Piše: prof. dr Dragan Veselinov
Ko pobjeđuje, predsjednik Đukanović ili mitropolit Radović; država ili Crkva?
Država pobeđuje, bilo brzim oduzimanjem imovine SPC, bilo dugim mrcvarenjem Crkve i iredentističkog programa crnogorskih Srba. Podgorica na kraju slavi.
Četiri programa
U Crnoj Gori su četiri legitimna državna programa.
Prvi, to je građanski republikanski program koji zahteva nezavisnu Crnu Goru na ujedinjenim regionalnim interesima svih naroda i na sjajnoj mozaičnoj kulturi celog kraja – to je program Đukanovića; Drugi, to je independistički program Crnogoraca koji sebe vide kao zasebnu slovensku naciju i dižu zastavu nezavisne države – sa tim je krenuo Liberalni savez Crne Gore; Treći, to je program onih Crnogoraca koji za sebe tvrde da su Srbi i da kao takvi imaju pravo na zasebnu srpsku državu – Novak Kilibarda je u poslednjih nekoliko decenija to jasno tvrdio; Četvrti, to je program onih Crnogoraca koji govore da su Srbi i da se Crna Gora mora ujediniti sa Srbijom bez obzira na svoj položaj u njoj i bez obzira na to da li je Srbija monarhistička, republikanska, demokratska, centralistička i federalistička država, ili ne. Ovaj program je iredentistički, i omiljen je u velikosrpskoj poslovnoj buržoaziji i intelektualnoj eliti u Beogradu. U Crnoj Gori ga nose degenerisanii ostaci SKJ, sveštenstvo SPC i velike enklave srpskog etosa i Velike Srbije.
Napadnuta crkva
Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori je napadnuta jer je poslednja institucionalna pretnja nezavisnosti ove države.
Ona je glavni saveznik iredente, četvrtog programa. Ona je infrastrukturni oslonac kako ratnog tako i hladnoratnog Beograda. A Beograd je slab i nema svetskog saveznika za obnovu srbijanske teritorijalne ekspanzije. I Moskva mora da bude oprezna.
Sukob Podgorice i cetinjske Mitropolije jeste sukob oko državne budućnosti Crne Gore, a ne oko imovine. Imovina služi za kazneno jačanje države protiv Crkve. Crkva bez stolice ide u katakombe, u gerilu.
Nikada u imovinskom sporu nije pobedila državu. Mitropoliji teško da može pomoći pozivanje na božansko pravo, prirodno ljudsko pravo, međunarodno pravo, ustav, Venecijansku komisiju, na moskovskog patrijarha, na Vatikan, Hilandar i vaseljenskog patrijarha. Ni unajmljeni advokat iz Beograda tu neće biti učinkovit, kao ni pristrasni napad SANU.
A kad je kod podrške Moskve oko imovine SPC reč, dobro je da se cetinjska Mitropolija podseti da je i Ruska crkva gubila imovinu kada se suprotstavila dvoru i kada ju je Ivan IV Kalita „Grozni“ svirepo kaznio.
Imovina i država
Ništa se nepoznato ne događa. Crkva gubi svoju imovinu od apostolsko-komunističkih pokreta od samog Hrista do Renesanse u 15. veku, od Lutera u 16. veku do Francuske revolucije u 18. veku; gubi je od svojih konkordata iz 12. veka do danas, od meksičkih revolucija 19. i 20.veka, evropskih agrarnih reformi i nacionalizacija građanskih snaga 19. i 20. veka, komunističkih revolucija 20. veka u Rusiji, Španiji, Kini, Jugoslaviji, Kubi, uspona socijaldemokratske države blagostanja u 20. veku u Švedskoj i vikinškoj Skandinaviji, nacističkoj Nemačkoj i fašističkoj Italiji…
Od Hrista na ovamo, nema ni tipa političkog sistema niti elite na vlasti koja Crkvu nije napala kada bi Crkva postala rival ciljevima države, ma koliko kraljevi i predsednici bili religiozni. Zar je pobožni Aleksandar I Karađorđević nacionalizovao 1920. godine manje crkvene zemlje od Josipa Broza Tita 1945. godine? Zar 1921. godine nije stvorio poljoprivredno dobro „Belje“, najveće u Jugoslaviji? Tito nije sekularizovao manastirsku imovinu u Jugoslaviji, a pobožni Martin Luter u Nemačkoj jeste, kao i revolucionarni biskup Taljeran-Perigord u katoličkoj Francuskoj u 18. veku, kada je sa grofom Miraboom oduzeo celokupnu imovinu francuskoj katoličkoj crkvi u korist države. I tako je ostalo do danas: Francusko sveštenstvo ne samo da nema imovinu, već ni pop ne sme u uniformi na ulicu. Notr-Dam je svojina Republike.
Grešna nacionalna politika
Srpska iredenta u Crnoj Gori nema privlačan program kojim može savlađivati tekući razvoj Crne Gore. Plate u Crnoj Gori su veće nego u Srbiji a vlada u Beogradu se ne manje optužuje za korupciju od podgoričke.
Nacionalna politika Srbijanaca prema Srbima iz Like, Korduna, Banije, Hercegovine i Crne Gore je kultur-šovinistička. Ko god je iz ovih krajeva stigao u Beograd više ne govori svojim jezikom. I proterani Srbi iz ratova od 1990-ih su zamukli.
Nema u Srbiji nijednog televizijskog kanala, nijedne radio stanice i nijednog spikera koji sme progovoriti ijekavicom. Nema novina na ijekavici niti ijekavskih stranica u beogradskim listovima. Ni omaškom nećemo čuti na državnoj televiziji i radiju Srbije spikera sa ijekavicom. Ijekavica Vuka Karadžića i Njegoša nije srpska, ona se zatire na svakom koraku. Onaj ko kaže „mlijeko“ i „dijete“ umesto „mleko“ i „dete“, posao dobiti neće. Ni akademici crnogorskog porekla ne govore ijekavicom u Beogradu. Ni crnogorski pesnici velikosrbi, ni novinari i komentatori, ni profesori, ni administracija, čak ni popovi sa zapada. Jedino se Đukanović i Dodik opiru tome kada dođu u Beograd.
Nikada Srpska pravoslavna crkva nije osudila ovakav napad Srbijanaca na nacionalno biće srpskog naroda, kao što se ne odriče ni bogoslužbenog jezika veštački stvorenog posle 1726. godine zajedničkim naporima beogradske mitropolije i emisara Petra Velikog. Taj „jezik“ slušaju Crnogorci i Srbi na liturgiji i ništa ne razumeju. Taj jezik je napao Vuk Karadžić kog je Crkva srčano branila i bitku u 19. veku sa narodom izgubila. Ni SANU nikada nije osudila gušenje srpske ijekavice. Ni prethodni patrijarh SPC Pavle Dogmatik nije govorio ijekavicom iako je bio Slavonac.
Beograd ne priznaje da u Crnoj Gori ima Srba – sem taktički. Ti „Srbi“ će tek postati Srbi kada progovore ekavicom Srbijanaca. A i Srbijanci se kite tuđim perjem – ekavicu su primili od vojvođanskih Srba a iskorenjuju svoju jezičku prošlost u drugima. Ostadoše Ličanima, Kordunašima, Crnogorcima, Hercegovcima, Banijcima i Slavoncima jedino guslarski festivali i folklorni balovi gde mogu čuti jezik iz starog kraja i učiti decu rečima majki. Zastavu više nemaju.
Crnogorci, posljednje izbjeglice
Ako Crkva i srpska iredenta u Crnoj Gori nemaju razvojni program koji nadmaša razvojnu politiku Podgorice, ako Srbija nema Crnoj Gori ništa da ponudi osim pljačke njenog jezika i zaborava njene istorije i kulture sa slamanjem crnogorstva, čime crnogorska Mitropolija može da diže narod na noge?
Zar moštima mučenika koji nisu ni znali da su srpski nacion i deseterskim doskočicama iz prošlosti? Kako kosti prednacionalnih slovenskih svetaca mogu dokazivati da crnogorska država ne može oduzeti imovinu Crkvi koja sopstvenu državu neće?
Crnogorska Mitropolija bespotrebno rizikuje svoj opstanak. Dovoljna je samo jedna rečenica da smanji opasnost po sebe: „Pravoslavni vernici Crne Gore, bez obzira koje nacije su, imaju pravo da žive i brane svoju državu Crnu Goru, i drugu nemaju“. Ne moraju reći da Beograd nije prestonica Crne Gore.
Setimo se kako je prošla meksička katolička crkva kada je ustala protiv nezavisnosti Meksika od Francuske u 19. veku, ustala protiv građanske demokratije i agrarne reforme u 19-20. veku. U 17 federalnih država (od njih 31) nije bilo nijednog popa, a od 4500 sveštenika iz 19. veka ostalo ih je 1934. godine svega 334. Razum je prevladao tek 1940. godine, kada je obnovljeno pravo katoličke crkve na rad i imovinu.
Moštima je počeo naš bratoubilački rat 1991. godine. Posle njega izgon Srba u Srbiju. To ne sme da se ponovi sa Crnogorcima. Možda se varamo, ali tamo gde popovi vode narod, pakao je blizu.
(Autor je profesor na Fakultetu političkih nauka u Beogradu)