeno obilježje skoro čitavu prošlost. Ono što njima simboliše trobojka je „srbovanje“ knjaza/kralja, izvlačeći iz tog perioda samo ono što im ide na ruku. Višestruki pokušaji njegovog ubistva, organizovani iz Beograda, njegovo proćerivanje i detronizacija dinastije Petrović, oduzimanje imovine i građanskih prava, to nije u njihovom fokusu, ali im, definitivno, oduzima svako moralno pravo da se pozivaju na Nikolu I Petrovića Njegoša, njegovu vladavinu i Crnu Goru iz perioda njegove vladavine. Ako imaju obraza!