Guslarski overdoz

piše: Slobodan Jovanović

„Vi ste oni koji su ubili Joka Cota! Vi ste oni koji su ubili babu Neška R. Nikolića iz topa! Vi ste oni  čiji je “izvršni odbor” svojim najsramnijim dekretom ubio babu Simonovića iz sela Dragovoljića! Vi ste oni koji su opljačkali hiljadu suknji i đečjih pelena. Vi ste oni koji su zavlačili mačke pod suknje žena iz Rovaca, šibajući ih! Vi ste oni koji su zakopavali pse umjesto crnogorskih junaka, držeći tamo govore koje je samo vaš prljavi jezik mogao da izgovori! Vi ste oni su oskrnavili grobove najboljih crnogorskih junaka! Vi ste oni koji su zatvorili majke sa jednomjesečnijem bebama, koje su umirale u strašnim mukama u vašim tamnicama. Vi ste oni koji ste primorali arhimandrita Pavićevića da čisti vaše nužnike! A sad vas nije stid da se pojavite na izborima (plebiscitu) pred narodom crnogorskim kome ste toliko puta pljunuli u lice i čiju ste istoriju, dostojanstvo i običaje bacili pod noge i u glib“. (Beogradska Tribuna od 23.11.1920)

Pripadam onoj struji u Crnoj Gori koja želi, mada to očito nije svojstveno podneblju kojem pripadam, da se u miru i u razboritosti rasprave sve nedoumice iz prošlosti. Čini se da, recimo, što se više dolazilo do činjenica iz perioda prije jednog stoljeća, to je otpor da se te činjenice prihvate i da se o njima razgovara bio sve veći i veći kod jednog većeg broja građana Crne Gore. Čak se, može se reći, prešlo u nerazum i u apririori odbijanje nečega što je toliko očigledno da im je kapric preostao kao jedini način kojim su odgovorili na njih. Što se više i više činjenica otkrivalo, to je inat bio veći. Pozivati se na tvrdnje da se pokušava promjeniti istorija ostaju besmislene, jer se publikuju dokumenta, novinski natpisi, izjave iz perioda o kojem je riječ i perioda koji neposredno slijedi nakon događaja kojima se bavimo. Crna Gora je, slobodno se može reći sve do najnovijeg perioda svoje istorije, bila zemlja bez sopstvenih naučnih i kulturnih institucija, što je imalo za posljedicu da se čitav naučni i obrazovni sistem koncipirao kao isturena odjeljenja beogradske naučne i kulturne mašinerije. Časni izuzeci bili su vrlo brzo anatemisani kao remetilački faktor i, zamislite, – kao crnogorski nacionalisti!

Najveći problem neshvatanja i neprihvatanja Crne Gore i Crnogoraca kao autentičnog državnog i nacionalnog subjekta  jeste prećerena upotreba guslarskih emocija i epskih doživljaja svijeta. U vrijeme od prije sto godina obrazovana omladina se velikim dijelom stavila na stranu protivnika opstanka svoje zemlje, vjerujući da će to potpuno promjeniti način vladanja u Crnoj Gori, demokratizovati je i učiniti modernijom zemljom. Uz to, doživljavajući kralja Nikolu, omraženog bjesomučnim kampanjama protiv njega i optužbama svake vrste, kao jedinu prepreku boljem životu. Svaka sličnost sa današnjim vremenima je namjerna. Međutim, danas način vladanja i vladajuću oligarhiju pokušava da zamjeni epska i guslarska svijest, svetosavska vjerska i politička zatucanost, istorijski potrošene i prevaziđene ideologije naroda „bratskih“ po porijeklu i po vjeri i zapadu kao neprirodnom partneru. Crnogorski rednekovi se brane od integrisanosti u zapadni svijet sve većom borbom da budu gubernija „bratskih naroda“. Zato je teško tom svijetu objasniti da li je bila okupacija prije sto godina ili dokazivati protivpravni blud kojim je ugašena crnogorska država.  Za njih bi to i danas bilo „oslobođenje“ i nešto što priželjkuju. Odbrana tekovina tzv. Podgoričke skupštine postala je potonja odbrana podaničke svijesti i nepoštovanja sebe i svojog milenijumskog trajanja. Grotesktno je u kojoj mjeri se mnogi Crnogorci ponose svojom izdajom prostora kojem vjekovima pripadaju i poklanjaju ga drugim narodima iz puke zadojenosti naopakim ideologijama. Ne čudi što se javio najveći korifej te naopake svijesti, Amfilohije Radović, odašiljući poruke o Deklaraciji koja se sprema u skupštini Crne Gore, a kojom se, za nadati se, daje pravi pečat Podgoričkoj skupštini kao antidržavnom i anticrnogorskom aktu.  Biće to još jedan prilog sukobu i odsustvu bilo kakve želje da se o Podgoričkoj skupštini raspravlja istorijskim i pravnim argumentima i svođenju argumenata na besmislice o „srpskim državama“, „bratskom narodu“ , što bi, valjda, trebalo nekome da dã legalitet da uređuje druge države po svom nahođenju.

Makar je neki dan napravljen jedan korak u objelodanjivanju istine o tim vremenima. Srpski istoričar, dr. Aleksandar Stamatović, priznao je u tematskoj emisiji RTCG nešto što bi trebalo da bude aksiom za sve, a to je da srpska vojska nije oslobađala Crnu Goru 1918, već da su to uradile komitske čete i crnogorski ustanici. Kao što reče dr. Stamatović, srpska vojska je učestvovala samo sa dvije čete u završnim operacijama oslobađanja Podgorice 31. oktobra. Pozdravljam taj gest kao mali doprinos prevazilaženju provalije koja se stvorila unutar dva ideološka entiteta jednog te istog korpusa, koji su međusobno suprostavljeni istorijskim okolnostima. Mržnja koja se razbuktala prije stoljeća i koja se održala do danas najbolji je pokazatelj da je u pitanju sukob ideologija  umutar jednog te istog političkog i istorijskog etničkog prostora.

Ideologija o vjekovnoj težnji „dvije srpske države“ za ujedinjenjem je u domenu vodvilja kad se zna da srpski entitet nije ni postojao prije Sretenjskog ustava 1835, a da je srpska država postala međunarodni subjekt tek 1878. Čitavih pet vjekova crnogorski narod se nije imao sa kim ujedinjavati sve da je i htio! Pominjati u tom kontekstu srednjovjekovne feudalne države je još smiješnije, jer feudalne države su stvarale vazalne odnose koje su feudalcima uvećavale prihode, a nijesu se ujedinjavale, niti je narod u feudalnim državama imao tu vrstu svijesti. Zato su gusle i epske fantazije tu da zamjene stvarnost i pomute razum.

Aktuelna proslavljanja tzv. Podgoričke skupštine su vrlo svjestan i namjerno provokativan čin onih kojima i jeste cilj izazivanje mržnje unutar Crne Gore, a vjerovatno i fizičkih sukoba. Radi se o ponavljačima koji slijede recepte sa drugih prostora bivše Jugoslavije, kojima se istrajavalo na ekstremizmu i provociranju ostalih nacionalnih grupa, maksimalističkim zahtjevima, sve dok se to nije završilo krvavim obračunima, uvuklo Srbiju u ratove i završilo se tragično po sve. Niko nikome ne spori pravo na mišljenje, niti je to moguće u današnjim vremenima. Ipak, postoji obaveza svakog mislećeg čovjeka da ima svijest o tome da se na prostorima Balkana jedni ti isti događaji od jednih slave, a drugi ih doživljavaju kao svoju tragediju. Nije isto kad to rade različite države i kad se to dešava u okvirima jednog te istog državnog prostora. Ako, pak, postoji kontinuirana namjera, pod uticajem spolja, da se u Crnoj Gori konstantno stvaraju tenzije koje bi dovele do unutrašnje nestabilnosti, vjerujem da vam je to jalova rabota. Nijesu ovo vremena raspada SFRJ, pravnog i državnog urušavanja i nedefinisanih statusa. Ne zaboravite da je Crna Gora dio bezbjednosnog sistemna kojem možete samo da pljunete pod prozor.

Iako ne važim za plaha čovjeka, slavljenje tzv. Podgoričke skupštine i kod mene izaziva ośećaj kopanja po živoj rani, pa bih, ipak, zamolio sve one koji misle da je to veliki događaj u istoriji Crne Gore da se uzdrže i manu ekstremista iz DF-a i SPC u njihovoj bezočnoj namjeri izazivanja mržnje javnim promovisanjem proslava tzv. Podgoričke skupštine. Njima mogu da poručim – zar „vas nije stid da se pojavite … pred narodom crnogorskim kome ste toliko puta pljunuli u lice i čiju ste istoriju, dostojanstvo i običaje bacili pod noge i u glib“.