za aktuelno.me
piše Vlatko Sekulović
Raspad jugoslovenske državne zajednice početkom 90-tih godina prošlog veka imao je nekoliko ključnih trenutaka, a jedan od njih se desio u Hagu oktobra 1991. godine, nakon što su već uveliko trajale borbe u Hrvatskoj, uključujući i Dubrovačko ratište. U situaciji, kada je delovalo da je crnogorsko rukovodstvo u potpunosti podređeno i da prati rukovodstvo Srbije, dolazi do njihovog razmimoilaženja u shvatanju mogućeg raspleta krize i sprečavanja daljih sukoba.
U skladu sa odlukama Skupštine i Vlade Crne Gore, 18. oktobra 1991. godine, Momir Bulatović, tadašnji predsednik Crne Gore, potpisuje Karingtonov plan, na Mirovnoj konferenciji u Hagu. Suština tog dokumenta je bila ta da bi republike postale nezavisne u svojim granicama, a one koje bi to htele formirale bi neku asocijaciju.Ovom činu prethodila je veoma ozbiljna i dramatična diskusija u Skupštini Crne Gore dan ranije.
U toj diskusiji su se mogli uočiti dva osnovna opredeljenja, a to je prihvatanje navedenog plana, sa posledicom nezavisnosti i suverenosti Crne Gore i odbijanje plana sa nastavkom učešća u “nemilosrdnom sukobu” sa “zastrašujućim posledicama”, kako su na to upozoravali Bulatović i tadašnji ministar vanjskih poslova Samardžić.
Jedan od zastupnika linije sukoba i odbijanja plana, poslanik Radoš Knežević je na predmetnoj sednici rekao “zato noćas izjavljujem u ime čitavog srpskog naroda da je bolje rat nego pakt, na oružje Srbi, formirajte bataljone”. Međutim, Skupština je ovlastila Predsedništvo da deluje u skladu sa zaključcima u pravcu onoga što je predlagao Bulatović.
Jedina republika koja je odbila da potpiše predmetni dokument je bila Srbija, čije je rukovodstvo uz pomoć Branka Kostića, tadašnjeg člana Predsedništva SFRJ iz Crne Gore, naknadno izvršilo pritisak na Bulatovića i ovaj je već narednog dana povukao svoj potpis na predmetnom dokumentu.
Imajući u vidu kako je kasnije završio Ivan Stambolić, može se samo pretpostaviti kojim pretnjama se poslužio Milošević prema Bulatoviću čiji je čin u Hagu doživeo kao „zabijanje noža u leđa“ kako je to opisao Borislav Jović, član Predsedništva SFRJ iz Srbije. Ipak, shodno zaključcima iz skupštinske diskusije, 24. oktobra 1991. godine, na direktan poziv Predsedništva Crne Gore, dolazi do povlačenja crnogorskih rezervista sa ratišta u Hrvatskoj i povlačenja ove republike iz budućih sukoba, suprotno stavovima saveznog vojnog vrha, srpskog političkog rukovodstva, i uz bes srpskih nacionalista poput Šešelja.
U narednim godinama crnogorsko rukovodstvo, na platformi emancipacije u odnosu na politiku Srbije, čije su se osnove nazirale još oktobra 1991. godine, razvija funkcije države i u onim oblastima koje su bile u ingerencijama federacije, poput kontrole carina i monetarne politike, uvođenjem nemačke marke kao paralelne valute novembra 1999. godine, gradeći na taj način faktičku suverenost.
Naravno, ovaj proces nije išao bez otpora srpskih nacionalista koji su raznim merama razrađenim u Hrvatskoj i BIH, pokušali da stave Crnu Goru pod kontrolu. Između ostalog, organizovanjem nekakvih plemenskih skupština, kao alternativnih organa civilne vlasti i jačanjem vojnih snaga, posebno zloglasnog VII bataljona.
Iscrpljujući rat u Bosni i Hercegovini, slom tzv. Republike Srpske Krajine, te izbijanje krize oko Kosova, sprečilo je rukovodstvo Srbije da realizuje svoj naum, a do ubrzavanja procesa crnogorskog osamostaljivanja dolazi nakon poraza Miloševića na predsedničkim izborima 2000. godine, samo godinu dana nakon sukoba sa NATO oko Kosova, a koji je rezultirao poslednjim u nizu poraza srpskih nacionalista i gubitkom suvereniteta Srbije nad ovom pokrajinom.
Nakon pada Miloševića, Crna Gora jasno definiše i ostvaruje svoj osnovni prioritet, koji je još 1991. godine bila nadomak da ostvari, da nije bilo brutalnog protivljenja i pretnji Miloševića i drugih srpskih nacionalista, a to je obnova nezavisnosti.